Geschiedenis Flashcards
Wat is de tijd van jagers en boeren?
Dit is de prehistorie en het eindigt 3000 v.C
Wat is archeologie?
Het bestuderen van ongeschreven bronnen
Wanneer ontstonden de eerste mensensoorten?
2 miljoen jaar geleden
Wanneer ontstond de moderne mens?
200 000 jaar geleden
Wat zijn de kenmerken van jagers en verzamelaars?
Ze zijn nomaden, leven in kleine groepen en hadden geen bezit
Wanneer en waar ontstond de landbouw?
In het midden oosten(halve maan), 9000 v.C
Waardoor ontstond de landbouw?
De ijstijd was voorbij en sommige dieren trokken weg
Wat zijn de kenmerken van de landbouwsamenleving?
Ze hadden een sedentaire levenswijze, ze waren autarkisch, er was bezit van nijverhied en er ontstond sociale ongelijkheid
Waar en wanneer ontstonden de eerste steden?
In Irak bij Eufraat en Tigris(Eridu), 3000 v.C
Wat zijn de kenmerken van de landbouwstedelijke samenleving?
Een minderheid leefde in steden, er is een elite, er waren vakmensen met een ambacht, er waren priesters en afhankelijk van handel
Wat is de sociale hiërarchie?
De vorst stond boven aan, de rest van de bevolking waren onderdanen, als laagste waren de slaven en boeren (ze moesten belasting betalen)
Wat is het verschil tussen een polytheïstische godsdienst en een monotheïstische godsdienst?
Bij een polytheïstische godsdienst heb je meerdere goden terwijl je bij een monotheïstische godsdienst er maar een heb
Wanneer en waarom ontstond het schrift?
Het ontstond 3000v.C en het ontstond als gevolg van de de ingewikkelde organisatie die nodig was voor steden
Wat is het kenmerkende aspect 1a?
De levenswijze van jagers en verzamelaars
Wat is het kenmerkende aspect 1b?
Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen
Wat is het kenmerkende aspect 1c?
Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
Wanneer was de tijd van de Grieken en Romeinen?
Het tijdvak begon 3000 v.C(de Griekse Myceense samenleving ontstond 1500v.C), dit tijdvak werd ook de oudheid genoemd
Welke beschaving was er voor de Grieken?
De Minoïsche beschaving(2000-1700v.C)
Hoe ontwikkelde de Griekse beschaving?
Door hun bloeiende economie was er een snelle bevolkingsgroei, om overbevolking te stoppen stichtte ze koloniën
Hoe hadden de Grieken een gezamenlijke cultuur?
Ze spraken dezelfde taal, vertelde dezelfde verhalen, vereerde dezelfde goden en hadden gezamenlijke evenementen
Waarom werd de Grieks-Romeinse cultuur klassiek genoemd?
Omdat de gedachten en vormen zo goed waren dat ze later werden nagedaan
Hoe werden de Grieken verenigd?
Eerst was er veel oorlog maar toen werden ze onderworpen door Macedonië, hierdoor werden ze verenigd
Wat zijn de verschillende vormen van een bestuurssysteem?
Bij een monarchie is er een erfelijke koning, bij aristocratie wordt er geregeerd door een groep edelen, bij oligarchie werd er geregeerd door een groep rijken en bij een democratie wordt er geregeerd door het volk
Wat is het heilige boek van de joden?
De Tenach
Wat is de Joodse verspreiding?
De diaspora gebeurde nadat Judea werd onderworpen
Waarom maakten de Romeinen zich zorgen over het christendom?
Omdat ze mensen bekeerde en aanhangers kregen ook hielden ze zich niet aan de Romeinse normen en waarden
Wanneer kregen de christenen godsdienstvrijheid?
Constantijn gaf het in 313
Hoe groot was het Romeinse rijk?
Tot Brittannië en het gebied om de middellandse zee heen
Hoe konden de Romeinen hun wereldrijk veroveren?
Ze werkte samen met verslagen volken
Hoe kwam Julius Caesar aan de macht?
Er waren veel burgeroorlogen, en hij liet zich benoemen tot dictator in 44v.C hierna werd hij vermoord
Wat is de pax Romana?
