Begrippenlijst Flashcards
Wat was de homo-mensura leer?
Theorie ontwikkeld door Protagoras: hij was de belangrijkste en oudste vertegenwoordiger van de Sofisten.
“Van alle dingen is de mens de maat, van die welke zijn, dat ze zijn, van die welke niet zijn, dat ze niet zijn”.
Hiermee bedoelt hij dat de “mens” de maat is van alles. Alle waarheid is relatief en niemand kan iets met zekerheid weten. Hij verdedigt een subjectivistisch standpunt: er is geen realiteit achter en onafhankelijk van verschijnselen: wat voor mij als waarheid verschijnt, is waar.
Wat was de retoriek?
De retoriek is de bewust beoefende kunst van het goed en overtuigend spreken voor een groot publiek. Het is de praktische vaardigheid om goed en overtuigend te spreken en de theoretische wetenschap die de regels en voorwaarden van een goed en overtuigend betoog bestudeert. De Sofisten waren bekende leraars hierin.
Wat is de neiging tot transcendentie?
De neiging tot transcendentie is het verlangen van mensen om hun leven, overtuigingen en betekenisconstructies te beschouwen vanuit een ander standpunt dan hun persoonlijk, particulier of subjectief standpunt.
Archai
Chaos van oneindig vele en veranderlijke verschijnselen en processen in de natuur kunnen uitleggen adhv enkele woorden of uitspraken
Logoi
Die principes van de natuur moeten begrepen en uitgesproken en beschreven worden in teksten
Eudaimonia
Geluk
Arète
Deugdzaam, goed
Wat is de dialectiek?
De kunst van het discussiëren.
Tegenwoordigheid
Ideeënleer
Idee is tegenwoordig in het concrete ding zonder iets van haar zelfstandigheid te verliezen
Participatie
Ideeënleer
Concrete heeft deel in de Idee, krijgt kenmerken, maar vermindert niet de structurerende kracht van de Idee
Exemplariteit
Ideeënleer
Idee is een model van het concrete ding
Wat is de nous?
Plato:
De nous is een zuiver intellectueel vermogen, dat volkomen zeker en helder inzicht biedt. Het is een volkomen onvoorwaardelijke vorm van kennis. Het is de enige vorm van kennis die niet berust op hypothesen die men zelf heeft ingevoerd. Het is een vorm van “geestelijk schouwen”. Een directe confrontatie met het object van kennis, namelijk de ideeën.
Wat is anamnese?
Plato:
Theorie van de herinnering. De mens beschikt over kennis die men heeft verworven “toen hij nog geen mens was”, de mens kon toen de ware werkelijkheid (namelijk de Ideeën beschouwen), maar is dit vergeten. Deze kennis kan opnieuw worden teruggevonden via discussie.
Wat is het radicaal objectivisme?
Het radicaal objectivisme is de overtuiging at de kenmerken van een vorm van kennis (zoals Mening en Kennis) geheel door het object van die vorm van kennis bepaald worden.
Voorbeeld:
We hebben de Mening, die veranderlijk en onzeker is en de echte Kennis, die onveranderlijk en zeker is. We hebben als gevolg dus ook twee niveaus in de werkelijkheid: de wereld van veranderlijken (de Mening) en de wereld van de onveranderlijken (de Kennis). Het radicaal objectivisme vormt de brug van de opvatting over kennis naar opvatting over de werkelijkheid.
Wat is de Ideeënleer? Wat zijn de Ideeën?
De Idee heeft de kenmerken van een definitie, ze is één en algemeen. De Idee is ook eeuwig, volmaakt en onveranderlijk.
De Ideeën zijn ook reëel: De Idee is namelijk de oorzaak dat reële objecten zijn wat ze zijn, dus de Idee moet ook bestaan. De Idee is ook het eigelijke object van de wetenschap.
De Idee of Vorm is alleen op zichzelf en bij zichzelf één van structuur. De verschillende Ideeën staan niet volkomen los van elkaar, maar hebben betrekkingen tot elkaar, zo staat het Idee van het Goede helemaal bovenaan.
In welke drie delen is onze ziel volgens Plato verdeeld?
- Het redelijke = het vermogen dat de nous ons schenkt.
- Het temperament = de psychische energie, bron van moed en zelfbevestiging.
- Het begerende deel = de drang naar voedsel en voortplanting.
Wat is de twee fundamentele principes die volgens Aristoteles aan de basis van het spreken liggen?
