H3 OU Flashcards
beschrijf op welke manieren het woord ‘stress’ in het dagelijks leven wordt gebruikt en welke verschillende betekenissen dit woord kan hebben.
Ten eerste wordt de term ‘stress’ vaak gebruikt in de zin van stimulus: een gebeurtenis die plaatsvindt (watersnoodramp, echtscheiding, in de file komen te staan) of omstandigheden waarin men verkeert (vervelende baan). Deze worden met de term stressor aangeduid. Ook wordt er met ‘stress’ vaak de reactie bedoeld op zo’n stressor, zoals depressieve gevoelens, nervositeit, hartkloppingen en hoofdpijn. In deze betekenis spreekt men in de Engelstalige literatuur van strain. Tot slot is er nog een derde betekenis die stress meer in termen van een proces beschrijft waarbij zowel stressoren als strains vertegenwoordigd zijn, maar daarnaast vooral gericht is op de continue wisselwerking – zogenaamde transacties – tussen persoon en omgeving. Een voorbeeld hiervan is het proces dat iemand doormaakt tijdens het beloop van een chronische ziekte, zowel op lichamelijk als cognitief, emotioneel en sociaal vlak. Hierbij staat de actieve persoon centraal; immers dezelfde stressor zal bij verschillende personen verschillende effecten hebben, afhankelijk van hoe de persoon de stressor beoordeelt en hoe hij of zij ermee omgaat.
Welke definitie van stress geven Sarafino en Smith?
Sarafino en Smith geven een definitie van stress die zo veel mogelijk recht doet aan de verschillende opvattingen over stress: ‘Stress is de toestand die ontstaat wanneer de persoon-omgeving-transacties ertoe leiden dat een individu een discrepantie waarneemt (realistisch of niet) tussen de eisen van de omgeving en de eigen biologische, psychologische en sociale middelen om daaraan te voldoen.’ (definitie gebaseerd op Lazarus & Folkman, 1984)
Beschrijf de vier aspecten die bij de definitie van stress volgens Sarafino en Smith belangrijk zijn, en beschrijf kort de betekenis van deze aspecten.
Er zijn vier aspecten van belang:
- de middelen en capaciteiten die men heeft om met moeilijkheden om te gaan, zoals lichamelijke conditie, emotionele en cognitieve stabiliteit en te verwachten steun van andere personen
- de eisen die de omgeving stelt aan die persoon
- de waargenomen discrepantie tussen de eisen die door de omgeving gesteld worden aan de persoon en de eigen mogelijkheden om daaraan te kunnen voldoen
- de transacties met de omgeving, oftewel wat we feitelijk doen/denken in onze interactie met de omgeving (afhankelijk van onder andere onze eerdere ervaringen in soortgelijke situaties)
Beschrijf welke stappen er achtereenvolgens in het proces van de cognitieve waardering of beoordeling (cognitive appraisal) plaatsvinden.
‘Cognitive appraisal’ heeft betrekking op twee zaken:
- beoordeling van de betekenis van de eisen vanuit de omgeving in relatie tot het eigen welzijn (primaire appraisal). Zo kan men de eisen uit de omgeving als dreigend ervaren voor het eigen welzijn.
- beoordeling van de eigen middelen en capaciteiten om aan die eisen te kunnen voldoen (secundaire appraisal). Zo kan men van zichzelf denken dat men de (eisen van de) situatie aankan of dat men de situatie niet aankan.
Noem een aantal factoren die meespelen bij de beoordeling of een situatie al dan niet als stressvol wordt ervaren.
Of een persoon een situatie als stressvol beoordeelt, hangt af van een aantal factoren dat onder te verdelen is in twee klassen:
- persoonsgebonden factoren (bijvoorbeeld hoe men zichzelf in het algemeen ziet)
- situatiegebonden factoren (zoals hoge eisen/alomvattendheid van een stressor of oncontroleerbaarheid van een situatie).
Is stress wel altijd zo slecht? In welke situaties of omstandigheden kan stress positief zijn?
Niet alle stress is per definitie slecht. Het is aangetoond dat een bepaalde mate van stress (of liever gespannenheid/arousal) zelfs goed is voor prestaties, bijvoorbeeld gespannenheid voor een belangrijke sportwedstrijd of een tentamen. De positieve aspecten van stress gelden meer als men de stressor als challenge (uitdaging) in plaats van als bedreiging ziet.
Volgens Sarafino & Smith (zie figuur) zijn er aanwijzingen dat mensen het slechtst functioneren bij zeer lage en zeer hoge niveaus van stress. Gematigde ‘optimale’ niveaus van stress leiden tot het beste functioneren van mensen.
Beschrijf welke fysiologische processen er plaatsvinden als er sprake is van stress. Denk hierbij zowel aan de kortetermijnprocessen als aan de gevolgen op langere termijn.