Er was twee eeuwen van rust, dit was goed voor de welvaart
Wat is romanisering?
De verspreiding van de Grieks-Romeinse cultuur, de Romeinen bouwde hun gebouwen overal en vaak bleven mensen uit het leger wonen in inheemse plekken
Hoe noemde de Romeinen de anderen volken?
De volken aan het oosten van de rijn noemde ze Germanen en de volken aan het westen Kelten
Hoe raakte het Romeinse rijk in verval?
Er waren epidemieën en het leger bestreed elkaar, de Germanen kwamen in opstand
Wat is de jihad?
Dit betekent de heilige strijd, het is een innerlijke strijd om een goede moslim te zijn. Later betekende het ook om de godsdienst te verspreiden.
Wanneer begon de islamitische jaartelling?
In 622, toen Mohammed uit Mekka werd verdreven
Waarin was de islam anders dan het christendom?
Mohammed had de religieuze en de wereldlijke macht
Hoe heet een islamitische leider?
Kalief die regeert over het kalifaat
Welke twee groepen waren er in het kalifaat?
De soennieten( wilde dat de meest bekwame man kalief werd) en de sjiieten( wilde dat Ali zijn neef de kalief werd)
Waardoor konden ze zo snel veroveren?
Het Perzische en Byzantijnse rijk waren verzwakt door oorlog en pandemie, ze waren als nomaden gewent om zich snel te verplaatsen en ze streden voor hun geloof
Hoe viel het Arabische rijk uiteen in kleinere staten?
De Omajjadenfamilie werd vermoord door de Abbasidenfamilie, een Omajjade werd Emir in Portugal en de sjiieten in Caïro
Hoe waren de Arabieren verenigd?
Ze spraken Arabisch, ze hadden hetzelfde schrift, ze geloofde in de Islam en hadden dezelfde architectuur
Wat is de tijd van monniken en ridders?
Dit waren de vroege middeleeuwen van 500-1000, er was een landbouwsamenleving
Waardoor kwam de achteruitgang?
Door de instorting van het Romeinse rijk, er was geen veiligheid meer, de handel stopte hierdoor wat slecht was voor de economie, de economie werd weer autarkisch
Wat waren horigen?
Dit waren boeren met erfelijke verplichtingen, ze mochten hun land niet verlaten, ze moesten ook herendiensten doen
Wat is het hofstelsel?
Horige boeren waren gebonden aan een domein van hun heer, deze bestond uit twee delen een gedeelte voor de heer en een gedeelte waar de boeren werken
Hoe kreeg Clovis een groot rijk?
Door andere vorsten te vermoorden of verslaan
Hoe werkte het Frankische bestuurssysteem?
Ze hadden het Romeinse systeem overgenomen, in belangrijke delen was een hertog en in minder belangrijke een graaf
Hoe heette het Germaanse gewoonterecht?
De Salische wet, dit zei dat bezittingen moeten verdeeld worden onder alle zoons
Welke verandering bracht Karel?
Een verenigd Europa
Wat is het verschil tussen de tweezwaardenleer en een cesaropapie?
Als de wereldlijk leider geestelijke leider hetzelfde persoon zijn
Waardoor scheidde de kerk?
Door het meningsverschil over de machtsverdeling
Hoe werd het christendom verspreid?
Door missionarissen en heidense volken met geweld te onderwerpen
Wat is syncretisme?
Het versmelten van godsdiensten
Wat is het kenmerkende aspect 3a?
de verspreiding van het christendom in geheel Europa
Wat is het kenmerkende aspect 3b?
ontstaan en verspreiding van de islam
Wat is het kenmerkende aspect 3c?
De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door de zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd door een hofstelsel en horigheid
Wat is het kenmerkende aspect 3d?
Het ontstaan van de feodale verhoudingen in het bestuur
Wat is het kenmerkend aspect 2a?
De ontwikkeling van het wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de Griekse-Romeinse cultuur
Wat is het kenmerkend aspect 2b?
De klassieke vormentaal van de Griekse-Romeinse cultuur
Wat is het kenmerkend aspect 2c?
De groei van het Romeinse imperium waardoor de Griekse-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde
Wat is het kenmerkend aspect 2d?