- Principe van contradictie
Men kan niet tegelijk van het zelfde S zeggen: “S is P” en “S is niet P”. “S is P” kan met andere woorden niet tegelijk waar en niet waar zijn. - Principe van uitgesloten derde
Men moet voor elke S één van beide mogelijkheden kiezen: ofwel is “S is P” waar, ofwel is het niet waar. Er is geen derde keuze.
Wat is een predikaat?
Een algemeen woord voor vele concrete dingen. bv. hond
Wat is ontologie?
De leer van de algemene eigenschappen van dingen.
Wat is substantie?
De substantie is iets dat een ding niet kan missen zonder op te houden te zijn wat het is. Het is de primaire vorm van zijn. Dingen kunnen maar bestaan omdat substanties bestaan. De substantie blijft onveranderlijk.
Bv. de kleur zwart bestaat omdat er zwarte substanties bestaan.
Alle veranderlijke substanties bestaan ut twee delen: de stof (materie) waaruit en de structuur volgens de welke ze gemaakt zijn. (de vorm of essentie)
De substantie is wat alle individuen gemeenschappelijk en wat onveranderlijk blijft doorheen alle veranderingen.
Wat zijn accidenten?
Accidenten zijn de veranderlijke eigenschappen
Wat is de vorm of essentie?
De vorm of de essentie is wat de materie tot dat ding maakt. Het is het algemene aspect.
De essentie is nooit in de zuivere vorm te vinden. Er zijn altijd aspecten van de essentie die in een concrete realisatie niet zijn ontwikkeld: ze blijven potenties.
Wat is de materie?
De materie is de bron van individuele kenmerken.
Kosmos
Geordend geheel waarin de mens een vaste plaats heeft
Wat is de doctrine van vier oorzaken?
Wanneer we een proces in vraag stellen, moeten we vier antwoorden geven.
- de stofoorzaak: de stof of materie waaruit iets gemaakt is.
- de vormoorzaak of formele oorzaak: de stof of de materie ontvangt een bepaalde vorm of structuur. Het is de vorm die bepaalt wat iets wordt.
- De werkoorzaak of efficiënte oorzaak: wat het proces van verandering tot stand brengt Het is dat waardoor de verandering ontstaat.
- De doeloorzaak of finale oorzaak: het doel, waarvoor iets gebeurt. Het is het doel dat de werkoorzaak in beweging zet.
Wat is essentialisme
Essentialisme is een filosofische theorie die stelt dat voor (ten minste enkele) entiteiten, een rij van (ten minste enkele) bepalende karakteristieken en eigenheden is weggelegd.
Bepaalde (of misschien alle) dingen hebben met andere woorden een “essentie”, die het gedrag, uiterlijk en verloop van het ding bepaalt. Deze visie kan gecontrasteerd worden met het existentialisme, welke zegt dat de mens een uitzondering is op deze regel, of het sociaal constructivisme, die stelt dat de dingen geen eigen essenties hebben, maar sociale constructies zijn.
Wat houdt de herbergzame werkelijkheid in?
Zowel bij Plato als bij Aristoteles is de werkelijkheid herbergzaam. De werkelijkheid is een hiërarchische orde, waarin de mens een vooraf bepaalde plaats heeft. Het bestaan van de mens past in de werkelijkheid. Een gelukt leven is een leven in overeenstemming met de natuur (zowel de natuur in zijn geheel, als de specifieke natuur van de mens).
Wie was Francis Bacon en wat waren zijn ideeën en invloeden?
Een wetenschapper van eind 16de eeuw. Hij verdedigt het standpunt dat men door de wetten uit het boek der natuur te begrijpen de natuur tot op een zekere hoogte kunnen beheersen. Wetenschap van de natuur wordt macht over de natuur. Bacon ontkent het onderscheid tussen natuurlijke en tegennatuurlijke bewegingen. Hij heft het onderscheid tussen fysica en mechanica op. Vanaf Bacon wordt het zinvol om de natuur op experimentele wijze te bestuderen.
Mechanica
Het tot stand brengen van bewegingen en veranderingen
Wat was de methodische twijfel?
Een methode van Descartes waarbij hij aan alles ging twijfelen. Enkel uitspraken die hij helder en welonderscheiden manier kan bewijzen, zonder twijfel, kan hij aanvaarden. Het is methodisch, omdat het niet echt existentiële twijfel is, maar een onderdeel naar de basis van de kennis.
Helder en onderscheiden een idee dat ik intellectueel kan vatten, zonder hulp van de zintuigen of van andere vermogens dan mijn aangeboren vermogen tot denken.
