Zaburzenia osobowości Flashcards
1
Q
Osobowość to…
A
całokształt mechanizmów psychologicznych, temperament, inteligencja oraz zdolności adaptacyjne. Są to wyznaczniki pewnego względnie stałego sposobu funkcjonowania.
2
Q
```
~~~
Zaburzenia osobowości to…
A
zakorzenione i utrwalone wzorce zachowań przejawiające się w mało elastycznych reakcjach na różnorodne sytuacje społeczne lub indywidualne. Skrajnie lub znacząco odbiegają one od przyjętych w danej kulturze sposobów postrzegania, myślenia i odczuwania.
3
Q
Głównymi przejawami zaburzeń osobowości są
A
- upośledzenie funkcjonowania aspektów “ja” (np. tożsamości, poczucia własnej wartości, zdolności do samokontroli)i/lub
- problemy w funkcjonowaniu interpersonalnym (np. rozwijanie i utrzymywanie bliskich i wzajemnie satysfakcjonujących relacji, rozumienie perspektywy innych, zarządzanie konfliktami w związkach)
4
Q
Podejście kategorialne → ICD-10
A
⇒ Każde zaburzenie osobowości jest osobną kategorią diagnostyczną.
⇒ Istnieje możliwość zaklasyfikowania konkretnego przypadku do jednej lub kilku kategorii.
⇒ Często obserwuje się współwystępowanie kilku zaburzeń osobowości u jednej osoby.
⇒ Zaburzenia osobowości zazwyczaj towarzyszą innym zaburzeniom psychicznym.
5
Q
Model wielowymiarowy → ICD-11
A
System całkowicie wymiarowy bez kategorycznych diagnoz (bez stwierdzania czarno-biało, że albo jest zaburzenie, albo go nie ma).
Wymagania diagnostyczne dotyczące zaburzeń osobowości przedstawiają zestaw podstawowych cech, z których wszystkie muszą być obecne, aby zdiagnozować zaburzenie osobowości. Po ustaleniu diagnozy zaburzenia osobowości należy je opisać pod względem poziomu jego nasilenia: łagodne, umiarkowane, ciężkie
6
Q
Ogólne kryteria diagnostyczne zaburzeń osobowości
A
- Wyraźne odchylenie od oczekiwań środowiska, w którym żyje dotknięta nimi osoba.
- Stałość i obecność w różnych dziedzinach funkcjonowania.
- Przyczyna istotnego klinicznie dyskomfortu lub zaburzeń.
- Wykluczenie innych zaburzeń psychicznych i przyczyn fizjologicznych wynikających z używania substancji psychoaktywnych czy chorób somatycznych.
7
Q
kryterium czasu w różnych klasyfikacjach
A
ICD-10 i DSM5 → początek zaburzeń na wczesnym etapie rozwoju i utrzymywanie się przez długi czas
ICD-11→ czas powyżej 2 lat, niezależnie od wieku i etapu rozwoju pacjenta
8
Q
Zaburzenia osobowości wg ICD-10
A
- Sama dewiacja przejawia się w całym zachowaniu jako jego nieelastyczność, nieprzystosowanie lub innego rodzaju dysfunkcjonalność występująca w szerokim zakresie sytuacji indywidualnych i społecznych (tj. nie ogranicza się do jednego wyzwalającego bodźca lub sytuacji)
- Osoba doznaje indywidualnego cierpienia lub wywiera niepożądany wpływ na otoczenie społeczne, albo występuje jedno i drugie, przy czym cechy te wyraźnie wywodzą się z zachowania wskazanego w kryterium 2.
- Cechy wykazują stabilność i długi czas trwania, z początkiem w okresie późnego dzieciństwa lub w wieku młodzieńczym.
- Dewiacji nie można traktować jako przejawu lub następstwa innych zaburzeń
psychicznych wieku dorosłego, choć epizodyczne lub przewlekłe stany mogą współistnieć lub nakładać się na nią - Należy wykluczyć chorobę organiczną uraz lub dysfunkcję mózgu, jako prawdopodobną przyczynę odmienności.
