Basisprincipes van de teratologie Flashcards
Definitie
Wat is teratologie?
De studie van aangeboren afwijkingen bij de mens.
Definitie
Wat is een teratogeen?
Een externe factor die de embryogenese verstoort.
Definitie
Wat is een malformatie?
= structurele, anatomische afwijking waarbij een orgaan (of deel ervan) niet of onvolledig aangelegd is tijdens embryogenese.
Waar zit het verschil tussen een mineure & majeure malformatie?
In de ernst van de aangeboren afwijking
Definitie
Wat is een majeure malformatie?
- Grote anatomische afwijkingen
- Steeds detecteerbaar bij of voor geboorte
- Levensbedreigend
- Medische en/of sociale gevolgen => behandeling noodzakelijk
Definitie
Wat is een mineure malformatie?
- Kleine anatomische afwijkingen
- Vaak detecteerbaar bij of voor geboorte
- Niet levensbedreigend
- Gevolgen => louter cosmetisch
Wat zijn de 2 fundamentele principes in de teratologie?
- Omgevingsfactoren zijn in staat de embryogenese te verstoren.
- Timing van infecties zijn bepalend voor de teratogeniciteit.
Thalidomide-drama
Wat is thalidomide?
Naam geneesmiddel?
Wanneer?
= Middel tegen slapeloosheid & ochtendmisselijkheid tijdens de zwangerschap
Softenon
1958-1961
Thalidomide-drama
Wat was de oorspronkelijke functie van thalidomide?
Antibioticum => maar geen antibiotisch effect
Thalidomide-drama
Wat is er merkwaardig aan de introductie van thalidomide op de markt?
Wat in 1959?
Waar gebruikt?
Geen voorafgaand uitgebreid veiligheidsonderzoek
Voorschriftplicht door perifere neuropathie bij chronische inname
Europa, Japan & Australië
Thalidomide-drama
Wat gebeurde er bij inname thalidomide tijdens zwangerschap?
Sterke toename focomelie(= gebrekkige aanleg ledematen)
Thalidomide-drama
Wat is thalidomide embryopathie?
Ziektebeeld bij kinderen met:
* focomelie
* slokdarm- & duodenumatresie
* hartafwijkingen
* oorafwijkingen
Thalidomide-drama
Wanneer werd het van de markt gehaald?
1961 bevestiging link tussen thalidomide & focomelie
Thalidomide-drama
Wat is een moderne toepassing van thalidomide?
Kankerbestrijding > thalidomide remt de angiogenese (wildgroei van plasmacellen)
Wat is het multifactoriële karakter van aangeboren afwijkingen?
= Samenspel tussen genen & omgevingsfactoren
Nature + Nurture
Geef een voorbeeld van een aandoening met een multifactorieel karakter
Nature?
Nurture?
Neuraalbuisdefecten
Verschillende, gemuteerde allelen
Drempelwaarde verlaagt bij foliumzuurtekort
Soorten teratogenen
Welke soorten teratogenen zijn er?
- Infectieziekten
- Gewijzigde metabole toestand moeder
- Farmaca
- Chemische stoffen uit de omgeving
- Fysieke agentia uit de omgeving
Soorten teratogenen
Geef een voorbeeld van een infectieziekte.
- Rubella
- CMV
- Toxoplasmose
- …
Soorten teratogenen
Geef een voorbeeld van een gewijzigde metabole toestand van de moeder.
- Diabetes
- Fenylketonurie
- Vitaminetekorten
- …
Soorten teratogenen
Geef een voorbeeld van een farmacum.
- Thalidomide
- Roken
- Drugs
- Alcohol
- …
Soorten teratogenen
Geef een voorbeeld van een chemische stof.
- Kwik
- Pesticiden
- Benzine
- …
Soorten teratogenen
Geef een voorbeeld van een fysisch agens.
- Warmte
- Radioactieve straling
- …
Soorten teratogene effecten
Welke teratogene effecten zijn er?
- Aangeboren malformaties
- Gestationele gevolgen
- Functionele gevolgen
- Embryonale of foetale dood
Soorten teratogene effecten
Wat is opmerkelijk aan teratogene effecten?
Komen vaak gemengd voor
Soorten teratogene effecten
Wat zijn aangeboren malformaties?
vaakst voorkomende thv
= congenitale afwijkingen thv:
* hart (septumdefecten)
* zenuwstelsel (neuraalbuisdefecten)
* ledematen (klompvoet)
* urinewegen (polycystische nieren)
* genitaliën (hypospadias)
Soorten teratogene effecten
Wat zijn gestationele gevolgen?
voorbeeld
Wanneer?
