2. Rannsóknarsnið í megindlegri aðferðafræði

Question 1

Kennarinn hefur skipt megindlegum rannsóknarsniðum upp í þrjá meginflokka til umfjöllunar, hverjir eru þeir?

Answer 1

Tilraunasnið, þversniðsrannsóknir og langtímarannsóknir.

Question 2

Hvaða tvennt einkennir tilraunasnið? Útskýrðu bæði einkennin.

Answer 2

1. Slembival í hópa
   Þátttakendum er þá skipt með tilviljun í tvo hópa, tilraunahóp og samanburðarhóp. Tryggt að hóparnir séu eins að öðru leyti.
2. Að mælingar á fylgibreytunni fara fram fyrir og eftir inngrip.
   Gerðar eru mælingar á fylgibreytunni í upphafi rannsóknarinnar, síðan fær tilraunahópurinn inngrip en samanburðarhópurinn ekki, síðan í lokin fara aftur fram mælingar á fylgibreytunni til að sjá hvort sé munur.

Question 3

Rannsókn þar sem kannað er áhrif tiltekins lyfs á blóðþrýsting. Hvers konar rannsóknarsnið væri best að beita hér?

Answer 3

Tilraunasnið.
Skipt þá þátttakendum í tvo hópa þar sem annar þeirra fær lyfið og hinn ekki. Frumbreytan væri lyfið og fylgibreytan blóðþrýstingur.
Tilraunir eru besta leiðin til að negla niður orsakasamband.

Question 4

Segðu frá eitt frægasta dæmi um hið klassíska tilraunasnið notað í félagsvísindum.

Answer 4

Bobo doll experiment. Kannað var hvort börn sem verða vitni af ofbeldi séu líkleg til að beita sjálf ofbeldi. Börnunum var skipt með slembivali í tilraunahóp og samanburðarhóp þar sem annar þeirra fékk inngrip, vitnisburður af ofbeldi á dúkku. Börn í tilraunahópi sýndu síðan frekar ofbeldisfulla hegðun gagnvart dúkkunni í framhaldinu heldur en börn í samanburðarhópinum, s.s tilgátan stóðst.

Question 5

Hvaða gagnrýni hlaut Bobo doll experiment sem gildir líka almennt um tilraunir (galli)?

Answer 5

Einn helsti galli tilrauna er sá að þær eru oft gerðar við tilbúnar aðstæður og þess vegna er oft spurning hvort það sé hægt að heimfæra niðurstöður tilraunar út fyrir rannsóknina. Þær hafa gjarnan lágt ytra rannsóknarréttmæti.

Question 6

Útskýrðu þversniðsrannsóknir.

Answer 6

Gjarnan talað um sem kannanir og stundum sem könnunarsnið. Eru gjarnan lagðar fyrir ákveðið úrtak sem valið er úr ákveðnu þýði. Slíkar rannsóknir henta vel þegar skoðað er hegðun, viðhorf, ákveðin félagsleg einkenni, og fleira meðal stórs hóps af fólki. Aflað með könnun.

Question 7

Hvað er eitt mikilvægt einkenni við þversniðsrannsóknir (kannanir)?

Answer 7

Gagna er aflað á einum tímapunkti, ólíkt því sem gerist t.d í tilraunum þar sem gert er mælingar bæði fyrir og eftir inngrip.

Question 8

Til eru nokkur megindleg rannsóknarsnið sem eru þversniðsrannsóknir. Nefndu þrjár þeirra.

Answer 8

Lýsandi rannsóknir
(lýsandi) Samanburðarrannsóknir
Sambandsrannsóknir / fylgnirannsóknir

Question 9

Útskýrðu lýsandi rannsóknir og nefndu dæmi.

Answer 9

Týpa af þversniðsrannsókn.
Verið er að lýsa ástandi, einkennum einhvers hóps. Notar einfaldatölfræði, t.d.meðaltöl, tíðni og prósentur. Oft eru margar breytur mældar í einni og sömu rannsókninni en ekki er könnuð tengsl á milli þeirra.

Dæmi: Hversu mörg prósent styðja ríkisstjórnina?Rannsóknir á fylgni stjórnmálaflokka sem eru gerðar skömmu fyrir kosningar. Þær eru dæmi um lýsandi rannsóknir þar sem markmiðið er þá að lýsa kosningahegðun til að vita hversu mörg prósent kjósa tiltekinn flokk.

Question 10

Útskýrðu (lýsandi) samanburðarransóknir og nefndu dæmi.

Answer 10

Týpa af þversniðsrannsókn.
Kannar hvort munur sé á milli hópa. Oft verið að bera saman lönd, hverfi, skóla, karla og konur. Gagna aflað með sama hætti á fleiri en einum vettvangi.

Dæmi: Rannsóknir á launamun milli kynja, þá er verið að bera saman launamun milli karla og kvenna. Annað dæmi væri: er munur á viðhorfum nemenda í HÍ og HR til rafbílavæðingar?

Question 11

Útskýrðu fylgnirannsóknir / sambandsrannsóknir og nefndu dæmi.

Answer 11

Týpa af þversnsiðsrannsókn.
Skoðað er tengsl á milli breyta. Yfirleitt margar breytur í einni rannsókn og oft notuð marghliða greining.

Dæmi: Eru tengsl milli vinnuálags og starfsánægju starfsfólks í ferðaþjónustu? eða: Eru tengsl milli stéttarstöðu og þátttöku í íþróttar og tómstundarstarfi?

