Examenkatern paragraaf 1 & 2 Flashcards
Hoe heet het deel waar het huidige Nederland en delen van België lag begin 1050.
het Heilige Roomse Rijk
Hoe werk het Heilige Roomse Rijk bestuurd, leg ook uit.
Op feodale wijze:
- de leenheer (keizer) leende stukken land uit aan leenmannen (graven/hertogen)
- de leenman zorgde voor bescherming: in ruil daarvoor verleenden diensten aan deze leenman
Waarom was de Nederlanden dunbevolkt (begin 11e eeuw)?
Het land was grotendeels veengebieden (=dode plantenresten), moerassen of bossen.
Oftewel niet geschikt voor landbouw > zelfvoorzienend: ruilhandel of wederzijdse diensten
Waarom werd de landbouw productiever, noem 3 redenen.
- Ontginningen > de bossen werden gekapt en venen werden drooggelegd > meer ruimte voor landbouw
- Drieslagstelsel > leverde meer voedsel op
- Betere werktuigen (bijv. de ploeg)
(+ de assen werden vervangen door paarden)
Wat moet je in Nederland doen om akkerbouw mogelijk te maken?
Afwateren
Wat is het gevolg (en oplossing) van afwateren in akkerbouw?
Bodemdaling. ‘Oplossing’ is polders, of met molens het water wegpompen.
Wat is de oplossing als akkerbouw niet meer mogelijk is, en welk probleem komt er bij kijken?
Veeteelt.
Economische mogelijkheid: turf steken > goedkope brandstof # het houdt op.
Wat waren gevolgen van de extra landbouw?
Maakte bevolkingsgroei mogelijk > mensen konden gaan specialiseren > handel groeide > verstedelijking
Welke 2 dingen ontstonden door bevolkingsgroei (en verstedelijking)?
Er kwam een monetaire economie, er ontstond een agrarisch-urbane samenleving.
Wat waren 3 gevolgen van veengebieden?
- Zwakke feodaliteit, onafhankelijke/zelfbewuste boeren.
- Na verloop van tijd: veeteelt gericht op stad: commercieel (binnen Nederland).
- Veel samenwerking m.b.t. water > begin poldermodel.
Wat was het probleem qua veengebieden?
Waar komt het basisvoedsel, zoals graan, vandaan?
Stedelingen probeerden stadsrechten te krijgen, noem wat voorbeelden van deze rechten.
Tol, muur, (jaar)markt, bestuur, rechtspraak, munt, stapel, gilden, etc.
Wat waren voordelen van stadsrechten/verstedelijking voor boeren, burgers en hoge adel?
Boeren > geen herendiensten + geen/minder belasting.
Burgers > kans op geld verdienen/invloed op bestuur.
Hoge adel > meer belastingopbrengsten > minder afhankelijk van lage adel + militaire steun.
Hoe werden de inwoners van deze steden genoemd?
Burgers of poorters.
Wat vormden de poorters samen?
De burgerij.
Burgers hadden bepaalde …, zoals ambacht uit te mogen voeren, het recht om door stadsgenoten te worden berecht en komen in aanraking voor bestuursfuncties.
Voorrechten, privileges.
Hoe kon je poorter worden?
Door te betalen.
Waarom waren poorters zeer nodig?
Stadsbevolking krimpt snel, ook brachten ze nieuw kapitaal en kennis met zich mee.
Wat moet je hebben om een markt te mogen starten?
Stadsrechten
Welk deel (van het toen Franse Rijk) ontwikkelde zich in de 11e eeuw tot een van de meest verstedelijkte gebieden van Europa?
Vlaanderen
Wie gingen naar deze jaarmarkten?
Beide boeren en kooplieden.
Grote steden krijgen belangrijke marktfunctie voor het omliggende …….?
Verzorgingsgebied
Waar ligt Atrecht?
Een stad in Noord-Frankrijk.
Wat hadden ze (als politiek) in Atrecht?
Militaire bescherming en bonum commune (=algemeen welzijn) voor burgers.
