behandeling Flashcards
Wat is hoofddoel?
Adequate voedsel- en vochttoevoer waarborgen met minimaal risico
2 bel pijlers van behandeling
1) aspiratierisico zo laag mogelijk
2) comfort zo hoog mogelijk
doelstelling acuut probleem
= zoveel mogelijk recupereren tot slikveiligheid kan getraind worden (rehabilitatie)
bv CVA –> NPO (even on hold zetten)
doelstelling chronisch probleem
= aspiratie- en penetratierisico beperken door veiligheid maximaal te onderhouden (maintenance)
doelstelling progressieve aandoening
= levenskwaliteit zo lang mogelijk, zo hoog mogelijk houden (follow-up)
waar rekening mee houden tijdens geindivid behandeling
- fase van stoornis = prognose (acuut/chronisch/progressief)
- gezondheidstoestand
- taalbegrip
- leeftijd
- cognitie
- ev apraxie
- bijwerking van medicatie
- leefomstandigheden
- hulpvraag patient
wat is parentale voeding
= in de bloedbaan
wat is TPN
= totale parenterale nutritie
–> langdurig en grote ader
–> meer in de bortkas
Wat is PPN?
Perifere parentale nutritie: kortstondig en kleine ader
–> in arm
wat is enterale voeding?
= via spijsvertering
- neus-maagsonde
- orogastrische sonde
- duodenale sonde
- jejunostomie
- gastrosomie
wat is orogastrische sonde?
= via mond
Wat is duodenale sonde?
= 1e deel dunne darm
Wat is jejunostomie?
= sonde via twaalfvingerige darm
wat is doel revalidatie/remediereing?
stoornisgericht
doel is om motorpatronen te herstellen (LT blijvend)
Wat is doel compensatie?
= symptoomgericht
doel is om motorpatronen te vervangen
compensatie persoonsgebonden
- houdingsaaanpassing
- maneuvres
- prothesen
- aanpassing slik
compensatie omgevingsgebonden
- aanpassing eetmateriaal
- aanpassing toediening
- bolusaanpassing
uit welke 2 trainingen bestaat revalidatie?
- krachttraining
- skilltraining
basishouding?
- rechtop zitten: 90-60-80 indien bedlegering
- knieen geplooid
- voeten met steun
- hoofd licht gebogen –> verlengde nek
- symmetrische houding
wat is effect van hoofd in flexie brengen tijdens sikact?
- tongbasis dichter bij post farynxwand
- epiglottis dichter bij post farynxwand
-> verschuiven naar achter
hierdoor verruimen van valleculaire ruimte
hierdoor krijg je vernauwde ingang van de luchtweg
–> veiligere slik
wanneer houdingsaanpassing compensatie: flexie
- premature spilling
–> tenzij iemand weinig orale controle heeft
–> tenzij initiatie van de slik moeilijk is
contra-indicatie toepassen compensatie houdingsaanpassing hoofd in flexie
- velopharyngale insufficientie –> nasale reguritatie door zwaarteracht
- anterieure spilling –> lippen sluiten niet en bolus ontsnapt uit de mond
- residu in valleculae en sinus piriformes
houdingsaanpassing rotatie naar welke kant?
de verlamde kant
effect van compensatie houdingsaanpassing rotatie?
- vernauwde ingang naar luchtweg ipsilateraal
- grotere en langere UES- opening contralateraal
- effectievere bolustransport
compensatie houding rotatie waarom bij verlammingen?
- verlamd –> draaien naar verlamde kant
–> zal luchtweg beschermen
–> bolus glijdt langs de gezonde kant
–> gezonde spieren werken
–> betere bolustransport
wanneer compensatie houding rotatie toepassen?
- unilaterale faryngale/laryngeale zwakte
- unil onvoll stemplooisluitng
- verminderde UES-opening
wat zou contra-indicatie zijn om houdingsaanpassing rotatie niet toe te passen?
- geen contra-indicaties
flexie en rotatie combineren opties en resultaat
- rotatie + chintuck (flexie)
–> extrinstieke druk op thyroid, betere adductie van SB - chintuck + rotatie
–> epiglottis in meer beschermende positie, met vernauwing larynxingang en betere adductie van SB, door extrinsieke druk
verschil: waar druk is, maar eindresultaat blijft hetzelfde
effect van compensatie houdingsaanpassing kanteling
= bolustransport langs de functionele orale en faryngeale zijde
–> zwaartekracht –> naar gezonde kant helpt bolus
wanneer compensatie houdingsaanpassing kanteling toepassen?
- unilaterale orale zwakte
effect compensatie houdingsaanpassing extensie
- gefaciliteerd orofaryngeaal transport
- verkleinde valleculaire ruimte –> epiglottis gaat richting tongbasis
voorwaarde compensatie houdingsaanpassing extensie?
