Bestuurlijke organisatie en bestuurlijk toezicht Flashcards
Wie oefent de overheidstaken uit?
In beginsel: uitgeoefend door één enkele overheid (centralisatie)
Behoefte: andere overheidspersonen die zelfstandig beslissingen kunnen nemen
= techniek van verzelfstandiging
Wat is verzelfstandigen?
= te verstaan als de techniek waarbij activiteiten op afstand worden geplaatst
Ontstaan van een verzelfstandigde entiteit: zekere autonomie om activiteiten te verrichten en is geresponsabiliseerd
Onderscheid verzelfstandiging
Interne en externe verzelfstandiging
Interne verzelfstandiging
Een taak wordt op afstand geplaatst door het binnen het bestuur een zekere zelfstandigheid te geven
Bijvoorbeeld: delegatie of toewijzing van bevoegdheid
Externe verzelfstandiging
De activiteit wordt toevertrouwd aan een entiteit met aparte rechtspersoonlijkheid
Bijvoorbeeld: parkeergebeuren aan een gemeentelijk autonoom parkeerbedrijf
Soorten verzelfstandiging
Deconcentratie
Decentralisatie
Delegatie van bevoegdheid
De bevoegdheidstoewijzing
Wat is een delegatie?
= een rechtshandeling waarbij een orgaan een deel van zijn bevoegdheid toevertrouwt aan een ander orgaan, onder de voorwaarden die het bepaalt
Uitvoerende macht: bevoegdheden in beginsel niet vervreemden of op een andere wijze erover beschikken
Bevoegdheden aan overheid in beginsel onoverdraagbaar en onvervreemdbaar
Wanneer kunnen aangelegenheden gedelegeerd worden?
Bepaalde aangelegenheden kunnen gedelegeerd worden voor zover het wezen van de toegewezen bevoegdheid bij het wettelijk aangewezen orgaan blijft berusten
Wanneer is een delegatie rechtmatig?
Wanneer ze wordt toegestaan door de overheid die deze bevoegdheid heeft toegewezen
Geen enkele delegatie mag ertoe leiden dat de essentie van de bevoegdheden van diegene die delegeert, verloren gaat
Voorwaarden delegatie
In principe: wettelijke grondslag
Bij gebreke aan specifieke grondslag: enkel toelaatbaar onder strikte voorwaarden
- Vooreerst moet de delegatie in dit geval worden verleend aan een onder toezicht staand orgaan
- De delegatie moet ten allen tijde herroepbaar zijn
- De beslissingen van de gedelegeerde zijn onderworpen aan de uitdrukkelijke of stilzwijgende goedkeuring van de delegataris
- De delegatie moet betrekking hebben op bijkomstige of aanvullende detailmaatregelen
Wat is de delegatie van handtekening?
Geen overdracht van beslissingsbevoegdheid
Beperkt zich tot het geven van macht aan een persoon om een beslissing te authentificeren door er zijn handtekening op te plaatsen die voorafgegaan wordt door een formule zoals ‘voor’, ‘in opdracht van’, of ‘in naam van’
Eigenlijke beslissing door bevoegde orgaan genomen
Wat is de toewijzing van bevoegdheid?
Wordt grondwettelijk, wettelijk/decretaal of door een andere instelling die entiteiten kan oprichten een bevoegdheid gecreëerd en bepaald wie die bepaalde bevoegdheid mag uitoefenen
Bijvoorbeeld: de directeur der belastingen die over bezwaren kan beslissen
Situatie waar een instantie een eigen bevoegdheid krijgt toegewezen
- Instelling en de originele toekenning van bevoegdheid
Wat is centralisatie?
Kan verwijzen naar een gezagsstructuur waarin de bevoegdheden berusten bij een centraal orgaan
Kan verwijzen naar de bestuurlijke organisatie, waarbij de bestuursorganen in hiërarchisch verband staan tot de hoogste overheid in de dienst
= wijze van organisatie van een overheid waarbij het gezag uitgeoefend wordt door de top van de organisatie
Kenmerken centralisatie
Hiërarchische ondergeschiktheid van personeelsleden
- Hiërarchisch toezicht is algemeen en wordt van ambtswege uitgeoefend, zelfs wanner geen wettekst het uitdrukkelijk voorziet
- De meerdere mag bevelen geven aan de ondergeschikte omtrent de wenselijkheid, de inhoud, de voorwaarden, het tijdstip en de vorm van de juridische handeling
- De meerdere kan de beslissingen van de ondergeschikte altijd wijzigen en zich in de plaats stellen, behoudens tegenstrijdige bepaling in de wet en voor zover de beslissing die de ondergeschikte heeft genomen nog niet definitief is geworden
Hiërarchische lijn verschilt van entiteit tot entiteit, afhankelijk van de organisatiecultuur
Wat is deconcentratie?