Wat is een kosmologisch bewijs?
Descartes maakte hier gebruik van bij zijn Godsbewijs. Een kosmologisch bewijs is een bewijs dt uitgaat van een premisse over de realiteit en dan onderzoekt wat de oorzaak is van het feit dat die premisse waar is.
Wat bedoelt Descartes met objectiviteit?
Met objectiviteit bedoelt Descartes het feit dat het mogelijk is een onderscheid te maken tussen zijn en schijnen. Kennis van de externe wereld is bijgevolg noodzakelijk om jezelf helemaal te kennen.
Wat is de uitgebreidheid?
Descartes gelooft dat enkel de uitgebreidheid (ook wel ruimte genoemd) en de verschillende manieren waarop de uitgebreidheid kan veranderen van een ding helder en onderscheiden is. Alleen breedte, lengte diepte en beweging maken daarom de fundamentele kenmerken uit van de realiteit. Dit worden ook wel de primaire kwaliteiten genoemd. Hiertegenover staan de secundaire kwaliteiten: geur, smaak en kleur. Enkel de primaire kwaliteiten zijn werkelijk bestaande kwaliteiten, omdat ze ook toegankelijk zijn voor wezens die niet beschikken over onze zintuigen.
Wat is een neutrale voorstelling op de werkelijkheid?
Descartes visie op transcendentie is het neutraal standpunt. een neutrale voorstelling van de werkelijkheid is een voorstelling van de werkelijkheid die niet typisch is voor een bepaald individu of zelfs niet voor de mens. Het is kennis van de werkelijkheid zonder meer.
Descartes’ visie: een transcendent standpunt is een neutraal standpunt d.w.z. een standpunt dat volkomen vrij is van al wat typisch menselijk is.
Wat is het privilege van de 1ste persoon?
Descartes vertrok van dit standpunt. Het verdedigt twee stellingen:
- Ik ben volledig zeker van mijn eigen gedachten.
- Ik kan nooit zeker zijn van anderen hun gedachten. Anderen moeten hun gedachten openbaar maken aan ons via taal en communicatie.
Wat houdt eigenbelang in?
Ontwikkeld door moralisten La Bruyère en La Rochefoucauld: het is het idee dat alle menselijk gedrag kan verklaard worden door 1 term: namelijk eigenbelang. Hieruit volgt dat menselijk gedrag voorspelbaar wordt. Ze is het fundamentele uitgangspunt van economie. Maar doordat het voorspelbaar wordt, worden de handelingen van de mens ook ontluisterd.
Wat houdt een ontluistering in?
Een term geïntroduceerd door Max Weber, grondlegger van de moderne sociologie. Hij verwijst hiermee naar de culturele wijziging: namelijk dt de realiteit kenbaar en berekenbaar-manipuleerbaar werd, verloor ze ook haar betovering en fantasie.
Twee opzichten waarin de moderne wetenschap destructief is geweest voor de opvatting van de werkelijkheid is de homogenisatie en het ondergraven van de antropocentrische wereldbeelden.
Wat is homogenisatie?
De Vlaamse filosofen Arnold Burms en Herman de Dijn beschrijven dit.
Bepaalde onderscheiden waaraan wij vanuit onze subjectieve betrokkenheid groot belang aan hechten, hebben in de wetenschappelijke visie geen relevantie Hieruit lijkt te volgen dat de menselijke categorieën niet objectief zijn en dus ook niet echt belangrijk.
Wat was naast de homogenisatie nog een gevolg van de moderne wetenschap?
De moderne wetenschap heeft antropocentrische wereldbeelden ondergraven. De nieuwe fysica hield een verwerping in van het finalisme. Finalistische verklaringen zijn altijd in zekere mate antropocentrisch. Onder invloed van de theorieën van ondermeer Darwin, Copernicus en Freud werd het geloof in de unieke plaats en de waardigheid van de mens zeer sterk gerelativeerd. Daarom zou de mens zich vaak verzetten tegen de wetenschappelijke mentaliteit. Mensen zijn onterecht gehecht aan een antropocentrisch wereldbeeld.
Wat houdt het nieuw antropocentrisme in?
Aanhangers hiervan pogen de verloren eenheid tussen wetenschap en zingeving te herstellen: een nieuwe alliantie. Aanhangers hiervan wil aantonen dat de wetenschap helemaal niet vervreemdend moet zijn en zelfs een rechtvaardiging kan bieden voor allerlei morele of religieuze waarde.
