Endocriene farmacologie Flashcards
Fysiologie ACTH
Hypothalamus –> CRH –> adenohypofyse –> ACTH –> bijniermerg –> cortisol:
- C19-androgenen: zona reticularis
- Glucocorticoïden: cortisol, corticosterone
- Mineralcorticoïden: aldosterone, deoxycorticosterone
Endogene productie piekt tussen 4-8 ‘s ochtends, exogene cortico’s dus ook ‘s ochtends toedienen.
Werking aldosteron
RAAS.
Aldosterone bindt thv een cytoplasmareceptor thv renale tubulus –> AIP –> Na retentie, H2O volgt (waterretentie) –> BD stijgt door toename bloedvolume
Spironolactone
Antagonist van aldosteronR –> aldosteron kan niet binden, is dus een diureticum
Welke GM bij Addison’s?
Niet aldosterone, want te korte t1/2.
Wel: deoxycorticosterone (mineralcorticoïde werking) of fludrocortisone (mineralcorticoïde en glucocorticoïde werking).
Welke GM bij hyperadrenocorticisme (Cushing of bijniertumor) of hypofysetumor?
Trilostane: inhibitor van het 3B-hydoxysteroïd dehydrogenase enzym.
Selegiline: inhibeert MAO –> dopamine stijgt –> ACTH productie daalt door negatieve feedback. Dit werkt niet bij bijniertumor, want werkt op ACTH in.
Welke 3 dingen zijn nodig in de structuur van een glucocorticoïd voor zijn werking?
- Ketofunctie: essentieel voor activiteit
- Dehydrogenatie C1-C2 (dubbele binding): vertraagt afbraak GM –> langere werkingsduur
- CH3 of F: betere efficaciteit/potentie
FK corticoïden
- Absorptie: goed
- Distributie: PPB
- Biotransformatie: cortisone moet omgezet worden naar hydrocortisone/cortisol (enkel systemisch), prednisone wordt omgezet naar prednisolone
- Excretie: renaal
Effecten cortico’s
- Elektrolytenevenwicht: anti-diuretisch hormoon
- Koolhydraten en eiwitten: gluconeogenese, glycogeensynthese, eiwitkatabolisme; zorgt dus voor hyperglycemie (–> prediabetes –> diabetes)
- Vet: lipolyse en redistributie thv nek/aangezicht
- CZS: euforie (daarom geeft men het aan patiënten die cytostatica krijgen)
- CV: stimulatie (N)ADR synthese; RAAS: hypertensie
- Bronchiaal: dilatatie, daarom bij RAO/COPD/astma, werkt synergistisch met B2-agonisten
- Immunosuppressie: bij allergie gewenst, maar bij infecties beter AB + NSAIDs ipv cortico’s als anti-inflammatoir, want cortico’s onderdrukken immuunsysteem
- Anti-inflammatoir (SAIDs): vnl. door lipocortine 1 synthese te stimuleren –> bindt fosfolipase A2 –> kan niet omgezet worden in arachidonzuur; maar ook andere anti-inflammatoire processen: cytostatisch, anti-allergisch, koortsverlagend, remming macro’s en synthese cytokinen, maar ook nadelig: remming wondheling en littekenvorming, remming osteoblasten en stimulatie osteoclasten –> osteoporose.
2 nadelen van cortico’s
Remming wondheling en littekenvorming, remming osteoblasten en stimulatie osteoclasten –> osteoporose.
Hoe ga je cortico’s toedienen?
Zo kort en zo laag mogelijk doseren, want je onderdrukt eigen cortisolsynthese door negatieve feedback. Gradueel afbouwen, best ‘s morgens toedienen om circadiaans ritme niet te verstoren (bij chronische therapie). Best alternate day therapie.
Indicaties cortico’s
- Inflammatoire processen (!) (lage dosis zodat je geen IS suppressie krijgt)
- Allergische aandoeningen (!) (lokaal), bij anafylactische shock systemisch adrenaline + cortico’s
- rheumatische artritis
- Hersenoedeem
- Shock
- Lymfoma en acute leukemie
- Astma (!) (vaak combi glucocortico’s + B2-agonisten)
- Partusinductie Ru. (enkel bij levend kalf, werkt door rebound effect)
Wat gebeurt er als je glucocorticoïden toedient om de partus bij Ru. te bevorderen?
Moederdier glucocorticoïden toedienen –> via placenta naar foetus –> foetale hypofyse onderdrukt door - feedback, wanneer exogene stimulus wegvalt –> rebound effect –> ACTH stijgt.
Bijniercortex produceert endogeen cortisol –> stijging PGF2alfa –> VC corpus luteum –> regressie –> daling progesteron –> stijging oestrogeen –> partus in gang gezet.