9
Q
wymień zaburzenia osobowości wg ICD-10
A
- Paranoiczna
- Schizoidalna
- Dyssocjalna
- Chwiejna emocjonalnie typu impulsywny
- Chwiejna emocjonalnie typu borderline
- Histrioniczna
- Anankastyczna
- Lękowa (unikająca)
- Zależna
10
Q
Osobowość paranoiczna - objawy
A
Występują co najmniej 4 z następujących:
- nadmierna wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie
- skłonność do długotrwałego przeżywania przykrości (np. niewybaczanie krzywd, zniewag, lekceważenia)
- podejrzliwość i przenikająca wszystko tendencja do zniekształcania doświadczeń poprzez błędne ujmowanie obojętnych lub przyjaznych działań otoczenia jako działań wrogich lub pogardliwych
- waleczność i nieustępliwość w poczuciu własnych praw, niedostosowane do aktualnej sytuacji
- nawracające nieuzasadnione podejrzenia dotyczące wierności seksualnej małżonka lub partnera seksualnego
- utrwalona postawa ksobna związana szczególnie z przecenianiem własnego znaczenia
- koncentrowanie się na niepotwierdzonych spiskowych wyjaśnieniach wydarzeń dotyczących zarówno bezpośrednio danej osoby jak i całego świata
(najważniejsze podejrzliwość, negatywny afekt, postawa ksobna)
11
Q
Osobowość schizoidalna - objawy
A
Występują co najmniej 4 z następujących:
- brak lub znikome działania służące przyjemności
- chłód emocjonalny, wycofanie się lub spłycenie uczuciowości;
- ograniczona zdolność wyrażania przyjaznych, ciepłych uczuć lub gniewu wobec innych
- brak zainteresowania zarówno pochwałami, jak i krytyką
- slabe zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi z innymi osobami (z uwzględnieniem wieku)
- konsekwentne wybieranie samotnictwa
- silne pochłonięcie fantazjowaniem i introspekcją
- brak bliskich przyjaciół lub zaufanych związków (lub co najwyżej - pojedyncze) oraz brak potrzeby takich związków z ludźmi
- wyraźna niewrażliwość wobec obowiązujących norm i konwencji społecznych, lekceważenie takich norm i konwencji nie jest zamierzone
12
Q
Osobowość dyssocjalna (antyspołeczna) - objawy
A
Występują co najmniej 3 z następujących:
- bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych
- silna i utrwalona postawa nieodpowiedzialności i lekceważenia społecznych norm, reguł i zobowiązań
- niezdolność utrzymania trwałych związków z innymi, chociaż nie ma trudności w ich nawiązaniu
- bardzo niska tolerancja frustracji i niski próg wyzwalania agresji, w tym zachowań gwałtownych
- niezdolność przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń, a w szczególności z doświadczanych kar
- wyraźną skłonność do obwiniania innych lub wysuwania pozornie zasadnych racjonalizacji zachowań, które są źródłem konfliktów z otoczeniem
13
Q
Chwiejna emocjonalnie typ impulsywny - objawy
A
Występują co najmniej 3 z następujących, przy czym jednym z nich jest (2):
- wyraźna skłonność do działań impulsywnych bez uwzględniania ich konsekwencji
- wyraźna skłonność do kłótliwego zachowania i do konfliktów z innymi, w szczególności, gdy impulsywne działania są udaremniane lub krytykowane
- łatwość wybuchania gniewem lub przemocą, z niezdolnością do panowania nad gwałtownymi zachowaniami
- trudność podtrzymywania działań, które nie wiążą się z natychmiastową nagrodą
- nastrój niestabilny i kapryśny
14
Q
Chwiejna emocjonalnie typ borderline (z pogranicza) - objawy
A
Występują co najmniej 3 objawy z kryterium B dla F60.30 oraz dodatkowo, co najmniej 2 z następujących:
- niejasny lub zaburzony obraz samego siebie, własnych celów i wewnętrznych preferencji (w tym również seksualnych)
- skłonność do angażowania się w intensywne i niestabilne związki, często prowadzące do kryzysów emocjonalnych
