YMAGWEDD GWYBYDDOL Flashcards
Tybiaeth 1 enghreifftiau o brosesau gwybyddol
- cof
- sylw
- gwneud penderfyniadau
- iaith
Tybiaeth 1 beth mae tybiaeth 1 yn tybio?
Mae pobl yn defnyddio prosesau gwybyddol i wneud synnwyr o’r byd o’n gwmpas
Tybiaeth 1 os mae ffrind yn gofyn cwestiwn am rhywbeth a ddigwyddodd wythnos diwethaf, pa prosesau meddyliol mewnol a defnyddir?
- sylw
- prosesu’r iaith
- cof
Tybiaeth 1 mewnsyllu - Wihelm Wundt (1879)
- ymchwilio mewn i brosesau meddwl trwy rhoi ysgogiad i gleient e.e. Mentronom yn ticio ac yn gofyn iddynt disgrifio eu teimladau
Tybiaeth 1 enghreifftiau o mewnsyllu - Griffiths (1994) (enghraifft y tybiaeth)
- Griffiths (1994) yn edrych ar brosesau meddyliol mewnol mewn gamblwyr
- 2 grwp : gamblwyr rheolaidd ac gamblwyr afreolaidd
- Gofynnodd Griffiths i’r gamblwyr meddwl yn uchel wrth gamblio
- rhaid i’r brawddegau llifo, rhaid peidio petruso (hesitate) i rhegi, dim sensor, a peidio cyfiawnhau beth ti’n dweud
Tybiaeth 2 beth mae tybiaeth 2 (cyfatebiaeth â cyfrufiadur) yn nodi?
- nodur fod ymennydd bodau dynol yn gweithio mewn ffordd tebyg i gyfrufiadur e.e.
- Mewnbynnu (gwybodaeth yn cyrraedd ni)
- Prosesu (gwybodaeth yn cael ei newid / storio h.y. Prosesau mewnol fel cof, iaith, ayyb)
- Allbynnu (adalw neu defnyddio’r gwybodaeth)
Tybiaeth 2 enghraifft o’r tybiaeth cyfatebiaeth â cyfrifiadur
- y model amlstorfa Atkinson a shiffrin (1968)
- yn y model hyn, cynigwyd fod gwybodaeth yn cael ei mewnbynnu i’r ymennydd trwy’r synhwyrau (y llygaid, y clustiau, ac ati)
- mae’r gwybodaeth wedyn yn symud i’r storfa cof tymor-byr (STM) ac yna i’r storfa cof tymor-hir (LTM)
Ysgogiadau o’r amgylchedd —> Y COF SYNHWYRAIDD
Y COF SYNHWYRAIDD—> sylw —> Y COF TYMOR BYR
Y COF TYMOR BYR —> Ymarfer cynnal —> Y COF TYMOR HIR
Y COF TYMOR BYR <— adalw <— Y COF TYMOR HIR
Y COF TYMOR BYR—> ymarfer cynnal —> Y COF TYMOR BYR
Y COF TYMOR BYR —> adalw —>
Tybiaeth 3 beth mae tybiaeth 3 (sgemau) yn nodi?
- sgemau yw pecynnau trefnus o wybodaeth sy’n cael eu datblygu trwy profiad a’u storio yn ein cof tymor hir e.e. Sgema am ci = ffwrnig, cerdded arno 4 coes, hoffi pêl, ayyb.
- gall sgemau fod yn gysylltiedig i brofiad (sgriptiau) e.e. Mynd i rygbi, neu’n gysylltiedig i rôl (sgemau rôl) e.e. Llawfeddyg = dyn / nyrs = fenyw
FFURFIO PERTHNASOEDD gan cysylltu at prosesau meddwl mewnol Thibaut & Kelly (1959)
(Theori cyfnewid cymdeithasol)
- ystyried partner rhamantaidd
- nodweddion positif = budd
- nodweddion negyddol = cost
- mae’n cysylltu at y tybiaeth prosesau meddwl mewnol oherwydd mae dewis partner yn olygu gwneud penderfyniadau
THERAPI therapi ymddygiadol gwybyddol Aaron Beck
- datblygon nhw damcaniaeth bod pobl sy’n dioddef o iselder wedi datblygu sgemau negyddol o dri peth = y driad gwybyddol
1. Nhw eu hunain
2. Y byd o’u hamgylch
3. Eu dyfodol - mewn CBT caiff cleientiau eu helpu i newid y sgemau negyddol yma
- mae tuedd negyddol yn y meddwl yn arwain at gamgymeriadau meddwl sy’n cynnwys:
1. Casgliadau mympwyol h.y. Casgliad a wneir ar sail dim tystiolaeth
2. Haniaethau detholus h.y. Casgliad a wneir ar sail un elfen bach o’r cyfan
3. Gor-gyffredinoli h.y. Cyffredinoli ar sail un digwyddiad dibwys e.e. Meddwl eich bod yn person - Mae nifer o ddull wahanol i’r therapi, ond mae pob un yn pwysleisio fod RHAID i’r cleient CYDWEITHIO
THERAPI defnyddio CBT i drin iselder
- Annog y cleient i fod yn fwy actif
- Cleient a therapydd yn cydweithio i adnabod patrymau meddwl awtomatig negyddol. Yna mae’ cleient yn wneud gwaith cartref er mwyn adnabod y meddyliau negyddol ac ysgrifennu nhw i lawr
- Ymgyfarwyddo y cleient gyda y cysyniad o gamgymeriadau mewn meddwl
- Gweithio gyda’r cleient i gael nhw’n weithredol ac actif er mwyn gwaredu’r meddyliau negyddol
THERAPI Ydy CBT yn gweithio?