De confrontatie tussen de Griekse-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest-Europa
Wat is het kenmerkend aspect 2e?
De ontwikkeling van het jodendom en christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten
Waardoor kwamen er weer steden?
Doordat de plundering stopten en de handel weer terug kwam ook produceerde boeren overschotten
Wat zijn hanzen?
Handelsorganisaties, deze maakte afspraken met vorsten en huurde militairen in
Welke nieuwe handels en betaalmethode kwamen er?
De compagnie ontstond een gezamenlijke onderneming, de wisselbrief hierin stond dat iemand geld moest betalen en er ontstonden banken met rente
Hoe het het systeem van overmaken van geld?
De giro
Hoe ontstonden stadsrechten?
Bewoners van eens stad legde een eed met elkaar af, en ze vroegen hun heer voor privileges in ruil voor geld
Wat is een baljuw/schout?
Een door vorst aangestelde rechter
Wie hoorde niet bij de burgerij?
Vrouwen, arbeiders en bedelaars
Hoe werd het stadsbestuur georganiseerd?
De raad van schepenen bestuurde de stad, de vroedschap praatte mee over belangrijke besluiten en de burgemeester regelde het dagelijkse bestuur
Hoe heet het hoogste gezag?
De soevereiniteit
Waardoor was centralisatie en staatvorming mogelijk?
Door de opkomst van geld, hierdoor kon de koning belasting innen en mensen betalen
Wat is de Staten-Generaal?
De algemene standen vergadering, de koning, de adel en priesters en als derde stand de burgerij
Waarom was er geen staatsvorming en centralisatie in Duitsland?
Elk gebied had zijn eigen heerser, en de koning liet zich kronen in Rome waar hij vaak heen ging door oorlog
Wat is de Magna Carta?
Dit is het verdrag dat de koning van Engeland gedwongen werd om te tekenen
Wat is de investituurstrijd?
De strijd over wie de hoogste macht heeft de kerk of de keizer
Wat deed de inquisitie?
Ze vervolgde mensen die afwijken van het christelijke geloof
Waarom vond de paus dat kruistochten nodig waren?
Omdat pelgrims niet het graf van Jezus kon bezoeken, de paus wilde ook zijn macht laten zien aan de keizer
Waarom gingen mensen op kruistochten?
Voor aflaat, ideologie, edelen die niet de oudste waren konden zo ook land krijgen en het was ook goed voor handel
Wat is het kenmerkend aspect 4a?
De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarische-urbane samenleving
Wat is het kenmerkend aspect 4b?
De opkomst van de stedelijke burgerij en toenemende zelfstandigheid van steden
Wat is het kenmerkend aspect 4c?
Het conflict in de christelijke wereld over de vraag wie het primaat behoorde te hebben
Wat is het kenmerkend aspect 4d?
De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten
Wat is het kenmerkend aspect 4e?
Het begin van staatsvorming en centralisatie
Hoe was het wereldbeeld in de middeleeuwen?
De mensen zijn slecht en zondig, het enige doel van het leven is om de hemel te komen
Hoe was het wereldbeeld in de renaissance?
De mensen waren er om de wereld nog perfecter te maken en je moet het meeste uit het leven halen
Hoe werden schilders gezien?
In de middeleeuwen als ambachtslieden maar in de renaissance als kunstenaars die beter dan andere mensen zijn omdat ze een verbeterde versie van de natuur maakte
Wat zijn humanisten?
Dit waren geleerden die de oudheid bestudeerde, ze gingen bijvoorbeeld opzoek naar de originele teksten van klassieke teksten
Hoe werd het humanisme verspreid?
Geleerden reisde veel, jongens uit rijke families gingen naar Italië voor hun opleiding
Hoe ontwikkelde het humanisme zich anders ten noorden van de Alpen?
Omdat er daar geen klassiek verleden was richtte het zich op de wedergeboorte van het oorspronkelijke christendom
Wie was Erasmus van Rotterdam?
Hij was een belangrijke vertegenwoordiger van het humanisme, hij heeft het nieuwe testament vertaald en had kritiek op misstanden
Waarom was de verovering van Ceuta een groot moment?