= de situatie waarbij de bevoegdheid tot het verrichten van rechtshandelingen wordt opgedragen aan agenten of entiteiten binnen het publiekrechtelijk lichaam, die weliswaar onder centraal hiërarchisch gezag van de hoogste overheid van het publiekrechtelijk lichaam blijven bestaan
Kenmerken deconcentratie
Verschuiving van taken en bevoegdheden mogelijk
Middel om dienst op efficiëntere wijze te organiseren
Onderscheid interne en externe deconcentratie
Via techniek van delegatie als via de techniek van bevoegdheidstoewijzing tot stand komen
- Juridisch gezien deconcentratie vorm van centralisatie
Interne en externe deconcentratie
Interne deconcentratie: aan een ambtenaar van het centraal bestuur
Externe deconcentratie: aan een ambtenaar van een buitendienst
Moderne verschijningsvorm deconcentratie
Zogenaamde interne verzelfstandiging
Onderdeel van het publiekrechtelijk lichaam krijgt een zekere autonomie met bepaalde bevoegdheden
- Financieel en beheersmatig geresponsabiliseerd
Wat is decentralisatie?
= een wijze van organisatie van de overheid, waarbij de gedecentraliseerde overheden onttrokken zijn aan het hiërarchische gezag van de centrale overheid, maar wel aan het bestuurlijk toezicht van die overheid onderworpen zijn
= beheersvorm waarbij aan diensten buiten de eigen organisatie een autonome bevoegdheid tot het vervullen van een bepaalde overheidstaak wordt toevertrouwd
In naam en voor rekening van de betrokken dienst zelf
Kenmerk decentralisatie
Beslissingsmacht
- Territoriaal
- Functioneel
- Combinatie
Territoriale decentralisatie
Aan territoriale gemeenschappen wordt het beleid opgedragen van algemeen omschreven gewestelijke of plaatselijke belangen
Bevoegdheid toegewezen aan zelfstandige organen om het algemeen belang van een geografisch gebied te behartigen
Belangen provincie of gemeente geregeld door de raden waarvan de leden werden verkozen
Functionele decentralisatie
Aan een zelfstandig orgaan wordt het beleid van een welbepaald belang of een welbepaalde taak opgedragen
Kenmerken: specialiteit en zelfstandigheid
Bijvoorbeeld NMBS of VRT
Combinatie decentralisatie
Combinatie van territoriale en functionele decentralisatie
Bijvoorbeeld OCMW
Kenmerk decentralisatie
Autonomie: toekenning van rechtspersoonlijkheid krachtens een wettelijke of decretale basis
Volledig onbeperkt
Vereist van controle door centraal bestuur: niet van dien aard dat de gedecentraliseerde instelling aan de controle van de oprichtende instelling ontsnapt
In beginsel zekere interventiemogelijkheid: enkel wanneer beslissingen worden genomen met miskenning van de wet of het algemeen belang (= administratief toezicht)
Zelfstandigheid = de regel
- Beperkingen enkel op specifieke wettelijke grondslag
Wat is het administratief toezicht
= de verzamelnaam voor het geheel van middelen waarover de toezichthoudende overheid beschikt, hetzij om de organen van de gedecentraliseerde overheden te verplichten de wet na te even en het algemeen belang te eerbiedigen, hetzij om hun onwel om op te treden te doorbreken
Toetsstenen administratief toezicht
De wet en het algemeen belang
Toezicht negatieve aard: gedecentraliseerde overheid behoudt eigenlijke beslissingsbevoegdheid
- Onderscheid tussen bestuurlijk toezicht en hiërarchie
Toepassingsgebied algemeen toezicht
Afhankelijk van wettelijke basis
Ontstentenis van formele wettekst? Gedecentraliseerde overheid die door of krachtens een wet zelfstandige bevoegdheid heeft verkregen, niet aan bestuurlijk toezicht onderworpen
- Beperkend uitgelegd
Doel administratief toezicht
Vrijwaring van de wettigheid
Nastreven algemeen belang
Bestuurlijk toezicht verder dan de beoordeling van de eventuele onwettelijkheid, ook oordeel over de opportuniteit van de handeling
Uitgebreider dan controle door de Raad van State: RvS beperkt tot wettelijkheidscontrole van de rechtshandeling
Gewoon administratief toezicht
Niet bevoegdheid aan toezichthoudende overheid om zich in de plaats te stellen van het onder toezicht staande bestuur
Niet om aan dat bestuur een andere beslissing op te dringen
- Enkel indien er sprake is van een volgehouden onwil (= buitengewone vorm)
Soorten gewoon administratief toezicht
Algemeen en bijzonder toezicht
Wat is het algemeen toezicht?