= invloed op de gewichtstoename van de foetus
IUGR / prematuriteit
Na 8w (embryogenese af)
Soorten teratogene effecten
Wat zijn functionele gevolgen?
voorbeeld
= functie van orgaan of weefsel is verstoord, zonder structurele afwijkingen
gedragsproblmen door teratogene effect thv hersenen
Soorten teratogene effecten
Wat is embryonale of foetale dood?
Frequentie?
Oorzaak?
= Spontane abortus tijdens eerste 12w
10 à 20 %
Chromosomale afwijkingen of teratogene invloeden of onverklaard (background risk)
Wat is de totale incidentie van congenitale malformaties?
2,5 %
Hoe komt men aan de incidentie van deze aangeboren malformaties?
- Betere registratie aangeboren afwijkingen sinds jaren ‘60
- Oprichting EUROCAT voor registratie in 1979
Waarvoor staat EUROCAT?
European network for epidemiological surveillance of congenital anomalies
Wat is het background risk bij aangeboren malformaties?
= Binnen elke populatie is er altijd een zeker risico op congenitale malformaties, zonder aantoonbare oorzaak
Wat is een syndroom?
= multiple afwijkingen die het resultaat zijn van eenzelfde, achterliggende aandoening
Wanneer spreken we van associatie?
= multiple afwikingen die vaker samen voorkomen dan verwacht volgens toeval
4 elementen
Welke 4 elementen bepalen het teratogeen effect?
- Teratogenese: Hoe?
- Timing blootstelling: Wanneer?
- Dosis: Hoeveel?
- Individuele gevoeligheid: Wie?
4 elementen
Wat is de teratogenese?
Welke processen raken verstoord?
= het biologisch mechanisme waarlangs het teratogeen zijn effect uitoefent op het ontwikkelende embryo
> vaak DNA-schade
celgroei,-proliferatie,-differentiatie,-migratie, communicatie
4 elementen
Wat is de teratogenese bij thalidomide?
Verstoort angiogenese > bloedvaten in ledematen onvoldoende of niet ontwikkeld
4 elementen
Wat is de kritische periode?
3 tot 8w na fertilisatie
4 elementen
Wat gebeurt er tijdens de kritische periode?
Organogenese
4 elementen
Wat wordt wanneer aangelegd tijdens de kritische periode?
Voorbeeld
Voorbeeld 2
Elk orgaan heeft zijn eigen periode van gevoeligheid
CZS: 3 tot 16w
Hart: 3 tot 6w
4 elementen
Tot wat leidt een teratogeen tijdens kritische periode?
- Miskraam
- Majeure malformatie
4 elementen
Wat is het belang van timing bij thalidomide?
- 24 tot 32d na fertilisatie: BL
- 27 tot 34d na fertilisatie: OL
4 elementen
Tot wat leidt blootstelling teratogeen tijdens de foetale periode?
Hoe komt dit?
- Mineure afwijkingen
- Groeivertraging
- Prematuriteit
Grote structuren zijn min of meer aangelegd, nu groei & rijping
4 elementen
Wat weet je over de placentabarrière tijdens de kritische periode?
Het effectiefst vroeg in de zwangerschap = minder doorlaatbaar
4 elementen
Wat kan je zeggen over het dosiseffect van een teratogeen?
Dosis-responscurve tekenen!
Hoe hoger de dosis van het teratogeen, hoe ernstiger de malformatie
4 elementen
Welke verschillende dosissen zijn er?
- éénmalig hoge dosis
- langdurige lage dosis
4 elementen
Wat is het cumulatief dosiseffect?
Voorbeeld
Bij sommige teratogenen heeft een langdurig lage dosis > grotere impact
Chronische ontregelde diabetes vs 1 episode hyperglycemie
4 elementen
Geef een voorbeeld van teratogeen dat gevaarlijker is bij 1 piekdosis dan langdurig lage dosis.
Alcohol
4 elementen
Wat is het dosiseffect bij thalidomide?
Waarom dit effect?
- Teratogeen effect na 1 tablet tijdens kritische periode
- Herhaaldelijke inname > aantasting alle ledematen (cumulatief)
Korte halfwaardetijd
4 elementen
Wat is de invloed van individuele gevoeligheid voor een teratogeen?
Voorbeeld
- Genetische samenstelling foetus
- Genetische samenstelling moeder
> multifactoriëel
Primo-infectie TORCH > meer kans teratogeen effect
Wat zijn de gevolgen van blootstelling aan een teratogeen tot 4w amenorroe (2w na fertilisatie)?
Voorbeeld
- None: vernietigt embryo of verhindert implantatie blastocyst > spontane miskraam
- All: deel embryonale sterft af > overblijvende omnipotente stamcellen nemen functie over > °normaal embryo
None door RX straling