Wat was de marktfunctie van Atrecht?
Lakennijverheid
Wat was een wisselbrief?
Document met geldbedrag dat elders opgeëist kan worden > betaalmiddel.
Waarom was er spanning in Atrecht?
Meer sociaaleconomische problemen en politieke verschillen.
Patriciërs tegen gilden/gemeen.
Vaak moest patriciër/graaf toegeven > gilden kregen iets meer te zeggen.
Hoe heten de groep rijke kooplieden, die meer macht in politiek en economie krijgen door de goedlopende handel?
Patriciërs
Welk extra ‘recht’ kregen de patriciërs?
Ze verdeelden bestuursfuncties zoals burgemeester en schepen onderling.
Waarom vond de vorst het niet leuk dat de patriciërs zoveel macht kregen opeens?
De zelfstandigheid van steden ging omlaag.
Wat organiseerden ambachtslieden om hun belangen te behartigen?
Gilden
Ook kooplieden begonnen gilden, wat bepaalden zij allemaal? Waar leidde dit uiteindelijk naar toe?
Steeds meer werkomstandigheden en lonen van de ambachtslieden.
Dit zorgde aan het eind van de 13e eeuw voor conflict in Vlaanderen.
Hoe ontstond de guldensporenslag?
De ambachtslieden kwamen in opstand tegen de kooplieden deels door verhoogde belastingen.
Hoe reageerde de Franse koning op de opstand van de ambachtslieden?
Hij stuurde een leger naar de Vlaamse steden om rust te herstellen.
Maar de ambachtslieden winnen.
Waar en wanneer was de guldensporenslag?
1302, bij Kortrijk.
Welke stad neemt na 1302 de rol van Atrecht over?
Brugge
Handel via Hanze, wat is dit?
Samenwerkingsverbod van kooplieden uit diverse Noord-Europese steden.
Wat is de hoofdstad van de Hanze?
Lübeck
Wat is de invloed van de Hanze (politiek, economisch en sociaal/cultureel)?
Politiek: machtsblok tegen onwillige machtshebbers.
Economie: machtsblok om concurrentie tegen te gaan.
Sociaal/cultureel: handelskantoren in vele steden/landen.
Wat ontstond rond de 14e, deels door wisselbrieven?
Banken
Amsterdam was gespecialiseerd in handel, omdat akkerbouw niet mogelijk is. Hoe komen zij aan hun basisvoedsel (bijv. graan)?
Moedernegotie. Dat is de belangrijkste/basishandel, graan, uit Oostzeegebied. Hier is Nederland afhankelijk van.
De geestelijkheid werd steeds belangrijker binnen de stad. Wat is een van de dingen waar zij nu voor zorgden?
Bonum commune, het algemeen welzijn van de stad.
Er kwamen veel nieuwe stromingen. Inclusief die van Geert Grote, welk was dat?
Moderne devotie = levenswijze van de eerste christenen.
Wat waren de 4 belangrijkste dingen bij de moderne devotie?
- Eenvoudig leven (materiële zaken)
- Zuiver leven (immateriële zaken)
- Sociaal leven (samen met anderen)
- Zelfreflectie (kritisch zijn)
Hoe kwam je volgens de moderne devotie in de hemel?
Zelf contact leggen met God, verantwoordelijkheid en verinnerlijking van het geloof.
Wat is praktijk van de moderne devotie?
Gemeenschappelijk leven en overschrijven boeken.
Wie waren begijnen (ong. 1100)?
Het samenwonen van (meestal) ongehuwde vrouwen, relatief zelfstandig.
Wel eigen bezit ~ geen klooster.
Zelfvoorzienend, soort stad in de stad.
Wie waren bedelorden?
Hervormingsbeweging. Monniken of nonnen die geen bezittingen hadden, en afhankelijk waren van liefdadigheid.
Welke 2 kloosters waren er voor bedelorden?
Franciscanen en dominicanen.
Wat was het voornaamste doel van de bedelorden?