Verschaft de toezichthoudende overheid de mogelijkheid om binnen een bepaalde termijn op te treden tegen beslissingen van het onder toezicht staande bestuur
- Termijn verstreken? Optreden niet mogelijk
- Wettigheidscontrole rechter blijft mogelijk
Repressief van aard
Vormen
- Schorsing
- Vernietiging
Schorsing
= de administratieve rechtshandeling vanwege een orgaan van het centraal bestuur, waardoor de uitvoering van een door een gedecentraliseerde overheid genomen beslissing wordt opgeschort
Loopt totdat de toeziende overheid zich over de wettigheid en/ of de conformiteit met het algemeen belang heeft uitgesproken
Geen beroep tot nietigverklaring mogelijk
Vernietiging
= de administratieve rechtshandeling waardoor een orgaan van het centraal bestuur een besluit van een gedecentraliseerde overheid tenietdoet wegens onwettigheid van of strijdigheid met het algemeen belang
Toepassingsgebied bijzonder toezicht
Beperkt aantal besluiten die zo belangrijk zijn dat een formeel standpunt van de toezichthoudende overheid vereist is
Niet repressief: preventief karakter
Vormen
- Voorafgaand advies
- Machtiging
- Goedkeuring
Voorafgaand advies
Niet bindend
Substantiële vormvereiste: niet-naleving kan leiden tot nietigverklaring
Raad van State middel ambtshalve opwerpen
Machtiging
= een rechtshandeling waarbij de toezichthoudende overheid verklaart dat de voorgenomen beslissing noch de wet schendt, noch het algemeen belang schaadt
In beginsel voorafgaand, of achteraf vervangen door goedkeuring
Goedkeuring
= administratieve rechtshandeling uitgaande van de toeziende overheid waardoor een beslissing van een gedecentraliseerde overheid volledige uitwerking verkrijgt omdat de beslissing noch de wet schendt, noch het algemeen belang schaadt
Soort schorsende voorwaarde ten aanzien van de uitvoering van een op zichzelf rechtsgeldige beslissing
Het aan goedkeuring onderworpen besluit is in beginsel niet vatbaar voor concrete uitvoering zolang er geen formele goedkeuring is gegeven: niet tegenstelbaar aan derden
Retroactief
Niet gedeeltelijk van aard
Goedkeuring geweigerd? Rechtshandeling zonder uitwerking
Rechtsgeldigheid besluit of beslissing
Op zichzelf volledig en rechtsgeldig
Overheid die het besluit heeft genomen is gebonden door het besluit
Besluit kent rechten toe aan een rechtsonderhorige en kan in beginsel niet worden ingetrokken
Buitengewoon administratief toezicht
Dwangtoezicht
Wanneer de gedecentraliseerde overheid in gebreke blijft, dan kan de toezichthoudende overheid het gedecentraliseerd lichaam dwingen om een welbepaalde beslissing te nemen ofwel om in haar plaats een zekere rechtshandeling te verrichten
Wat zijn de hoofdstructuren van het Belgische en Vlaamse overheidsapparaat?
Federale overheidsadministratie
Regionale overheidsadministratie
Provincie
Gemeente
Vaststellen begrip overheid
Geval per geval bekijken of de betrokken instelling voor die specifieke wetgeving of die specifieke regels is te beschouwen als een overheid
Niets bepaald? Klassieke criteria om administratieve overheden te identificeeren
Federale uitvoerende macht
Uitgeoefend door federale regering van ten hoogste 15 ministers
Evenveel Nederlandstalige als Franstalig ministers
Toevoeging staatssecretarissen
Federale en programmatorische overheidsdiensten
Federale overheidsdiensten ondersteunen ministers
Verschaffen nodige dienstverlening aan burgers (FOD’s)
Tijdelijk aangevuld met aantal programmatorische overheidsdiensten (POD’s)
- Werken rond belangrijke maatschappelijke thema’s die verscheidene federale overheidsdiensten doorkruisen
Federale openbare instellingen
Diverse verschijningsvormen met uiteenlopende statuten
Federale instellingen van openbaar nut onderverdeeld in categorieën:
- Categorie A heeft betrekking op gepersonaliseerde entiteiten.
- Categorie B heeft betrekking op entiteiten waarvan de zelfstandigheid sterker tot uiting komt dan bij entiteiten onder categorie A.