- slechte luchtwegprotectie – NIET DOEN
- bv tumor aan tong –> tong slaagt er niet in om bolus naar achter te brengen en daar kan zwaartekracht helpen
wanneer compensatie houdingsaanpassing extensie toepassen?
- probleem met orofaryngeaal transport
contra-indicatie compensatie houdingsaanpassing extensie?
- probl orale controle
- probl hyolaryngeale heffing
- probl met UES-opening
geef houdingsaanpassing
patient orale problemen na CVA links
kanteling (oraal sneller effect)
geef houdingsaanpassing
patient na behandeling glotiscarcinoom rechts
rotatie (laryngen faryngaal sneller effect)
geef houdingsaanpassing
patient met tongcarcinoom met goede luchtbescherming
extensie
geef houdingsaanpassing
neurologische patient met vertraagde slikreflex
flexie
effect compensatie houdingsaanpassing zijlig
= zwaartekracht aan 1 zijde
wanneer zijlig compensatie houdingsaanpassing?
- liggende patienten
- unilaterale farynxhypocontractiliteit met onmogelijkheid tot hoofdbeweging
- bij diffuus faryngeaal residu (vespreid)
wat is mendelsohn manouvre?
- larynx tijdens slikken hoog houden
effect van mendelsohn maneuvre
- isometrische evaluatie larynx (geen beweging, larynx blijft hoog)
- verlengen en verbeteren van laryngeale heffing
- verlengen stemplooisluiting (afsluiting luchtweg)
- verlengen duur opening UES
- verhogen coordinatie slikbeweging (bewegen van tongbasis naar post farynxwand)
wat was het oorspronkelijke doel van mendelsohn
door laynx hoog houden –> trekken UE –> langer openblijven en minder residu
wat gebeurt er met spieren wanneer je mendesohn vaak toepast?
door verlengen en verbeteren laryngeale heffing
–> suprahyoidale spieren verbeteren (krachttraining)
wanneer mendelsohn toepassen?
- penetratie/aspiratie tijdens slikken
contra-indicatie van mendelsohn
- hartfalen
- luchtwegprobl
- fonochirurgie bv glottischirurgie of chirurgie stempl
is mendelsohn remedierend of compenserend?
remedierend –> overstappen naar krachttraining + suprahyoidale spieren trainen
compenserend –> opening UES
doelgroep krachtig slikken
parkinson –> bradykinesie (trage bewegingen)
effect krachtig slikken
- versterkt contact tussen tongbasis en faryngeale wand
–> hogere en langere intro-orale druk
–> verhoogde farynxdruk
–> vertraagde inzet faryngeale fase
–> beperkte larynxelevatie
wanneer krachtig slikken inzetten?
- residu in valleculae/oropharyngeaal
- verzwakte pharyngeale/linguale musculatuur
contra-indicatie krachtig slikken
- probl met larynxprotectie en/of UES-opening
supraglottis uitvoeren?
- adem in
- houd adem vast
- neem hap/slok en houd vast
- slik
- kuch
- slik
effect supraglottis maneuvre
- stemplooisluiting voor en tijdens slikken –> veiligere slik
- verwijderen residu
wanneer supraglottisch maneuvre toepassen
- penetratie/aspiratie tijdens slikken
contra indicatie supraglottis maneuvre
- AH probl
- hartchirurgie
- fonochirurgie
- cognitief en talig niet sterk bv zware afasie
wat is supersupraglottisch maneuvre?
= supraglottisch slik met sluiting van ware EN valse stemplooien
–> instructie: adem stevig vasthouden en persen
multipel slikken effect
reductie stase en orofaryngeaal residu
wanneer multipel slikken toepassen?
- residu in het orofaryngeaal traject
contra-indicaties multipel slikken
- pathologische piecemeal deglutition
–> persoon die in kleine stukjes slikt
wat is three second prep
neem een hap/slok
houd bolus 3 sec vast
slik nu in 1 keer weg
effect van three seconds prep
- uitstellen van slikinzet, waardoor faryngeale slik beter voorbereid kan worden
wanneer three seconds prep toepassen?
- beginnende slikprobl met vloeistoffen
- ongeremd en haastig slikken
- vertraagde faryngeale slik
contra-indicatie van three seconds prep
- slechte orale controle
- cognitieve en begripsprobl
welk maneuvre?
patient die bolus voelt steken in de keel
multiple slikken
welk maneuvre?
patient vertraagde slikreflecx en COPD (longziekte vernauwing luchtwegen)
3 sec prep
welk maneuvre?
patient residu door probleem opening PE-segment
mendelsohn
welk maneuvre?
vertraagde slikreflex zonder COPD
supraglottis
2 soorten prothesen
1) vervangervan een ontbrekend orgaan
2) toestel om de functie van orgaan te verbeteren
effect wanneer prothese los zit
–> minder tongkracht
functie gebitsprothese?