Hierdoor kwam de reconquista ook buiten Europa, dit was het begin van de Europese expansie
Waarvoor gingen de Portugezen naar Afrika?
Voor goud en grondgebied
Waarom wilde ze naar Indië?
Omdat er al eeuwen handelaren kwamen vanuit Azië met zeldzame spullen, als ze het rechtstreeks zouden kunnen krijgen zou dat veel geld opleveren
Waarom noemde ze Amerika de Nieuwe Wereld?
Omdat het een ander continent is en de mensen en natuur daar heel anders is
Hoe heeft Amerika zijn naam gekregen?
Het is de vrouwelijke versie van Amerigo Vespucci, hij heeft twee boeken geschreven over zijn reizen in Amerika en hij dacht niet dat het India was
Hoe bouwde de Portugezen hun factorijen?
Ze waren bang van China en Japan omdat ze heel machtig waren daarom maakten ze alleen maar handelsposten, ze kregen deze door havensteden te beschieten
Wat zijn armada’s?
Een oorlogsvloot
Welk gedeelte van Azië had Spanje?
Ze hadden de Filipijnen veroverd, ze deden dit voor handel en om de bevolking te bekeren
Hoe konden de Spanjaarden de grote rijken zo makkelijk verslaan?
Doordat ze veel betere wapens hadden de indianen waren ook bang van hun paarden, veel mensen gingen dood aan ziektes
Wie is Luther?
Een Duitse monnik en hervormer. Hij had kritiek op der kerk en heeft een boek geschreven en hij is hiervoor vermoord
Wat is antiklerikalisme?
Dit was kritiek op de kerk, geestelijken maakte misbruik van hun macht en hielden zich niet aan het celibaat
Waarmee begon de Hervorming?
Met de brief die Luther schreef in 1517 over dat hij tegen aflaat(geld betalen om naar de hemel te gaan) was
Van wie kreeg Luther asiel?
Nadat hij verband was uit de kerk en vogelvrij was verklaard door Karel V, kreeg hij asiel van de keurvorst van de Saksen
Wat was er anders aan Luthers kerk?
Dit was een protestantse kerk zonder celibaat, heiligenverering, klooster en geestelijken, er waren wel dominees
Wie was de belangrijkste hervormer na Luther?
De Franse jurist Calvijn, hij geloofde dat God heeft besloten wie er goed en slecht is en dat we daar geen invloed op hebben, hij vond ook dat je in opstand mag komen voor je geloof
Welke kerk was er in Engeland?
Hendrik V||| stichtte de Church of England hier was geen celibaat, kloosters en mocht je scheiden
Hoe werden de Franse calvinisten genoemd?
Hugenoten
Hoe kwam de strijd tot einde?
In Duitsland mocht elke vorst zelf bepalen welke kerk hij had, Frankrijk werd katholiek maar hugenoten hadden wel rechten en ondanks twee oorlogen bleef Engeland protestants
Hoe was de verhouding tussen Willem van Oranje en Filips ||?
Ze hadden eerst een goede verhouding, toen Filips weg ging uit Nederland maakte hij hem stadhouder
Hoe was het bestuur in de 15de eeuw in Nederland?
Er was een landsheer maar hij was in elk gewest apart hertog, elk gewest had zijn eigen wetten en bestuur
Waarom hadden de steden moeite met Karel V?
Omdat hij protestantse vervolgde door zijn eigen rechtbanken terwijl veroordelingen in de stad van die burger wordt gedaan, ook hadden ze moeite met zijn belastingen
Wat deed Filips toen Karel aftreden?
Hij benoemde zijn halfzus Margaretha als landvoogdes ook benoemde hij vertrouwelingen op hoge posities, hij trede hard op tegen de protestantse
Wat gebeurde er nadat de geloofsvervolgingen werden gematigd?
De calvinisten hielden bijeenkomsten, na een van die bijeenkomsten vernielde ze een kerk wat de beeldenstorm begon
Hoe reageerde Filips op de beeldenstorm?
Hij verving zijn halfzus met de hertog van Alfa, hij trok met een groot leger binnen en heel veel Nederlanders waaronder Willem vluchten
Hoe kreeg Willem van Oranje weer land terug?
