Examenkatern paragraaf 3 Flashcards
Wat is de slag bij Heiligerlee?
Willem van Oranje valt Nederlanden binnen, dit is de start van de Nederlandse opstand.
Wat was de Spaanse furie?
Spaanse huursoldaten geen soldij > plunderen Antwerpen. Er komt een samenwerking tussen de gewesten, anti-Spaans gevoel, om de huursoldaten uit de Nederlanden te krijgen.
Wat is de Unie van Utrecht?
De Noordelijke gewesten gaan verder samenwerken.
Wat was de Ban en Apologie?
Willem van Oranje in de ban (‘algemene pest der christenheid’) = ongestraft vermoord worden, financiële beloning.
Willem: Apologie (geen verontschuldiging, een hard weerwoord).
Wat was het plakkaat van Verlatinghe?
De Staten-Generaal neemt afstand van Filips II. Inspiratie van Calvijn over vorst.
Wie vermoorde Willem van Oranje?
Balthaser Gerards
Wat was de val van Antwerpen?
Werd ingenomen door Hertog van Parma (landvoogd). Veel trekken naar het Noorden, voornamelijk Amsterdam > impulseconomie.
Wat is er speciaal aan de Republiek (der Zeven Verenigde Nederlanden)?
Hoogste macht (soeverein) ligt bij de Staten-Generaal.
Wat zijn stadhouders?
Legeraanvoerders/militair leiders (erg nodig en belangrijk). Bepaald de belangrijkste dingen in de stad. Staten-Generaal.
Wat is de raadpensionaris?
De belangrijkste politicus.
Hoe gaat het bestuur in steden (qua rank)?
steden - staten - Staten-Generaal
Wat zijn regenten?
Rijke kooplieden en handelaren.
Wat is oligarchie?
Een bestuursvorm waarbij alle macht ligt in de handen van een kleine groep.
Wat is een oorlogseconomie?
De economie stond volledig in dienst van de oorlog en de opbrengsten uit de handel werden gebruikt om de strijd te financiëren.
Hoelang duurde de opstand, welke jaartallen horen daarbij?
80 jaar, 1568-1648
Waarom helpen handelaren graag met de oorlog (opstand) financiëren?
Geografisch en bescherming.
Waarom ontstond de VOC uit losse voorcompagniën?
Door concurrentie zakten de prijzen, nu dus meer opbrengsten.
Wanneer ontstond de Verenigde Oost-Indische Compagnie?
1602
Wat voor structuur had de VOC economisch gezien?
Ze deden aandelen, was de eerst NV.
Waar was het bestuur van VOC?
Heren Zeventien
Waar had de VOC een monopolie op de handel?
Ten oosten van Kaap de Goede Hoop. (Mogen ze verdragen sluiten en oorlog voeren (en dus een monopolie op de handel).
Hoe werd het geld verdient bij de VOC?
Met specerijen en porselein, maar vooral met tussenhandel in Azië.
Wanneer was de West-Indische Compagnie opgericht?
1621
Hoe verdiende de WIC geld?
Driehoekshandel, met o.a. slaven (met Afrika, Azië en Europa).
En het Groot Desseyn.
Wat was het Groot Desseyn?
WIC wilde macht van Spance (/Portugal) breken. D.m.v.:
- koloniën van hen verwerven op zowel oostkust Brazilië als westkust Afrika.
- kaapvaart (bijv. zilvervloot van Piet Heijn)
= met goedkeuring van de Staten-Generaal mochten ze Spaanse schepen van hun lading beroven.
Waarom ging de WIC onder (noem 3 redenen)?
- meer gericht op oorlog dan op handel
- bij handel grote concurrentie > geen monopolie > magere opbrengsten
- na 1648 (Vrede van Münster) valt kaapvaart weg
Wat was de toestand qua geloof na de onafhankelijkheid (1588)?
Er was één openbare kerk: de Calvinistische. Er is geen godsdienstvrijheid, maar gewetensvrijheid (=zolang stiekem is goed).
Waarom zijn er economische immigranten?
Groeiende economie heeft arbeidskrachten nodig; hogere lonen. Grootste deel stadsbewoners waren immigranten.
Wat waren wat voorbeelden van politieke immigranten?
- Joden
- Hugenoten (protestanten) uit Frankrijk
- Protestanten uit Zuidelijke Nederlanden
De Dertienjarige oorlog gaat over…
(geografisch, godsdienst en macht)
Geografisch > er wordt gevochten in het Duitse Rijk.
Godsdienst > katholiek v.s. protestant.
Macht > vergroten van eigen macht (verkleinen van andere).
Tussen welke 2 landen was het vooral complex bij de Dertienjarige oorlog?
Frankrijk en Spanje
Wanneer was het het einde van de Dertienjarige oorlog? En welke vredesverdragen horen hierbij?
1648.
Vrede van Westfalen: twee vredesverdragen.
> waaronder Vrede van Münster.
Wat waren gevolgen van de Dertienjarige oorlog?
- Frankrijk: belangrijkste grootmacht in Europa (i.p.v. Habsburgers)
- Duitse Rijk uitgeschakeld: verdeeld, schade en enorm veel doden
- opkomst sterkere staten door oorlog of zelfs absolutisme
Wat waren wat van de oorzaken voor de economische groei van de Republiek?