Evt. icm cloprostenol voor meer voorspelbare duur.
Nevenwerkingen: retentio secundinarum, metritis, daling fertiliteit.
Nevenwerkingen glucocorticoïden
- Immunosuppressief
- Daling endogene cortisolsynthese
- Laminitis Eq.
- Redistributie vetten (naar abdomen, nek)
- Moonface
- Osteoporose
- Verminderde wondheling
- Makkelijk bloeduitstortingen die moeilijk genezen
- Hypertensie
- Spierverlies
GM die LH en FSH activeren + indicaties
Gonadoreline, busereline, peforeli.
Indicaties:
- Inductie ovulatie
- Cysteuze ovariële follikels (COF) bij Bo –> injectie met GNRH doet follikels verder rijpen, daardoor ovulatie
- Infertiliteit reu: FSH stimuleert sertolicel en daardoor spermatogenese, ICSH (interstitieel cel stimulerend hormoon zorgt voor meer testosteron
Pluset: combinatie van FSH en LH.
Indicaties: superovulatie Bo.
Indicaties oestrogenen
- Behandeling problemen geassocieerd met ovarihysterectomie (urine-incontinentie (2e keus), vaginitis)
- Cervixdilatatie voor inductie partus/abortus
- Groeipromotor bij Ru (verboden in Europa)
Ook voor andere doeleinden gebruikt, maar er zijn dan andere GM beter.
Indicaties progestagenen
- Hond en kat: anticonceptie (maar risico op endometritis en pyometra; beter steriliseren), uitstellen oestrus, prostaathypertrofie
- Merrie: behandelen anoestrus of polyfolliculaire ovaria, onderdrukken oestrus
- Rund samen met oestrogenen: behandelen anoestrus, behandelen COF, vnl. voor oestrussynchronisatie
- Varken: oestrussynchronisatie
- Schaap: bronstinductie en synchronisatie via vaginaal spiraal
Je mag enkel lokaal progestagenen geven bij nutsdieren, want vetmesteigenschappen.
Aglepriston
Anti-progestageen, antagonist van de receptor. Verhindert niditatie en onderbreekt de dracht bij de hond tot 45 dagen –> teef gaat verwerpen.
Wat is de belangrijkste indicatie voor androgenen bij de khd?
Eetluststimulatie bij anorectische patiënten.
Noem 2 anti-androgenen, hun werking, indicatie en bijwerkingen.
Finasteride, osateron. Inhiberen 5alfa-reductase waardoor testosteron niet wordt omgezet tot dihydrotestosteron. Gebruikt bij beninge prostaathyperplasie van de reu, maar beter castreren. Bijwerkingen: eetlust neemt toe, fertiliteitsproblemen, gedragsveranderingen.
Fysiologie van thyroïdhormonen
Hypothalamus –> TRH –> hypofyse –> TSH –> T3 en T4 (gevormd uit jood en tyrosine) –> in plasma binding aan thyroglobuline –> in de cel wordt T4 omgezet naar het meer actieve T3 –> stimuleren gentranscriptie (metabolisme stijgt, positief inotroop effect).
Welk GM bij hypothyroïdie?
Levothyroxine
Welk GM bij hyperthyroïdie?
Methimazole of thiamazole (beta-blokkers –> negatief inotroop)
Oxytocine: effecten en indicaties
Effecten: contracties myometrium, ejectie melk uit alveolaire kanalen (zorgt niet voor melkproductie, dat doet prolactine).
Indicaties:
- Inductie weeën
- Postpartum bloedingen
- Stimulatie lactatie !
- Partusstimulatie bij de merrie !
- Partusinductie bij varken samen met PGF2alfa
Bespreek de vormen van diabetes.
Type 1: destructie beta-cellen pancreas –> insuline daalt –> glucose stijgt. Komt vnl. bij de hond voor, is immuungemedieerd of genetisch.
Type 2: bij hond en kat. Door:
- Obesitas –> insulineresistentie –> glucose stijgt (bij kat is spontane remissie mogelijk)
- Inactiviteit
- Loopsheid teef/progestageen
- Cushing/glucocorticoïd toediening
Hoe behandel je diabetes?
Met (middel)langwerkende insulinepreparaten bij niet-gecompliceerde patiënten. Bij andere patiënten eerder kortwerkende humane preparaten. Na 3 d controleer je de plasmaspiegel bij de hond, want dan heb je pas de steady state bereikt (TDM = therapeutic drug monitoring). Je gaat voeding verdelen over 2 momenten. Patiënt strikt blijven opvolgen.
Wat doe je bij overdosering van insuline?
Glucose IV of oraal toedienen (bijv. druivensuiker of honing).
