4. Úrtaksaðferðir

Question 1

Hvað er þýði?

Answer 1

Þýði (population) er samansafn allra einstaklinga með tiltekna eiginleika.

Dæmi: allir Reykvíkingar, allir nemar við HÍ, eða allir nemar í land- og ferðamálafræði. Þýði geta verið misstór.

Question 2

Hvað er úrtak?

Answer 2

Úrtak (sample) er safn einstaklinga sem eru valdir úr skilgreindu þýði

Question 3

Hvað er mikilvægt atriði sem þarf að hafa í huga þegar valið er úrtak með tilviljun úr þýðinu?

Answer 3

Ef úrtak er valið með tilviljun úr þýðinu þá ætti eiginleikar þess að líkjast eiginleikum þýðisins. Og þá ættum við að geta ályktað eitthvað um þýðið.

Question 4

Til hvers er notað úrtak?

Answer 4

Það getur verið of tímafrekt og kostnaðarsamt að rannsaka allt þýðið, sérstaklega ef að þýðið er of stórt.

Question 5

Úrtök eru gjarnan flokkuð í tvennt. Hvað heita þessir tveir meginflokkar úrtaka?

Answer 5

Ekki-líkindaúrtök og Líkindaúrtök

Question 6

Hvað er Ekki-líkindaúrtök? Nefndu 4 einkenni þeirra.

Answer 6

• Úrtök sem ekki eru valin með tilviljun úr þýðinu.
• Líkur hvers einstaklings í þýðinu til að lenda í úrtakinu eru ekki þekktar.
• Ekki hægt að reikna út skekkjumörk.
• Ekki hægt að segja um alhæfingargildi.

Question 7

Hvað er Líkindaúrtök? Nefndu 5 einkenni.

Answer 7

• Úrtök sem valin eru með tilviljun.
• Getum reiknað út líkurnar á því að hver einstaklingur í þýðinu lendi í úrtakið, (þ.e.a.s ef við vitum hvað þýðið er stórt og við ákveðum að velja úrtak af tiltekinni stærð, þá er auðvelt að reikna hve miklar líkur eru á því að hver einstaklingur úr þýðinu lendir í úrtaki.)
• Hægt að reikna út skekkjumörk.
• Grundvöllur ályktunartölfræði
• Gott alhæfingargildi

Question 8

Hvers konar gerð úrtaka leyfir okkur að reikna út skekkjumörk? Hvað er átt við með skekkjumörk?

Answer 8

Líkindaúrtök.

gefur möguleikann á því að reikna út hvað eru mikil frávik milli einhverja niðurstöðu sem við fáum í úrtakinu og hinni raunverulegri þýðistölu.

Question 9

Hvers konar gerð úrtaka er grundvöllur ályktunartölfræði og hafa gott alhæfingargildi?

Answer 9

Líkindaúrtök.

Question 10

Hvað er alhæfingargildi? Hvað þýðir það fyrir rannsóknir?

Answer 10

Það að rannsókn hafi gott alhæfingargildi þýðir að hægt er að alhæfa niðurstöður úr úrtaki yfir á þýðið. Með öðrum orðum, að hægt sé að segja að munur á milli hópa sem sést í úrtaki sé einnig til staðar í þýðinu. Þetta er ekki hægt ef úrtakið er ‘ekki-líkindaúrtak’.

Question 11

Nefndu 5 gerðir úrtaka sem ekki eru valin með tilviljun (Ekki-líkindaúrtök). Hvað heita þær?

Answer 11

1. Hentugleika-/þægindaúrtök
2. Kvótaúrtök
3. Tilgangsúrtök
4. Snjóboltaúrtök
5. Sjálfvalið úrtak

Question 12

Útskýrðu hentugleika-/þægindaúrtök. Nefndu dæmi.

Answer 12

,,Lagt fyrir þá hópa sem eru aðgengilegir”.
Þá er rannsóknin lögð fyrir þá sem er hentugast eða þægilegast að ná til. Þetta gætu t.d verið fyrstu 100 manneskjurnar sem við mætum út á götu, eða ef við leggjum fram könnun fyrir á facebook.

Getum EKKI metið skekkjuna og höfum þar af leiðandi ekki hugmynd um hve langt mælingin okkar er frá hinni raunverulegri tölu í þýðinu.

Question 13

Útskýrðu kvótaúrtök. Nefndu dæmi.

Answer 13

,,Ákveðnir hópar leitaðir upp án þess að tilviljun ráði”.
Ákveðnir eiginleikar fólks eru teknir með inn í reikninginn. Reynt að koma í veg fyrir að minnihlutahópar verði útundan með því að tryggja svör frá ákveðnum fjölda og hverjum hópi. Megintilgangur kvótaúrtaks er að velja úrtak sem verður eftirlíking á þýðinu sem á að alhæfa um.

Dæmi: Ef vitað er að kynjaskipting sé jöfn er gætt að því að hafa jafnt hlutfall karla og kvenna í úrtakinu

Question 14

Útskýrðu tilgangsúrtök. Nefndu dæmi.

Answer 14

,,Ákveðnir hópar valdir því við trúum því að þessi hópar gefi bestar upplýsingar um viðfangsefnið”
Við veljum úrtakið að því að það inniheldur fólk sem við teljum vera dæmigert fyrir þýðið. Þetta er hins vegar afar vafasamt.