- vervangt ontbrekende tanden, nodig bij kauwen en slikinzet
wat is een palatale obturator
= vervangt deel van het hard/zacht verhemelte, nodig om de nasale caviteit te scheiden
doel palatale obturator
- nasale regurgitatie vermijden
- intra-orale druk opbouwen
- oraal residu voorkomen
wat is palatale agumentatieprothese?
= verlaagt palatum, nodig om tong-palatum cotact te verbeteren
functie palatale augmentatieprothese
- intra-orale druk opbouwen
- oraal residu voorkomen
wat is palatale liftprothese
= heft het palatum molle tot op hoogte van het palatum durum om de nasofaryngeale sluiting te faciliteren
leg link tussen prothese en speekselverlies
Mucosa is afgedekt
–> sensbiliteit vermindert
–> zakdoekje bij speelselverlies
–> FB is lager
wat is cyclisch slikken?
= liquide-vast-liquide afwisselen
doel –> bolustransport faciliteren en residu te klaren zodat kans op aspiratie/penetratie daalt
wat is naslikken
= 2x slikken
met als doel residu te klaren zodat het risico op penetratie/aspiratie daalt
gewicht van materiaal
- verzwaard: tremor
- verlicht: spierzwakte
waar of niet waar: in rietje sneller verslikken
waar: komt sneller en onverwacht
hoe omgeving aanpassen?
tijdstip
prikkels bv radio en tv uitzetten
vertrouwdheid
aanpassing wijze van inbrengen
- neusweg vrij maken
- mond bv gebitsprotese vooraf controleren
- maaltijd laten zien en ruiken
- recht inbrengen
- inbrengen aan niet-aangedane zijde
- naslikken aanmoedigen
- ev drinken tussendoor
aanpassing plaats voeder
- indien rechtshandig: schuin rechts tov persoon
- in zicht en op ooghoogte
- eventueel houdingscontrole
parameters van bolusaanpassing
- consistentie (vast-vloeibaar)
- grootte
- temperatuur
- smaak
- textuur
- carbonatie
wanneer bolus aanpassen
- vertraagd oraal transport
- verminderde herkenning
- vertraging initiatie faryngeale slikact
verschil in bolusgrootte
groot –> sensitiviteit –> meer voelen en minder spierkracht
klein –> kracht
verschil in bolusviscositeit
vloeibaar –> kracht
vast -> controle
wat is PES
= peripheral stimulation
–> elektrische stimulatie farynx om sensorische input te vergroten
–> binnenuit farynx stimuleren –> prikkels komen beter binnen in hersenen –> versterken van sensorische input
bolus verschil compensatie en revalidatie
compensatie: kleinere bolus
revalidatie: bolusgrootte varieren om op LT grotere bolussen te ku slikken
verschil maladaptief en adaptief
maladaptief: verlies in functie
adaptief: verbeterng van functie
neurogenesisis:
synaptogenesis:
angiogenesis:
neurogenesisis: nieuwe neuronen aanmaken
synaptogenesis: nieuwe synapsen aanmaken
angiogenesis: nieuwe bloedvaten aanmaken
IDDSI drinken
0: dun
1: licht verdikt
2: mild verdikt of een beetje dikker
3: matig verdikt
4: extreem verdikt of sterk verdikt
IDDSI eten
3: vloeibaar gemaakt
4: puree
5: dun gemalen
6: zacht
7: normaal
vloeibare consistentie
- minimale viscositeit en minimaal hechtvermogen
- moeilijk controleerbaar: verspreidt snel
- snelle slikreflex en goede protectie noodzakelijk
- problemen indien: vertraagde reflex, stase, geen protectie
- problemen vermijden –> viscositeit verhogen dus indikken
halfvloeibare consistentie
- hogere viscositeit
- vrij moeilijk controleerbaar in mond
- meer tijd voor slikreflex, goed doorglijden mogelijk
- premature spilling, secundaire aspiratie bij stase
halfvaste consistentie bv puree
- hoge viscositeit
- samenhang maar verdeelbaar
- zekere voorstuwingskracht nodig
kruimelstructuur bv couscous
moeilijk door te slikken, hoog risico op verslikken
vaste consistentie bv vlees, groenten
- hoge eisen aan orale fase en farynxconstricties (kauwen, bevochtigen met speeksel)
- aanpassen: fijnhakken, puree, mixen
geef vast voedsel met hoog risico
- vezelige, dradige textuur bv vast vlees biefstuk, ananas, sla
- schilvlies van groenten en fruit bv rauwkost, druiven, doperwten
- gemengde consistenties bv soep met brokken, musli
- knapperig voedsel bv chips, toast, bladerdeeg
- kruimelige bestanddelen bv droge koeken, broodkorsten
- hard voedsel bvharde snoepen, nootjes
- zemelen bv volkoren brood, mais
smaak aanpassing van eten
tegenstrijdig in literatuur
- zuur en pikant
sommige beweren trager en anderen sneller
kan helpen voor slikinzet
temperatuur aanpassen
aanstrijken van slikorganen, meestal voorste farynxbogen, met een koude stimulans bij dysfagie tgv van sensorisch probleem
–> KTeffect
krachttraining
wat is revaliderend maneuvre masako
kan niet compenserend
droge slik
plaats tong tussen tanden
bijt zachtjes op tonpgpunt
slik terwijl de tong gefixeerd blijft
krachttraining
effect van masako maneuvre
- verhoogde faryngeale druk met toename kracht en ROM van farynxconstrictoren
- farynxwand naar voor doordat tong tussen tanden
waarom masako toepassen?