- usilne próby uniknięcia doświadczenia porzucenia
- powtarzające się groźby lub działania samouszkadzające
- stałe uczucie pustki wewnętrznej
15
Q
Osobowość histrioniczna - objawy
A
Występują co najmniej 4 z następujących:
- dramatyzowanie siebie, teatralność, przesadny wyraz emocjonalny
- sugestywność (osoba łatwo ulega wpływowi innych osób lub okoliczności)
- powierzchowna i chwiejna uczuciowość
- stałe poszukiwanie podniet oraz działań, dzięki którym osoba staje się centrum uwagi
- niestosownie uwodzicielskie wygląd lub zachowanie
- nadmierna koncentracja na atrakcyjności fizycznej
16
Q
Osobowość anankastyczna - objawy
A
Występują co najmniej 4 z następujących:
- nadmierne przeżywanie wątpliwości i nadmierna ostrożność
- koncentracja na szczegółach, regulaminach, inwentaryzowaniu, porządkowaniu, organizowaniu lub schematach postępowania
- perfekcjonizm przeszkadzający w wypełnianiu zadań
- nadmierna sumienność i skrupulatność
- nadmierna koncentracja na produktywności wykluczająca przyjemność i związki międzyludzkie
- nadmierna pedanteria i uległość wobec konwencji społecznych
- sztywność i upór
- nieracjonalne przypuszczanie, że inni dokladnie podporządkowują swą aktywność sposobom działania pacjenta albo nieracjonalna niechęć do przyzwalania innym na działanie
17
Q
Osobowość lękowa/lękliwa (unikająca) - objawy
A
Występują co najmniej 4 z następujących:
- uporczywe i wszechogarniające uczucie napięcia i niepokoju
- przekonanie o społecznym nieprzystawaniu, indywidualnej nieatrakcyjności lub niższości w stosunku do innych osób
- nadwrażliwość na odrzucenie i krytykę w sytuacjach społecznych
- niechęć do wchodzenia w bliższe związki z ludźmi, o ile nie zapewniają akceptacji
- ograniczony styl życia z powodu potrzeby zapewnienia sobie fizycznego bezpieczeństwa
- unikanie kontaktów społecznych lub zawodowych związanych z bliskim kontaktem z ludźmi, z powodu obawy przed krytyką, dezaprobatą lub odrzuceniem
18
Q
Osobowość zależna - objawy
A
Występują co najmniej 4 z następujących:
- zachęcanie innych do przejęcia odpowiedzialności za większość własnych decyzji życiowych lub przyzwalanie im na to
- podporządkowanie własnych potrzeb potrzebom osób, od których jest się zależnym, oraz uleganie ich życzeniom bez zastrzeżeń
- niechęć do stawiania nawet racjonalnych wymagań osobom, od których jest się zależnym
- poczucie niewygody i bezradności w sytuacji osamotnienia, z powodu nadmiernej obawy przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie
- koncentracja na obawie pozostania bez opieki
- ograniczona zdolność do podejmowania codziennych decyzji bez nadmiernego szukania rad i zapewnień u innych osób
19
Q
Zaburzenia osobowości w DSM5
A
wg DSM występują wiązki
wiązka A
- paranoiczne
- schizoidalne
- schizotypowe
dziwaczność
ekscentryczność
wiązka B
- antyspołeczne
- typu borderline
- histrioniczne
- narcystyczne
dramatyczność
emocjonalność
lekceważenie konsekwencji
wiązka C
- unikowe
- zależne
- obsesyjno-kompulsywne
napięcie
lęk
przerażenie
20
Q
Trudności osobowościowe…
A
nie są klasyfikowane jako zaburzenie psychiczne, ale raczej są wymienione w grupie problemów związanych z interakcjami interpersonalnymi w rozdziale dotyczącym czynników wpływających na stan zdrowia lub kontakt ze służbą zdrowia.
21
Q
NASILENIE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI - od czego zależy
A
- Stopień i wszechobecność zaburzeń w funkcjonowaniu aspektów „ja”: Stabilność i spójność poczucia tożsamości (np. stopień, w jakim tożsamość lub poczucie siebie jest zmienne i niespójne lub nadmiernie sztywne i stałe).
