1.5 Asidau Niwclëig A'u Swyddogaethau Flashcards
Enwch y pedwar bas nitrogenaidd mewn RNA
Gwanin, Cytosin, Adenin, Wrasil
Disgrifiwch y manteision ATP
1) Rhyddhau egni’n gyflym o adwaith un cam gan ddefnyddio un ensym yn unig
2) Rhyddhau symiau bach o egni, 30.6kj lle mae ei angen. Ar y llaw arall, mae un moleciwl glwcos yn cynnwys 1880kj a fyddai hi ddim yn ddiogel rhyddhau hwn i gyd ar unwaith
3) ATP yw’r ‘cyfnewidiwr egni cyffredinol’ h.y. mae’n ffynhonnell egni gyffredin i bob adwaith ym mhob peth byw
Disgrifiwch mRNA (RNA negeseuol)
Moleciwl un edefyn sydd fel arfer tua 300-2000 o niwcleotidau o hyd. Mae’n cael ei gynhyrchu yn y cnewyllyn gan ddefnyddio un o’r edafedd DNA fel templed yn ystod y broses drawsgrifio
Mewn procaryotau, pam all yr mRNA yn gallu cael ei gynhyrchu’n uniongylchol o dempled y DNA?
Dydy eu DNA ddim yn cynnwys intronau
Pa arbrawf cafodd ei gynnal i ganfod union fecanwaith dyblygu DNA?
Arbrawf Meselson a Stahl
Diffiniwch y cod genetig
Mae dilyniant y basau niwcleotid yn ffurfio cod sy’n tri llythyren sy’n codio ar gyfer asid amino penodol
Disgrifiwch adeiledd niwcleotid
Yn cynnwys grwp ffosffad (cylchol), bas organig sy’n cynnwys nitrogen;bas nitrogenaidd a siwgr pentos: naill ai ribos (RNA) neu ddeocsiribos (DNA)
Esboniwch pam mae cyn-mRNA yn cael ei sbleisio mewn ewcaryotau
Mae’n cynnwys ardaloedd sydd ddim yn codio neu intronau, a rhaid cael gwared ar y rhain
Sut ffurfir haemoglobin?
Maen angen cydosod dwy gadwyn alffa a dwy gadwyn beta (wedi’u codio gan ddau enyn gwahanol) gyda’i gilydd, gan ddefnyddio haearn fel grwp prosthetig
Diffiniwch intronau
Dilyniant niwcleotidau sydd ddim yn codio mewn DNA a chyn-mRNA, sy’n cael ei dynnu o gyn-mRNA, i gynhyrchu mRNA aeddfed
Ble mae’r;
1) trosiad yn digwydd
2) trawsgrifiad yn digwydd
3) addasu ar ôl trosi’n digwydd
1) yn y ribosomau
2) yn y cnewyllyn
3) yn yr organigyn Golgi cyn pecynnu’r protein mewn fesiglau
Diffiniwch godon
Y tripled o fasau mewn mRNA sy’n codio ar gyfer asid amino penodol neu signal atalnodi
Disgrifiwch adeiledd ATP (Adenosin triffosffad)
Mae’n niwcleotid; mae ganddo siwgr ribos wedi’i uno â’r bas adenin a thri grwp ffosffad wedi rhwymo wrtho
Trawsnewidiwch y dilyniant DNA canlynol yn mRNA:
GATTTCCGAATTGGCC
CUAAAGGCUUAACCGG
Beth yw’r cod ‘stopio’ ar yr mRNA?
AUG
Nodwch ac eglurwch swyddogaethau DNA mewn organebau
Synthesis proteinau - dilyniant y basau mewn un edefyn, sef yr edefyn templed, sy’n pennu trefn yr asidau amino yn y polypeptid (adeiledd cynradd)
Dyblygu - pam mae celloedd yn rhannu, mae angen gwneud copi cyflawn o’r DNA yn y gell. Mae’r ddau edefyn DNA yn gwahanu, ac mae’r naill a’r llall yn gweithredu fel templed i syntheseiddio edefyn cyflenwol
Disgrifiwch rRNA (RNA ribosomol)
Yn ffurfio ribosomau wrth ychwanegu protein
Yn arbrawf Meselson a Stahl, disgrifiwch y cam cyntaf hyd at le mae band DNA yn ymddangos ar ôl ei allgyrchu mewn cyfansoddyn penodol
Tyfu bacteria ar gyfrwng 15N; isotop nitrogen trwm, felly byddai’r holl DNA gafodd ei gynhyrchu’n pwyso mwy na DNA normal. Pan gafodd y DNA ei echdynnu drwy ei allgyrchu newn cesiwm clorid, roedd y band DNA yn ymddangos yn isel yn y tiwb
Mae trosiad yn cynhyrchu polypeptid. Pam oes angen ei addasu eto?