- zakke posterieure farynxwand –> alleen invloed op farynxconstrictie en NIET op tong werken
contra-indicatie van masako maneuvre
beperkte anterieure hyoidbeweging
krachttraining
waarom mondmotorische oefeningen toepassen
- trainbare structuren ifv slikact, structuren met meest potentieel ifv compensatie
krachttraining
contra-indicatie van mondmotorische oefenngen
- synkinesen bv bij glimlachen gaat oog dicht
- pijn
- spiervermoeidheid
- hyperfunctie bij gezonde zijde
waarom mondmotorische oefeningen op tong doen
- residu thv tongbasis
- residu thv valleculae
- residu thv sinus piriformis
- vertraagd orofaryngeaal transport
hoe kan je posterieure tongkracht verbeteren?
hawk
herhaaldelijk tong zo ver mogelijk naar achter
gorgelen
gapen
watis IOPI?
wat is MIP?
Iowa Oral Performance Instrument
Max isometrische pressure
tool om mondmotorische oef op lippen
face former –> versterken van kracht
kaak mondmotorische oef
therabite system
wangen opblazen
kaak open en dicht
kaak L en R
krachttraining
wat is krachttraining shaker?
= patient ligt op vlak oppervlak, hoofd wordt opgehoffen en schouders blijven op de grond
verschil isometrisch en isotoon bij shaker oefening
isometrisch: 3reeksen van 60 sec + 1 minuut pauze
isotoon: 3 sets van 30 shakes
krachttraining
effect oefening shaker
- verhogen van larynxheffing
- verhogen omvang en duur opening UES
shaker contra-indicaties
- cardiale probl
- cervicale wervelprobl
- spiermoeheid
krachttraining
hoe heet oef met bal of handdoek
chin tuck against resistance towel tuck
krachttraining
EMST?
Expiratory muscle strenght training
neusclip en krachtig uitblazen
krachttraining
effect van een EMST
- verbeterde respiratoire functie (hoestkracht)
- verbeterde velofarygeale aflsuiting
- grotere larynxverplaatsing
- grotere UES-opening
krachttraining
wat is neuromusculaire elektrische stimulatie?
patient krijgt transcutane (op huid) of percutane (in huid) elektrische stimulatie die spieren doen samentrekken –> zorgt voor weerstand
krachttraining
contra-indicatie van neuromusculaire elektrische stimulatie
- cardinale probl
- periferen neurol scahde
- chirurgie of radiotherapie
- zwangerschap
- cognitieve beperkingen
waarom krachttraining stemoefeningen toepassen?
sluiting faciliteren
- persoefeningen met/zonder motorische ondersteuning
- glottisdruppels
- (super)supraglottische slikact
heffing arynx
- falsetoefening
Skilltraining
McNeill Dysphagia Therapy Program
- therapieprogramma
- effect op kracht en coordinatie
- idee: als je wil slikken, moet je slikken
- neuroplasticiteit
- geen compensatie–> zo normaal mogelijk
- viscositeit verhogen en verlagen
Skilltraining
biofeedback
- elektrodes op mondbodem –> suprahyoidale spieren
- scherm waar grafiek staat hoe slik
- slikvaardigheden oefenen op timing en kracht
- semg toestel
Wat is NIBS
= non invasive brain stimulation
= stimulatie van het brein met behulp van magnetisme of elektrische stroom
NIBS bestaat uit?
TMS = transcranial magnetic stimulation (magnetisch)
tDCS = transcranial direct current stimulation (elektrisch)
wat doe je niet bij verslikken
- armen omhoog
- lukraak op de rug kloppen
- laten drinken
- mond op mond beademing
hoe zie je gedeeltelijke luchtwegobstructie
- patient hoest
- piepend
- stemgeving mogelijk
hoe zie je gedeeltelijke luchtwegobstructie
- zeer zwakke ineffectieve hoest
- heel hoog piepend geluid
- blauw
- geen stem