Bedelen en bekeren.
Voor wat maakte de moderne devotie weg vrij, om uiteindelijk in de 16e eeuw zorgde voor het uiteenvallen van de christelijke kerk in West-Europa?
De Reformatie.
(Katholicisme en protestantisme)
Welke beweging begon Luther?
Lutheranisme.
Veel mis met de kerk: simonie (=afkopen functies), aflaten, weelde, etc.
Sola scriptura, 1517 > lees de bijbel! Alleen die telt.
Welke beweging begon Calvijn?
Calvinisme.
Voornamelijk predestinatie > God is soeverein en allemachtig.
Welke beweging begon Calvijn?
Calvinisme.
Voornamelijk predestinatie > God is soeverein en allemachtig.
Waar was een streng regime van calvinisme?
In Genève.
Wat was het probleem van de Hertog van Bourgondië? En de oplossing?
Iedere voormalige staat heeft eigen regels, cultuur, etc. Hij wou centraliseren.
Waarom waren steden tegen de centralisatie?
Ze wouden hun eigen zaken doen in paticuliere belangen.
Particularisme.
Wat was de Groot privilege in 1477?
Toen overleed de laatste hertog van Bourgondië. Er was ‘slechts’ een dochter over: Maria.
Frankrijk neemt Bourgondië in > Brugge werd enorm arm > steden zoals Antwerpen gebruikten dit en groeiden.
Wie was Karel V?
De heer van de Nederlanden tot 1515. Hij was bekend met de verhouding in de Nederlanden (geboren in Gent).
Welke zaken waren van belang in de Nederlanden?
- Gebiedsuitbreiding.
- Melkkoe, vooral Vlaanderen en Brabant: belasting.
- Aanpak ketterij, inquisitie (=kerkelijke rechtbank) wordt strenger. Meer protesten, ook katholieken.
- Bestuur, centralisering, Brussel als centrum en meer burgers.
Wie nam de macht van Karel V in 1515 over?
Filips II
Wie was een belangrijke edelman van Filips II?
Willem van Oranje
Waarom was Nederland (rond 1515) ontevreden?
Misoogsten/economische problemen, aanpak ketterij, hoge belasting, centralisatie.
Wat was het smeekschrift der Edelen?
Margaretha van Parma, landvoogdes, willigt het verzoek in van lage edelen om inquisitie te verzachten, naar Filips II.
Stad wou centralisering tegen gaan.
Wat en wanneer was de beeldenstorm?
1566, protestanten bestormden katholieke kerken en vernielden beelden.
Waarom was de rust redelijk snel hersteld na de beeldenstorm?
- Groot deel van de bevolking was negatie over de beeldenstorm.
- Ze waren een relatief kleine groep.
- Edelen herstelde orde (straffen).
- Soms kregen calvinisten hun eigen kerk.
Filips II stuurde na de beeldenstorm alsnog Hertog van Alva met een groot leger naar de Nederlanden, wat moest Alva hier ook doen? En wat deden veel Nederlanders?
Alva moest centraliseren en meer belasting heffen.
Veel vertrokken naar het buitenland (incl. Willem van Oranje).
Wat was het gevolg van Antwerpen die niet het Spaanse leger wouden toelaten?
Mensen met veel kennis en kapitaal vertrokken naar Amsterdam.
Amsterdam en het gewest Holland maakte enorme economische groei.
Meer bestuurders kozen gewetensvrijheid, wat is dit?
Zolang je het niet hardop uitoefent, is het oké.
Veel gewesten wouden niet meer bij Spanje horen, welke konden ze nog terugkrijgen?
Wat staten in het zuiden.
De noordelijke gewesten stichtten een republiek.
Hoe heette het gesprek toen hoge leiders in Duitsland bij elkaar kwamen om stellingen van Luther te bespreken, en wanneer was dit?
Worms 1521
Wat wordt bedoeld met ‘wiens gebied, wiens gebed’?
1555 Vrede van Augsbrug, cuius regio; eius religio