Er mwyn cynhyrchu protein ag adeiledd eilaidd, trydyddol neu gwaternaidd. Mae addasiad hefyd yn digwydd i gynhyrchu molecylau fel glycoproteinau, lipoproteinau ac adeileddau cwaternaidd cymhleth fel haemoglobin
Disgrifiwch adeiledd DNA
Yn cynnwys dau edefyn polyniwcleotid wedi’u trefnu mewn helics dwbl. Mae deuniwcleotid yn ffurfio wrth i adwaith cyddwyso digwydd rhwng dau niwcleotid; mae 5ed atom carbon siwgr deocsiribos yn uno â 3ydd aton carbon siwgr deocsiribos y niwcleotid uwch ei ben gan adeiladu un edefyn DNA i’r cyfeiriad 5’ - 3’
Yna mae DNA yn ffurfio moleciwl edefyn dwbl o ddau edefyn; mae un edefyn yn mynd i’r cyfeiriad dirgroes i’r llall gan ffurfio bondiau hydrogen rhwng basau nitrogenaidd. Ceir helics dwbl
Yn arbrawf Meselson a Stahl, disgrifiwch y cam lle mae’r bacteria’n tyfu am genhedlaeth arall
Caiff y bacteria eu tyfu am genhedlaeth arall gan ddefnyddio cyfrwng 14N. Roedd y DNA wedi’i echdynnu yn ffurfio band rhyngol hanner ffordd i fyny’r tiwb, a band ysgafnach yn nes at dop y tiwb. Oherwydd bod hanner y DNA yn bwysau rhyngol a’i hanner yn ysgafn, dydy dyblygu gwasgarol ddim yn bosibl
Yn arbrawf Meselson a Stahl, disgrifiwch y cam nesaf ar ôl tyfu bacteria mewn 15N
Tyfu bacteria ar gyfrwng 14N ac wrth echdynnu DNA ar ôl un genhedlaeth roedd yn ffurfio band rhyngol hanner ffordd i fyny’r tiwb. Mae hyn oherwydd bod y moleciwl DNA ysgafn sydd newydd gael ei syntheseiddio (Gan mai dim ond un band gafodd ei gynhyrchu, dydy dyblygu cadwrol ddim yn bosibl)
Pwy a oedd wedi cynnig yr adeiledd molecylaidd DNA a phryd?
Watson a Crick yn 1953 gan ddefnyddio gwybodaeth gan wyddonwyr eraill megis Franklin a Wilkins
Disgrifiwch y broses trawsgrifiad
1) Mae DNA yn gweithredu fel templed i gynhyrchu mRNA
2) Mae DNA Helicas yn gweithredu ar ran benodol o’r moleciwl DNA, y cistron, i dorri’r bondiau hydrogen rhwng y ddau edefyn DNA, gan achosi i’r ddau edefyn wahanu a dad-ddirwyn, a rhyddhau basau niwcleotid
3) Mae niwcleotidau RNA rhydd yn paru â’r basau hyn ar yr edefyn templed DNA ac mae RNA Polymeras yn uno hwy drwy ffurfio’r bondiau ffosffodeuester rhwng y grwp ffosffas ar un niwcleotid a’r siwgr ribos ar y nesaf
4) Mae hyn yn parhau nes bod yr RNA Polymeras yn cyrraedd codon stop, pan mae’r RNA Polymeras yn dod yn rhydd ac mae’r broses o gynhyrchu mRNA wedi’i chwblhau
5) Mae’r edefyn mRNA yn gadael y cnewyllyn drwy’r mandyllau cnewyllol ac yn symud i’r ribosomau
Enwch yr ensym sy’n ymwneud â chynhyrchu mRNA
RNA Polymeras
Diffiniwch ecsonau
Dilyniant niwcleotidau ar un edefyn yn y moleciwl DNA a’r mRNA cyfatebol sy’n codio ar gyfer cynhyrchu polypeptid penodol
Disgrifiwch tRNA (RNA trosglwyddol)
Moleciwl bach sy’n ei ddirwyn ei hun mewn siap deilen meillionen. Mae ganddo wrthgodon ar un pen, ac asid amino ar y pen arall. Fel mae’r enw’n ei awgrymu, mae’n trosglwyddo yr asid amino cywir i’r polypeptid sy’n tyfu yn ystod proses trosiad
Disgrifiwch yr effaith pe bai’r bacteria mewn yr arbrawf Meselson a Stahl yn parhau i dyfu am fwy o genedlaethau trwy gyfrwng 14N
Byddai’r DNA pwysau rhyngol yn dal i ymddangos, ond byddai cyfran y DNA ysgafn yn cynyddu
Disgrifiwch y broses dyblygu DNA lled-gadwrol
1) Mae DNA Helicas yn torri’r bondiau hydrogen rhwng y basau gan achosi i’r helics dwbl ddad-ddirwyn a gwahanu’m ddau edefyn
2) Mae’r basau sydd wedi’u gwahanu’n rhwymo wrth niwcleotidau sy’n rhydd yn y niwcleoplasm
3) Mae DNA Polymeras yn rhwymo’r niwcleotidau cyflenwol gan ffurfio’r bond ffosffodeuester
4) Mae un moleciwl yn gweithredu fel templed i’r moleciwl newydd, felly mae DNA sydd newydd gael ei syntheseiddio’n cynnwys un edefyn gwreiddiol ac edefyn cyflenwol sydd newydd gael ei syntheseiddio
Sut allech echdynnu DNA?