- Stopień i powszechność dysfunkcji interpersonalnych w różnych kontekstach i relacjach (np. relacje romantyczne, szkoła/praca, rodzic-dziecko, rodzina, przyjaźnie, konteksty rówieśnicze):
- Wszechobecność, nasilenie i przewlekłość emocjonalnych, poznawczych i behawioralnych przejawów dysfunkcji osobowości
22
Q
Łagodne zaburzenia osobowości - kryteria
A
- Zaburzenia wpływają na niektóre obszary funkcjonowania “ja”, ale nie na inne lub wpływają na wszystkie obszary, ale mają łagodne nasilenie i mogą nie być widoczne w niektórych kontekstach.
- W wielu relacjach międzyludzkich lub w pełnieniu oczekiwanych ról zawodowych i społecznych występują problemy, ale niektóre relacje są utrzymywane i/lub niektóre role są spełniane.
- Specyficzne objawy zaburzeń osobowości mają na ogół łagodne nasilenie.
- Zazwyczaj nie wiążą się ze znaczną szkodą dla siebie lub innych.
- Mogą być związane ze znacznym cierpieniem lub upośledzeniem w osobistych, rodzinnych, społecznych, edukacyjnych, zawodowych lub innych ważnych obszarach funkcjonowania, które są ograniczone do określonych obszarów (np. związki romantyczne, zatrudnienie) lub występują w większej liczbie obszarów, ale o łagodniejszym nasileniu.
23
Q
Umiarkowane zaburzenia osobowości - kryteria
A
- Zaburzenia dotyczą wielu obszarów funkcjonowania “ja” i mają umiarkowane nasilenie.
- W większości relacji międzyludzkich występują wyraźne problemy, a wykonywanie najbardziej oczekiwanych ról społecznych i zawodowych jest w pewnym stopniu zagrożone.
- Specyficzne objawy zaburzeń osobowości mają na ogół umiarkowane nasilenie.
- Umiarkowane zaburzenie osobowości jest czasami związane z krzywdzeniem siebie lub innych.
- Umiarkowane zaburzenie osobowości wiąże się z wyraźnym upośledzeniem w osobistych, rodzinnych, społecznych, edukacyjnych, zawodowych lub innych ważnych obszarach funkcjonowania, chociaż funkcjonowanie w ograniczonych obszarach może być utrzymane.
24
Q
Ciężkie zaburzenia osobowości - kryteria
A
- Istnieją poważne zaburzenia w wielu obszarach funkcjonowania “ja”.
- Problemy w funkcjonowaniu interpersonalnym poważnie wpływają praktycznie na wszystkie relacje, a zdolność i chęć do pełnienia oczekiwanych ról społecznych i zawodowych jest poważnie zagrożona lub nieobecna.
- Specyficzne przejawy zaburzeń osobowości są poważne i dotyczą większości, jeśli nie wszystkich, obszarów funkcjonowania osobowości.
- Ciężkie zaburzenie osobowości często wiąże się z krzywdą wyrządzoną sobie lub innym.
- Ciężkie zaburzenie osobowości wiąże się z poważnym upośledzeniem we wszystkich lub prawie wszystkich dziedzinach życia, w tym osobistych, rodzinnych, społecznych, edukacyjnych, zawodowych i innych ważnych obszarach funkcjonowania.
25
Wyraźne cechy (domeny) lub wzorce osobowości w ICD-11
1 i 2. Negatywna afektywność
3 i 4. Zdystansowanie
5. Dyssocjalność
6. Odhamowanie
7. Anankastia
8 i 9. wzorzec Borderline
26
Afektywność negatywna
Tendencja do doświadczania szerokiego zakresu negatywnych emocji.
Typowe przejawy negatywnej afektywność, z których nie wszystkie mogą być obecne u danej osoby w danym czasie obejmują:
- doświadczanie szerokiego zakresu negatywnych emocji z częstotliwością i intensywnością nieproporcjonalną do sytuacji
- labilność emocjonalna i słaba regulacja emocji
- postawy negatywne
- niska samoocena i pewność siebie
- nieufność
| podobna do osobowości unikającej lękowej
27
Zdystansowanie
Tendencja do utrzymywania dystansu interpersonalnego (dystans społeczny) i dystansu emocjonalnego (dystans emocjonalny).