- De Antwerpenaren brachten kennis en kapitaal mee
- Veel overzeese handel
- Technische uitvindingen
- Hoge specialisatiegraad
Wat is een stapelmarkt?
Gebracht, opgeslagen en vervolgens verkocht.
Amsterdam is de middelpunt economie; groei van de handel vraagt om goed georganiseerde financiële dienstverlening, hoe?
- Wisselbank (1609)
> belangrijk: geld wisselen, wisselbrief en bank
> stadhuis van Amsterdam stond garant -> financiële centrum van de wereld - Beurs (maar 1u per dag open)
> verhandelen van aandelen
> verzekeringen en kredieten
Waarom is Amsterdam het centrum van informatie in de wereld?
Informatie over de wereld (oorlogen, stormen, etc.) is goud waard.
> opkomst krant
Wat waren voordelen van de trekschuit?
- Niet afhankelijk van de wind en comfortabel
- Dienstregeling: dus betrouwbaar en regelmatig (boete op te laat vertrekken)
Hoe was de politiek in de Republiek?
Regenten, Staten-Generaal, Republiek.
Hoe was de economie in de Republiek?
Centrale woord: investeren.
> in bedrijven en handel: aandelen, schepen, molens, etc.
> infrastructuur, zoals trekvaarten
> droogmakerijen (= land droogmaken/impolderen)
-> Amsterdam -> voedsel genereren en geld uitgeven/creeëren
Hoe was de cultuur in de Republiek?
Vooral schilderijen (maar ook meubels etc.), van alleen rijke burgers.
Heeft de koning veel macht in Frankrijk?
Niet per se, ze willen centralisatie zonder inspraak.
Wat is absolutisme?
Onbeperkte macht vanwege Droit Divin.
= de koning was de plaatsvervanger van God op aarde (‘goddelijk recht’). > De koning kritiseren is heiligschennis.
Waar waren alle belangrijke adel, bij absolutisme?
Aan het hof van Versailles.
Hoe regeerde de Franse koning?
Alleenheerschappij (geen opstanden).
Stimuleren kunst en bemoeien met nationale handel> mercantilisme).
Beide Engeland als Frankrijk beginnen met mercantilisme als er geen opstanden meer zijn in de jaren 1650, wat is mercantilisme?
Proberen rijker te worden door meer export en minder import.
Handel drijven met koloniën wordt getimuleerd.
Wat en wanneer was de Glorious Revolution?
1688, de machtsovername door de Nederlandse stadhouder Willem III als koning van Engeland, Schotland en Ierland.
Wat resulteerde na de Glorious Revolution?
Dit betekende ook dat het Engelse parliament en de protestanten de strijd met hun vorst definitief hadden gewonnen.
De protestanten koning-stadhouder Willem III werd de grootste Europese tegenspeler van de katholieke, absolute vorst Lodewijk XIV.
Wat was de politieke macht in de Republiek?
Soevereiniteit lag bij de Staten-Generaal, wat taken:
- > buitenlandse zaken, leger, enkele belastingen, bemiddeling bij geschillen tussen gewesten en bestuur over ‘Generaliteitslanden’.
Welke twee mogelijke leiders waren er rond 1650?
Raadpensionaris Johan de Witt (1625-1672) en stadhouder Willem III.
Wat was het conflict, aan de kant van de regenten?
- Geld minder in handel, meer in bankwezen (minder banen: raakt het gemeen)
- Bekleden bestuursfuncties
- Willen geen oorlog: kost veel belastinggeld
Tegen de Oranjes: Staatsgezinden
Wat was het conflict, aan de kant van de stadhouder?
- Gemeen (en veel burgers) steunen veelal de Oranjes
- Stadhouder heeft ook politieke macht: legeraanvoerder (dus geen tegenstander van de oorlog)
Tegen de Staatsgezinden: Oranjegezinden
Na wiens overlijden was het eerste Stadhoudloze tijdperk, en wanneer?
Na het overlijden van Willem II. Van 1650 tot 1672.
Wat was de Vrije Vrijheid?
Tijdens het eerste stadhoudloze tijdperk.
= behoud privileges en rechten van Regenten.
(nadruk op vloot, afbouwen landleger)
Met welke 4 vijanden is er oorlog?
Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen.
Wat wordt er gedaan in de Republiek als een groot deel bezet is?
Een waterlinie.
Wat gebeurt er zomer 1672 in het rampjaar, en wat is daar het gevolg van?
De Gebroeders de Witt vermoord, door Oranjegezind.
Onder druk wordt print Willem III de stadhouder.
Wat waren gevolgen van het rampjaar?
- Frankrijk is de grootste bedreiging voor Europese vrede en stadhouder Willem III grootste tegenstander.
- In de Republiek nog strijd regenten en Oranjegezinden (=> 1702 Willem III overlijdt > Stadhouderloos #w).
- De economische (en militaire) positie van de Republiek komt steeds meer onder druk te staan: de Gouden Eeuw is voorbij > nu een Zilveren Eeuw.