Trwy falu sampl mewn hydoddiant o halen a hylif golchi llestri mewn dwr rhewllyd. Mae’r glanedydd yn hydoddi’r lipidau yn y pilenni ffosffolipid sy’n rhyddhau’r DNA ac mae’r tymheredd yn amddiffyn y DNA rhag ensymau DNAas
Nodwch y gwahaniaeth rhwng DNA ac mRNA
Mae DNA yn helics dwbl ac mae mRNA yn edefyn sengl
Disgrifiwch y dair damcaniaeth sydd wedi’u cynnig ar gyfer sut mae DNA yn dyblygu
1) Dyblygu cadwrol - cadw’r moleciwl dau edefyn gwreiddiol, a syntheseiddio moleciwl DNA dau edefyn newydd ohono
2) Dyblygu lled-gadwrol - mae’r edafedd gwreiddiol yn gwahanu, ac mae’r naill a’r llall yn gweithredu fel templed i syntheseiddio edefyn newydd. Mae’r moleciwl newydd yn cynnwys un edefyn gwreiddiol ac un edefyn sydd newydd gael ei syntheseiddio
3) Gwasgarol - mae’r molecylau newydd yn cynnwys darnau o’r edefyn gwreiddiol a DNA sydd newydd gael ei syntheseiddio
Enwch y pedwar bas nitrogenaidd mewn DNA
Gwanin, Cytosin, Adenin, Thymin
Beth yw ystyr actifadu asidau amino?
Ychwanegu asid amino at tRNA sy’n golygu bod angen ATP
Disgrifiwch y broses trosiad
1) Dechreuad: ribosom yn cydio yn y codon ‘dechrau’
2) Mae moleciwl tRNA â gwrthgodon cyflenwol i’r codon cyntaf yn rhwymo wrth y safle cydio cyntaf ar y ribosom
3) Mae ail foleciwl tRNA yn uno â’r ail safle actif cydio, ac mae ensym ribosomol yn catalyddu adwaith sy’n ffurfio bond peptid rhwng y ddau asid amino. Ymestyniad yw hyn
4) Mae’r moleciwl tRNA cyntaf yn cael ei ryddhau ac mae’r ribosom nawr yn symud un codon ar hyd yr mRNA, sy’n datgelu safle cydio rhydd ac mae moleciwl tRNA arall yn uno ac mae’r broses yn ailadrodd
5) Mae hyn yn parhau nes eu bod nhw’n cyrraedd codon stop, ac yna mae’r polypeptid yn cael ei ryddhau. Terfyniad yw hyn
6) Fel rheol, mae llawer o ribosomau yn rhwymo wrth un edefyn mRNA ar yr un pryd. Polysom yw hyn
Disgrifiwch y swyddogaeth ATP mewn celloedd
1) Mae’n cael ei ddefnyddio mewn llawer o adweithiau anabolig e.e. Synthesis DNA a phrotein
2) Cludiant actif
3) Cyfangiad cyhyrau
4) Trosglwyddo ysgogiadau nerfol
Disgrifiwch sut mae ATP yn darparu egni a nodwch yr hafaliad honnw
Pan mae’r bond egni uchel rhwng yr ail a’r trydydd grwp ffosffad yn cael ei dorri gan yr ensym ATPas drwy gyfrwng hydrolysis, mae’n rhyddhau 30.6kj o egni ac yn ffurfio adenosin deuffosffad (ADP). Mae’r adwaith hwn yn gildroadwy; mae angen engi o resbiradaeth glwcos i ailffurfio’r bond
ATP -> ADP + Pi + 30.6kj egni
(Pi = ffosffad anorganig)
Trefnwch y basau nitrogenaidd canlynnol i ddau gategori. Naill ai grwp pyrimidin neu grwp pwrin;
Gwanin, Cytosin, Adenin, Thymin, Wrasil
Pwrin - Gwanin, Adenin
Pyrimidin - Cytosin, Thymin, Wrasil
Beth yw’r cyfanswm gramau o ATP gall ein celloedd cael?
5g