Typowe przejawy zdystansowania, z których nie wszystkie mogą być obecne u danej osoby w danym czasie, obejmują:
- dystans społeczny (unikanie interakcji społecznych, brak przyjaźni i unikanie intymności)
oraz
- emocjonalne zdystansowanie (rezerwa, powściągliwość i ograniczona ekspresja emocjonalna i doświadczenie)
| podobne do osobowości schizoidalnej
28
Dyssocjalność
Lekceważenie praw i uczuć innych, obejmujące zarówno egocentryzm, jak i brak empatii.
Typowe przejawy dyssocjalności, z których nie wszystkie mogą być obecne u danej osoby w danym czasie, obejmują:
- egocentryzm (np. oczekiwanie podziwu innych, pozytywne lub negatywne zachowania związane z poszukiwaniem uwagi, troska o własne potrzeby, pragnienia i wygodę, a nie potrzeby innych)
oraz
- brak empatii (obojętność na to, czy czyjeś działania przeszkadzają lub ranią innych, co może obejmować bycie zwodniczym, manipulacyjnym i wyzyskiwającym innych, bycie złośliwym, agresywnym fizycznie, bezduszność w odpowiedzi na cierpienie innych i bezwzględność w osiąganiu swoich celów)
| podobna do osobowości narcystycznej
29
Odhamowanie
Tendencja do pochopnego działania w oparciu o bezpośrednie bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne (tj. odczucia, emocje, myśli), bez uwzględnienia potencjalnych negatywnych konsekwencji.
Typowe przejawy odhamowania, z których nie wszystkie mogą być obecne u danej osoby w danym czasie, obejmują:
- impulsywność
- rozproszenie uwagi
- nieodpowiedzialność
- lekkomyślność
- brak planowania
| podobne do osobowości chwiejnej emocjonalnie typu impulsywnego
30
Anankastia
Wąskie skupienie się na sztywnym standardzie doskonałości oraz dobra i zła, a także na kontrolowaniu własnego zachowania i innych oraz kontrolowaniu sytuacji w celu zapewnienia zgodności z tymi standardami.
Typowe przejawy anankastii, z których nie wszystkie mogą być obecne w danej osobie w danym czasie, obejmują:
- perfekcjonizm (np. troska o zasady społeczne, obowiązki i normy dobra i zła, skrupulatna dbałość o szczegóły, sztywna, systematyczna, codzienna rutyna, nadmierne planowanie i planowość, nacisk na organizacje, porządek i schludność)
oraz
- przymus emocjonalny i behawioralny (np. sztywna kontrola nad ekspresją emocjonalną, upór i brak elastyczności, unikanie ryzyka, perseweracja i rozwaga)
31
Wzorzec Borderline
U osób, których wzorzec zaburzeń osobowości charakteryzuje się wszechobecnym wzorcem niestabilności relacji interpersonalnych, obrazu siebie i afektów oraz wyraźną impulsywnością, na co wskazuje wiele z poniższych:
- Gorączkowe wysiłki, aby uniknąć prawdziwego lub wyimaginowanego porzucenia
- Wzorzec niestabilnych i intensywnych relacji międzyludzkich
- Zaburzenie tożsamości, przejawiające się w wyraźnie i uporczywie niestabilnym obrazie siebie lub poczucia siebie
- Tendencja do pochopnego działania w stanach silnego negatywnego afektu, prowadząca do zachowań potencjalnie autodestrukcyjnych
- Nawracające epizody samookaleczeń
- Niestabilność emocjonalna spowodowana wyraźną reaktywnością nastroju
- Chroniczne uczucie pustki
- Niewłaściwy, intensywny gniew lub trudności w kontrolowaniu gniewu
- Przemijające objawy dysocjacyjne lub cechy psychotyczne w sytuacjach dużego pobudzenia afektywnego