Question 12

Þrátt fyrir að eitt aðaleinkenni þversniðsrannsókna er að aflað er gagna á einum tímapunkti er hins vegar hægt að endurtaka þær. Hvað má ekki rugla endurteknum þversniðsrannsóknir við? Af hverju? Nefndu dæmi.

Answer 12

Það má ekki rugla endurteknum þversniðsrannsóknum saman við langtímarannsóknir því sami hópurinn er ekki að svara könnuninni aftur þegar hún er endurtekin heldur er rannsóknin lögð fyrir nýtt úrtak.

Dæmi: Reglulegar kannanir á kosningahegðun landsmanna. Slíkar rannsóknir eru þó ekki langtímarannsóknir því sama hópnum er ekki fylgt eftir.

Question 13

Hvað eru langtímarannsóknir / ferilrannsóknir?

Answer 13

Rannsóknir þar sem kannanir eru endurteknar meðal sama hópsins. Gagna er aflað á tveimur tímapunktum eða fleiri yfir lengri tíma meðal sama hóps.

Question 14

Í langtímarannsóknum/ferilrannsóknum getur verið um að ræða tvenns konar gerðir rannsókna. Segðu hvað þær heita og útskýrðu þær hvor fyrir sig.

Answer 14

Panelrannsóknir, þar sem könnun er lögð fyrir sama hópinn með reglulegu millibili en þessi hópur á ekki endilega neitt sameiginlegt og yfirleitt er um að ræða tilviljunarúrtak úr þjóðskrá þannig að í úrtakinu er fólk af öllum aldri.

,,Cohort” rannsóknir, þar sem könnun er lögð með reglulegu millibili fyrir hóp sem hefur einhverja sameiginlega eiginleika. T.d þegar tilteknum árgangi er fylgt eftir, hópur fólks fætt á sama árinu.

Question 15

Í hvers konar rannsóknum er betur hægt að greina orsakatengsl en í öðrum? AF hverju?

Answer 15

Það er betur hægt að greina orsakatengsl í langtímarannsóknum en þversniðsrannsóknum því það er hægt að greina tímaröð.

Question 16

Hvað er meint með innra réttmæti í rannsóknarsniðum? Nefndu dæmi.

Answer 16

Innra rannsóknarréttmæti vísar til þess að hvaða marki rannsókn leyfir ályktun um orsakasamband. Það er hvort að frumbreyta hafi í raun áhrif á fylgibreytuna.

Hve örugglega getum við ályktað um orsakasamband milli frum- og fylgibreytu? Að hve miklu leyti hefur áhrifum ytri breyta verið stjórnað? Er auðvelt að hafa stjórn á ytri breytum í rannsóknum á sviði
félags-, hug- og menntavísinda?

Dæmi: Við vitum t.d að það eru tengsl á milli skóstærðar og lestrarkunnáttu, því stærri skó sem börn nota því betri kunna þau að lesa. Getum við þá sagt að skóstærð orsakir lestrarkunnáttu? Nei, í þessu tilviki hefur ytri breyta greinilega áhrif á þessi tengsl. Þessi ytri breyta er aldur því það er jú þannig að því eldri sem börn eru, því mun stærri skó noti þau og þeim betur er lestrarkunnátta þeirra.

Question 17

Hvað er meint með ytra réttmæti í rannsóknarsniðum? Nefndu dæmi.

Answer 17

Ytra réttmæti vísar til þess að hvaða marki er hægt að alhæfa niðurstöður rannsóknarinnar yfir á stærri hóp eða aðrar aðstæður.

Alhæfing frá úrtaki yfir á þýði. Að hve miklu leyti gilda niðurstöður byggðar á úrtaki fyrir þýðið? Að hve miklu leyti má alhæfa niðurstöðurnar yfir á aðra einstaklinga og aðstæður en þær sem skoðaðar voru?

Dæmi: Ef ég tek t.d þúsund manna tilviljunarúrtak úr þjóðskrá og legg könnunina fyrir úrtakið, að hvaða marki get.

Question 18

Fylltu í eyðurnar:

5: ,,Því betra sem að úrtakið er, því mun betur get ég alhæft og þeim mun hærra er ____ rannsóknarréttmætið.”

3: ,,Því betri stjórn sem við höfum á ytri breytu því betur getum við ályktað um orsakasamband og því hærra er ____ rannsóknarréttmætið.”

Answer 18

Setning 5 á við ytra réttmæti.
Setning 3 á við innra réttmæti.

Question 19

Í tilraunum er innra réttmæti gjarnan ____ en ytra réttmæti gjarnan ______. Af hverju?

Answer 19

Í tilraunum er innra réttmæti gjarnan hátt vegna þess að hægt er að álykta um orsakasamband. Ytra réttmæti er gjarnan lágt vegna þess að erfitt er að heimfæra niðurstöður tilraunar út fyrir tilraunastofuna eins og í Bobo Doll experimentinu.

1. hátt. 2. lágt.

Question 20

Í fylgnirannsóknum er innra réttmæti gjarnan ____ en ytra réttmæti gjarnan _____. Af hverju?

Answer 20

Þar sem við höfum oft litla stjórn á breytum þá er innra réttmæti gjarnan lágt, það er s.s ekki hægt að álykta um orsakasamband. Aftur á móti er ytra réttmæti gjarnan hátt því rannsóknin er framkvæmd í eðlilegum aðstæðum og mjög gjarnan er notast við tilviljunarúrtak úr skilgreindu þýði.

1. lágt. 2. hátt.