- Categorie C omvat voornamelijk de financiële instellingen.
- Categorie D omvat de sociale zekerheidsentiteiten.
Federale instellingen van openbaar nut: categorie A
Onderworpen hiërarchisch gezag minister
Geen autonomie
Entiteiten gecreëerd door de techniek van deconcentratie
Federale instellingen van openbaar nut: categorie B, C, D
Gecreëerd door techniek van decentralisatie
Eigen beslissingsbevoegdheid Onderworpen administratief toezicht
Concretiseert zich via de figuur van regeringscommissaris
- Raadgevende stem vergaderingen van de beheers- en controleorganen
- Beroepsmogelijkheid tegen beslissingen geacht in strijd met algemeen belang
Minister kan beheersorgaan verplichten te beraadslagen over bepaalde kwestie
Economische overheidsbedrijven
4 grote federale overheidsbedrijven: BPost, Proximus, NMBS, Infrabel, Skeyes
Doel: organiseren om op een meer marktconforme wijze opereren, concurrentiekracht overheidsbedrijven verzekeren
Overeenkomst economische overheidsbedrijven
De bij wet voorziene autonomie wordt verkregen via een beheerscontract of -overeenkomst, gesloten tussen de federale staat en het betrokken overheidsbedrijf
Voorwerp van onderhandeling en akkoord: kwalitatieve en kwantitatieve resultaten
Rapporteringsverplichtingen en sanctiemechanismen vastgelegd
Verregaande vorm van autonomie: alle bedrijvigheden ontwikkelen die verenigbaar zijn met hun doel
Regeringscommissaris: interventiemogelijkheid bij miskenning wetten, statuten of beheerscontract
- Niet schorsen of vernietigen van opportuniteitsredenen
Beleidsdomeinen Vlaamse overheid
a) Beleidsdomein Kanselarij, Bestuur, Buitenlandse Zaken en Justitie (KBBJ)
b) Beleidsdomein Financiën en Begroting (FB)
c) Beleidsdomein Economie, Wetenschap en Innovatie (EWI)
d) Beleidsdomein Onderwijs en Vorming (OV)
e) Beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (WVG)
f) Beleidsdomein Cultuur, Jeugd, Sport en Media (CJSM)
g) Beleidsdomein Werk en Sociale Economie (WSE)
h) Beleidsdomein Landbouw en Visserij (LV)
i) Beleidsdomein Mobiliteit en Openbare Werken (MOW)
j) Beleidsdomein Omgeving (OMG)
Organisatie beleidsdomeinen taken
Vlaams ministerie bestaande uit departementen en agentschappen
Belast met taken van beleidsondersteuning (aansturing, ondersteunen en opvolgen)
Verantwoordelijk voor beleidsuitvoerende taken
Grote mate van autonomie
Organisatie beleidsdomeinen
Beleidsraad: forum waar het politieke en ambtelijke niveau overleg plegen
Managementcomité: afspraken gemaakt tussen topmanagers van departementen en agentschappen in kader van hun samenwerking
Adviesraad: adviesverlening over strategische vraagstukken, hoofdlijnen beleid
- Samengesteld uit vertegenwoordigers maatschappelijke middenveld eventueel aangevuld met onafhankelijke deskundigen
Op overkoepelend niveau: voorzitterscollege, 1 per beleidsdomein en de Voorzitter
Onderverdeling agentschappen
Intern verzelfstandigde agentschappen
- Zonder rechtspersoonlijkheid
- Met rechtspersoonlijkheid
Extern verzelfstandigde agentschappen
- In publiekrechtelijke vorm
- In privaatrechtelijke vorm
Zekere cascaderegeling: indien het voldoende aannemelijk wordt gemakt dat tot minder verregaande verzelfstandiging niet volstaat
Intern verzelfstandigde agentschappen
Zonder rechtspersoonlijkheid: opgericht bij besluit van de Vlaamse regering
- Ressorteren onder rechtspersoon Vlaamse Gemeenschap en hiërarchisch gezag minister
- Leidende managers operationele autonomie die noodzakelijk is om de IVA doelmatig, efficiënt en effectief te leiden
Met rechtspersoonlijkheid: onder hiërarchisch gezag Vlaamse Regering
- Eigen rechtspersoonlijkheid
- Opgericht bij decreet
- Oprichtingsdecreet: opsomming doelstelling en taken
Extern verzelfstandigde agentschappen publiekrechtelijk vormgegeven
Eigen rechtspersoonlijkheid
Tussenkomst decreetgever vereist
Oprichtingsdecreet: EVA rechtspersoonlijkheid verlenen en basiskenmerken vastleggen