Hij werkte samen met de geuzen, ze hadden Den Briel overgenomen waarna de meeste steden zich overgaven
Hoe ontstond de Unie van Uterecht?
Alle steden sloten vrede met elkaar om de soldaten weg te krijgen maar de zuidelijke gewesten sloten een verbond met Parma, om Parma tegen te houden werd de Unie van Utrecht gesticht
Wat is de Plakkaat van Verlatinge?
Willem van Oranje wilde geen vijanden met Filips zijn maar nadat hij vogelvrij werd verklaard veranderde dat en zwoer de Unie van Utrecht Filips af
Waarom werd Nederland een republiek?
Ze konden geen soeverein vinden dus besloten ze om dat zelf te worden, en ze maakte Mauritus stadhouder
Hoe eindigde de Tachtigjarige Oorlog?
Nadat Nederland veel steden terug hadden gewonnen werd de Vrede van Münster gesloten
Hoe was het kapitalisme ontstaan?
Door de handel in luxeproducten
HOe heette de vroege vorm van kapitalisme?
Handelskapitalisme
Welke rechten had de VOC?
Ze waren de enige compagnie die in Azië handel mocht drijven, ze mochten verdragen sluiten, oorlog voeren en andere gebieden besturen
Hoe kreeg de VOC geld?
Door aandelen te verkopen, mensen hadden zo een deel van het bedrijf en kregen een deel van de winst
Wie was de hoogste bestuurder van Nederland in Azië?
De gouverneur-generaal
Wie was Jan Pieterszoon Coen?
Hij was de gouverneur-generaal, hij heeft de Molukken ingenomen door 15 000 mensen te vermoorden, hij vernietigde ook Jakarta
Waar was de VOC actief?
Ze hadden handelsnetwerken in China, Japan, Perzië, India en Ceylon
Waar hield de WIC zich mee bezig?
Met handel rondom de Atlantische oceaan, en de oorlog met Spanje
Welke organisatie was het machtigst?
De VOC
Hoe werkte het handelsnetwerk?
Uit Azië haalde ze specerijen, katoen en thee, naar Afrika brachten ze wapens, ijzer en alcohol en haalden ze goud, ivoor en slaven in Amerika verbouwde ze koffie suiker tabak
Wat is de bourgeoisie?
De rijke burgerij
Wat zijn de generaliteitslanden?
De gebieden die door de Spanjaarden veroverd waren in Nederland
Waardoor werden de steden geregeerd?
De vroedschap, er zaten hier tientallen regenten, ze benoemde burgemeesters en stuurde vertegenwoordigers naar de staten
Hoe was Nederland een oligarchie?
De regenten benoemde elkaar en zorgde ervoor dat de macht binnen rijke families bleef, deze families waren rijk geworden van handel
Waarom kwam er wantrouwen tegen over de stadhouder?
Omdat de titel erfelijk was geworden doordat de staten altijd koos voor de prins van Oranje, de stadhouder gedroeg zich als een vorst, en de regenten waren bang dat hij hun macht zou verminderen
Waardoor zijn er twee raadspensionarissen vermoord?
De raadspensionaris was de hoogste regent, er was discussie tussen regenten die voor de stadhouder zijn en regenten die geen stadhouder willen, de stadhouder had daarom twee regenten vermoord die staatsgezind zijn
Hoe eindigde de gouden eeuw?
Doordat Nederland veel oorlog ging voeren in plaats van focussen op de economie, ze kregen oorlog met Frankrijk na de lange tijd zonder stadhouder werd Willem||| benoemd als stadhouder, hij won van de Franse maar de oorlogen koste veel geld
Wat is het kenmerkend aspect 5a?
Het begin van de Europese overzeese expansie
Wat is het kenmerkend aspect 5b?
Het veranderde mens/ en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling
Wat is het kenmerkend aspect 5c?
De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid
Wat is het kenmerkend aspect 5d?
De protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had
Wat is het kenmerkend aspect 5e?
Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat
Hoe verloor de Duitse keizer zijn macht?