Dæmi: ef ég myndi leggja könnun fyrir meðlimi samtakanna 78 að því að ég ætlaði að gera rannsókn á því hvernig er að vera hinsegin, þá gæti það verið varasamt því það er ekki víst að allt hinsegin fólk sé í samtökunum þannig að fólk í félaginu er ekkert endilega þverskurður af hinsegin fólki í landinu.

Question 15

Útskýrðu snjóboltaúrtak. Nefndu dæmi.

Answer 15

Oft notað þegar rannsóknarspurning varðar þýði sem erfitt er að ná til. Rannsakandinn byrjar með lítið úrtak sem rúllar og stækkar eins og snjóbolti þar til safnast nægilega margir í heildarúrtakið.

Dæmi: Ef að ætti að rannsaka fólk sem að stundar óhefðbundnar lækningar þá væri upphaflega úrtakið mögulega 10 manns sem svöruðu auglýsingu rannsakandans, og þessir 10 eru síðan beðnir um að nefna aðra sem að þeir vita um sem stunda svokallaðar óhefðbundnar lækningar.

Question 16

Útskýrðu sjálfvalið úrtak. Nefndu dæmi.

Answer 16

Þegar fólk velur sjálft að vera hluti af úrtakinu. Könnun er þá ekki send á eitthvað tiltekið úrtak heldur er hún einhversstaðar aðgengileg og fólk sem vill taka þátt í henni verður þá að hluta af úrtakinu.

Dæmi: þeir sem fara á vísir.is og svara spurningum dagsins.

Question 17

Hvað heita 4 gerðir líkindaúrtaka?

Answer 17

1. Einföld tilviljunarúrtök
2. Lagskipt tilviljunarúrtök
3. Kerfisbundið tilviljunarúrtak
4. Klasaúrtök

Question 18

Útskýrðu einföld tilviljunarúrtök. Nefndu dæmi.

Answer 18

,,Allir hafa jafna möguleika á að komast í úrtakið”

Einfaldasta lýsingin á þessu væri ef ég myndi setja nöfn allra einstaklinga í þýðinu í hatt, og svo myndi ég velja með tilviljun t.d 100 nöfn upp úr hattinum sem væri þá úrtakið mitt. Í dag er bara best að notast við tölvur til að gera þetta, t.d excel eða eih annað.

Question 19

Útskýrðu lagskipt tilviljunarúrtök. Nefndu dæmi.

Answer 19

,,Skiptum þýðinu í lög til dæmis eftir kyni og búsetu”
Þegar við teljum betra skipta þýðinu upp í hópa og velja svo mismunandi hlutföll af þeim með tilviljun.

Dæmi: Ef ég væri að fara leggja könnun fyrir nemendur á verkfræði- og náttúruvísindasviði og vildi skoða mun á viðhorfum eftir kyni, þá gæti verið nauðsynlegt fyrir mig að taka lagskipt úrtak því að ég veit að það er t.d mun færri konur en karlar á sviðinu. Ég byrja á því að skipta þýðinu upp í tvö lög, þá lag karla og svo lag kvenna, og taka svo einfalt tilviljunarúrtak úr hvoru lagi.

Question 20

Útskýrðu kerfisbundin tilviljunarúrtök. Nefndu dæmi.

Answer 20

,,Kerfisbundin aðferð við að velja í úrtak”

Dæmi: Ég gæti t.d valið að annar hver einstaklingur í þýðinu lendir í úrtaki eða eih slíkt.

Question 21

Útskýrðu klasaúrtök. Nefndu dæmi.

Answer 21

,,Ákveðnir hópar valdir eftir tilviljun”
Á við þegar hluti þýðisins er t.d óaðgengilegur landfræðilega.

Dæmi: Ef ég tek einfalt tilviljunarúrtak úr þjóðskrá gæti ég lent í því að einn einstaklingur í úrtakinu byggi á kópaskeri, einn á Höfn í Hornafirði og svo framvegis. Þannig að í staðinn fyrir að hafa einfalt tilviljunarúrtak af landinu öllu væri landinu þá skipt upp í klasa eða svæði og svo eru valdnir nokkrir klasar með tilviljun. Líka algengt að nota þegar leggja á könnun fyrir í skólum þannig að í staðinn fyrir að þurfa að fara í alla skólanna og leggja könnun fyrir að þá myndi ég lista upp alla skóla á landinu og velja svo nokkra skóla með tilviljun til að leggja könnunina fyrir.

Question 22

Hvort skiptir stærð úrtaks eða stærð þýðis máli? Af hverju?

Answer 22

Stærð ÚRTAKS skiptir máli. Stærð ÞÝÐISINS skiptir ekki máli fyrir það hvað ég þarf að velja stórt úrtak.

Skiptir ekki máli hvað þýðið er stórt, eiginleikar úrtaksins munu líkjast eiginleikum þýðisins EF um er að ræða tilviljunarúrtak OG ef úrtakið er nægilega stórt.

Question 23

Hvað ræður vali á stærð úrtaks?

Answer 23

• Mikilvægi þess að niðurstöður rannsóknar séu mjög áreiðanlegar og réttmætar.
• Breytileiki þess eiginleika sem mæla á í þýðinu.
• Niðurbrot á gögnum.
• Fjármagn.