Maatschappelijk doel en opdrachten nauwkeurig omschrijven, toezichtregeling uitwerken, samenstelling en werken organen regelen
Eigenlijke bestuur: Raad van Bestuur aangesteld door Vlaamse regering (volheid van bevoegdheid en eindverantwoordelijkheid)
Hernieuwbare termijn van 5 jaar
Onder toezicht Vlaamse Regering, uitgeoefend door regeringscommissaris van het agentschap en regeringscommissaris voor financiën en begroting
Extern verzelfstandigde agentschappen privaatrechtelijk vormgegeven
Eigen rechtspersoonlijkheid
Oprichting en statuut in overeenstemming met dwingende bepalingen private vennootschaps- of verenigingsrecht
- Afwijken? Nee, kies voor EVA met publiekrechtelijke vormgeving
Oprichting vereist uitdrukkelijke decretale machtiging die beleidsuitvoerende take vaststelt
Samenwerkingsovereenkomst tussen EVA en Vlaamse regering
Provincies
10
In zekere zin intermediair niveau tussen gemeenten en regionale overheid
Staan in voor alles wat van provinciaal belang is
Bestuur: provincieraad, deputatie en gouverneur die ondersteund worden door provinciale administratie met aan het hoof de provinciegriffier
Mogelijkheid tot intern en extern verzelfstandigde agentschappen
Organieke regeling: Provinciedecreet
Gemeenten
Overheidsorgaan dat het dichts bij de burger staat en is het best geplaatst om in te spelen op de belangen van de lokale bevolking
300 steden en gemeenten
Organisatie en werking: Decreet Lokaal Bestuur
Gemeenteraad vertegenwoordigd bevolking en regelt de gemeentelijke belangen
Dagelijkse bestuur: College van Burgemeester en Schepenen
Burgemeester: hoof van gemeente en vertegenwoordiger Vlaamse regering
Organen ondersteund door gemeentelijke administratie (algemeen directeur en financiën en financieel directeur)
Wat is het gemeentelijk belang?
Alle zaken die een duidelijk lokaal en territoriaal karakter hebben en die door de wetgever niet aan het beslissingsrecht van andere instanties werd toegewezen
Taken
- Initiatieven voor gemeentelijk belang
- Taken van medebewind
Interne en externe verzelfstandiging binnen gemeenten
Keuze niet vrijblijvend
Uitgangspunt: centrale behartiging, verzelfstandiging is uitzondering
- Redenen aanhalen om een taak van gemeentelijk belang te verzelfstandigen en verantwoorden waarom de taak niet beter door de gemeente zelf wordt vervuld
Externe verzelfstandiging: minst verregaande vorm bedoeld (publiekrechtelijk)
- Keuze privaatrechtelijk? Aantonen waarom publiekrechtelijke variant niet volstaat of niet minimum dezelfde voordelen biedt
Intergemeentelijke samenwerking en regio’s - mogelijke samenwerkingsvormen
Interlokale vereniging (samenwerkingsverband zonder rechtspersoonlijkheid): intergemeentelijke competitie veldvoetbal
Projectvereniging: realisatie lokaal multicultureel centrum
Dienstverlenende vereniging: CIPAL
Opdrachthoudende vereniging: Limburg.net
Intergemeentelijke samenwerking betreffende de opdrachthoudende vereniging met private deelname
Regio’s
Regiodecreet: 15 referentieregio’s
Territoriaal gezien groter dan lokale besturen, kleiner dan provincies
Intergemeentelijke samenwerking zal moeten plaatsvinden binnen de territoriale grenzen van de regio’s (matrousjkamodel)
- Afwijken mogelijk door samen te werken op supraregionale wijze: twee regio’s vormen één groot samenwerkingsverband
- Niet alle lokale besturen willen deelnemen? Minstens 90 procent is voldoende
Uitzonderingen regiodecreet
Enkele specifieke vormen van samenwerkingsverband uitgesloten van de verplichting om zich te schikken naar de regiovorming
Aan alle samenwerkingsverbanden wordt de mogelijkheid geboden om een aanvraag in te dienen om af te mogen wijken van de principes in art. 6
- Reeds bestaande als beoogde samenwerkingsverbanden
- Beoordeling in concreto door Vlaamse regering
OCMW’s
Verzekert maatschappelijke dienstverlening in de gemeente
Organieke regeling: Decreet Lokaal Bestuur
Ook bepalingen inzake de verzelfstandiging van activiteiten en samenwerking tussen OCMW’s