De keizer probeerde zijn macht te vergroten door het protestantisme te onderdrukken maar de andere vorsten verzette zich tegen hem, hierdoor kwam de dertienjarige oorlog, grote delen van Duitsland raakte verwoest, dit zorgde ervoor dat het Duitse nog meer versnipperd werd
Wat is het absolutisme?
Dit was het regeringssysteem van Lodewijk XIV, hij maakte alle beslissingen, hij vond dat hij zijn macht van god had gekregen en dat hij zich allen aan god hoeft te verantwoorden
Waarom werd Lodewijk XIV de zonnekoning genoemd?
Omdat net zoals planeten om de zon draaien draait alles om hem, de edelen moesten hem bijvoorbeeld eren
Hoe bepaalde Lodewijk ook de godsdienst van het land?
Hij trok het Edict van Nantes besluit, dit garandeerde de hugenoten vrijheden
Hoe werd de financiële en economische politiek van Lodewijk XIV genoemd?
Mercantilisme, dit hield in dat de staat de economie regelde om de rijkdom van het land te vergroten
Hoe werd Engeland een constitutionele monarchie?
De Engelse koningen wilde ook absolute macht, protestantse parlementsleden regelde met Willem ||| om Jacobus van de troon te stoten omdat hij katholiek was, Willem werd tot koning uitgeroepen en de macht van de koning werd beperkt door de wet
Hoe was het beeld van het heelal anders in de 17e eeuw dan daarvoor?
Eerst dachten de mensen dat de aarde het midden van het heelal is en dat de andere planeten en sterren om de aarde draaien, in de 17e eeuw kwamen ze er achter dat de aarde om de zon heen draait
Wat gebeurde er tijdens de wetenschappelijke revolutie?
Wetenschappers trokken de ideeën van de klassieke denkers in twijfel, ze kregen kennis door feiten en te experimenteren
Wat is empirisme?
Dat waarnemingen en ervaringen de bron zijn van alle kennis
Wat is het kenmerkend aspect 6a?
Het streven van vorsten naar absolute macht
Wat is het kenmerkend aspect 6b?
De bijzonder plaats in staatkundig opzicht en de boei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek
Wat is het kenmerkend aspect 6c?
Wereldwijde handelscontacten, handelskaptilisme en het begin van een wereldeconomie
Wat is het kenmerkend aspect 6d?
De wetenschappelijke revolutie
Waarvoor staat verlichting?
De wetenschap en het verstand bracht mensen van de duisternis naar het licht
Wat betekent de duisternis?
Onwetendheid, domheid en intolerantie
Wat betekent het licht?
Kennis, inzicht en verdraagzaamheid
Waartoe leidt rationalisme?
Tot algehele vooruitgang bij wetenschap, techniek, recht, politiek en het menselijk geluk
Waarover gaat rationalisme?
De vrijheid om zelf te denken en met elkaar van gedachten te wisselen
Met wie was de Pruisische koning Frederik de Grote bevriend?
De verlichte Franse schrijver Voltaire
Wat is een genootschap?
Dit is een vereniging waarin mensen discussieerden, ideeën uitwisselde en samen onderzoek deden
Wat was de rol van rijke dames?
In hun salons kwamen bekende verlichtingsfiguren bijeen
Wie heeft de encyclopedie uitgebracht?
De filosofen Diderot en d’Alemebert
Waarom vond Frederik de Grote dat alle religies dezelfde rechten zouden moeten hebben?
Omdat je niet kan bewijzen dat de een gelijk had en de ander niet
Wat is het verschil tussen een atheïst en een deïst?
Een atheïst denkt dat er geen god is en een deïst dacht dat god de wereld heeft gemaakt maar niet meer ingrijpt
Waarom gelooft Voltaire niet in wonderen?
Als god wonderen zou verrichten zou dat tegen zijn eigen natuurwetten ingaan
Wat vond Voltaire over de sociale verhoudingen?
Volgens hem wilde maar tien procent van de bevolking nadenken en kunnen de anderen zich beter laten leiden door de adel of kerk
Wat vond Jean Jacques Rousseau van de sociale verhoudingen?
Hij vond dat alle mensen verstand hadden gekregen en gelijke rechten zouden moeten hebben, alle mensen zijn van nature gelijk