De snelle fysiologische reactie die plaatsvindt in situaties van stress wordt fight-or-flight-respons genoemd: de fysiologische reacties bereiden het organisme voor op aanval of vlucht (Cannon, 1929). Bij de fight-or-flight-respons wordt het sympatisch zenuwstelsel geactiveerd, waardoor zowel de organen (o.a. het hart) als het hormoonstelsel in actie komen. Het lichaam maakt zich op deze manier klaar om te reageren op de potentieel gevaarlijke situatie. Maar wanneer deze staat van paraatheid langer aanhoudt, kan het juist schadelijke gevolgen hebben.
Selye heeft later een iets uitgebreider model van de stressreactie voorgesteld, waarbij ook rekening werd gehouden met de langetermijnveranderingen in het lichaam. Zijn general adaptation syndrome (GAS) gaat uit van drie achtereenvolgende fasen van respons op een stressor: alarmfase (fight-or-flight response), weerstandsfase (aanpassing aan de stressor) en uitputtingsfase.
Plaats de volgende klachten bij de juiste fase van het GAS (zie figuur): zweten, verhoogde hartslag, hoge bloeddruk, flauwvallen, oververmoeidheid, verlaagde weerstand en maagzweren.
De lichamelijke reacties die mensen kunnen ervaren zijn verschillend per fase:
- Zweten, verhoogde hartslag en eventueel zelfs flauwvallen zijn typerend voor de alarmfase.
- Fysieke klachten als hoge bloeddruk of een maagzweer horen vooral bij de weerstandsfase.
- Extreme vermoeidheid in combinatie met een zwak immuunsysteem (verlaagde weerstand) horen eerder bij de uitputtingsfase.
Zijn die fysiologische processen bij stress altijd dezelfde? Of zijn er mogelijk verschillen in fysiologische reacties bij verschillende stressoren?
Selye dacht dat dit general adaptation syndroom (GAS) zich altijd op dezelfde manier zou voltrekken, onafhankelijk van de stressor. Inderdaad is de overeenkomst vaak groot tussen reacties op verschillende stressoren. Er zijn echter ook belangrijke verschillen, vooral omdat de mate waarin emoties betrokken zijn bij de reactie verschilt (emoties hebben een grote invloed op de hormonale processen) en omdat het proces afhankelijk is van de cognitieve appraisal van de stressor.
zijn er ook reacties mogelijk op psychosociaal, gedragsmatig en sociaal vlak. Welke zijn dit?
Naast fysiologische effecten heeft stress ook effecten op het psychosociale vlak. Stress kan effecten hebben op de cognities. Een voorbeeld is dat kinderen die in een lawaaierige omgeving wonen gemiddeld minder goed hun aandacht bij iets kunnen houden, terwijl ze tegelijkertijd andere prikkels moeten negeren. Het omgekeerde komt ook voor: het continu denken aan iets onprettigs (zoals bijvoorbeeld de gespannen relatie met de partner) zal de stress doen toenemen.
Stress heeft natuurlijk invloed op de emoties. De meest voorkomende emoties als gevolg van stress zijn:
1. Angst (als u bijvoorbeeld tijdens een wandeling een slang ziet die u als gevaarlijk beoordeelt; angst kan in extreme vorm een fobie worden voor een specifieke prikkel; de OU-cursus Klinische psychologie 1 besteedt hier ruim aandacht aan).
2. Depressieve gevoelens (somberheid, verdriet als gevolg van bijvoorbeeld het overlijden van de partner; in extreme vorm kan depressie een psychiatrisch ziektebeeld worden).
3. Boosheid (stress als gevolg van ontslag heeft bijvoorbeeld vaak gevoelens van boosheid tot gevolg).
Tot slot kan stress ook gevolgen hebben op het gedragsmatig-sociaal vlak. Een duidelijk voorbeeld hiervan is als boosheid als gevolg van een stressor zich uit in agressie, zoals het je afreageren op je partner of kinderen. Dit kan gevolgen hebben voor de kwaliteit van de relaties met andere mensen, bijvoorbeeld het huwelijk of de relatie met je kinderen. (Sarafino noemt onderzoeken die een verband lieten zien tussen stress bij de ouders en kindermishandeling.)
Globaal gezien zijn er twee soorten methoden om stress te meten. Welke twee soorten methoden zijn dat?
Voor het meten van stress kunnen verschillende methoden gebruikt worden. Frequent gebruikte methoden om stress te meten, baseren zich op fysiologische responsen en op zelfrapportage van meegemaakte stressoren.
Op welke manier kan stress fysiologisch gemeten worden?
Zoals we al zagen, is fysiologische arousal een belangrijk aspect van een stressrespons. De meeste onderzoeken die fysiologische metingen gebruiken, worden in het laboratorium uitgevoerd, waarbij de proefpersonen allerlei stressvolle taken moeten uitvoeren en waarbij de fysiologische reacties (hartslag, bloeddruk, ademhaling, enzovoorts) worden geregistreerd met behulp van een polygraaf. Daarnaast wordt gebruikgemaakt van monsters van verschillende lichaamsstoffen voor hormoonbepalingen. Uit de analyses van bloed-, urine- of speekselmonsters kan men het niveau bepalen van hormonen die door vooral de bijnieren worden uitgescheiden: catecholaminen (adrenaline en noradrenaline) en corticosteroïden (vooral cortisol).