- profwyd bod CBT yn driniaeth defnyddiol iawn yn erbyn iselder a gorbryder
- Meichenbaum (1985) wedi profi bod CBT yn defnyddiol wrth trin straen
- Dobson (1989) mewn arolwg o 28 astudiaeth o therapiau ar gyfer iselder, dengys fod CBT yn arddangos yn ffafriol wrth ei gymharu a mathau eraill o driniaeth
GWERTHUSO THERAPI CBT tystiolaeth ymchwil - Jarrett et al (1999)
- CBT mor effeithiol a rhai cyffuriau gwrth-iselder wrth drin 108 o gleifion ag iselder difrifol mewn treial dros 10 wythnos
- er hyn, ni welodd Hollon et al (1992) unrhyw wahaniaeth mewn CBT o’i gymharu â math ychydig yn wahanol o gyffur wrth-iselder mewn sampl o 107 o gleifion mewn treial dros 10 wythnos
- Felly, dydy CBT ddim yn rhagori i bob cyffur gwrth-iselder
GWERTHUSO THERAPI CBT cymhwysedd y therapydd (pa mor ‘qualified’ yw’r therapydd)
- mae’n amlwg fod llwyddianf CBT efallai oherwydd cymhwysedd y therapydd e.e.
1. Y gallu i strwythuro sesiynau
2. Cynllunio ac adolygu aseiniadau
3. Cymhwyso sgiliau ymlacio a’r gallu i gysylltu a meithrin perthynas therapiwtig da - Honnodd Kuyken a tsivrikos (2009) fod cymhwysedd y therapydd yn gyfrifol am 15% o effeithiolrwydd CBT
GWERTHUSO THERAPI CBT - gwahaniaethau rhwng unigolion
- gall therapydd fod yn fwy addas i rhai i gymharu ag eraill, ac mae angen ystyried y gwahaniaethau yma wrth astudio’r effeithiolrwydd
- efallai mae CBT yn addas i bobl sydd â lefelau uwch o feddyliau afresymegol ac yn gwrthod newid
- llai addas mewn sefyllfaoedd lle mae’r lefelau uchel o straen ar yr unigolyn yn adlewyrchu elfennau realistig (lle ni all therapi eu datrys) ym mywyd yr unigolyn (Simons et al (1995))
GWERTHUSO THERAPI CBT Grymuso (empowerment)
- CBT yn grymuso cleientiaid i ddatblygu eu strategaethau ymdopi’u hunain ac yn cydnabod bod gan bobl ewyllys rydd i wneud hynny
- CBT wedi datblygu fel ‘dewis’ ac felly’n fwy poblogaidd yn lle therapi cyffuriau a seicodadansoddi - yn enwedig yn bobl nad yw’n gallu ymdopi ag egwyddorion penderfyniadol (Determinist) h.y. Lle mae’n anodd wynebu’r syniad fod bioleg neu profiadau gorffennol wedi achosi’r ymddygiad
- ac felly mae seicolegwyr GIG yn defnyddio CBT yn aml iawn
GWERTHUSO THERAPI CBT materion moesegol
hawl i dynnu yn ôl (cryfder)
- mae gan y cleient hawl i dynnu yn ôl o unryw sesiynau yn y dyfodol ar ôl sesiwn
- mae hefyd yn anhebygol i gleient teimlo unrhyw symptomau diddyfnu (withdrawal symptoms)
Bai’r claf (gwendid)
- gall dadlau fod CBT yn rhoi bai’r cyflwr iechyd meddwl ar y claf
- mae hyn yn creu teimladau o straen a gorbryder, gan wneud i’r iechyd meddwl yn waeth.
grymuso (cryfder)
- mae’r ffocws ar rymuso’r cleientiaid yn galluogi i herio eu meddyliau eu hun, heb fod y therapydd yn arwain pob cam.
- e.e. Mae’r cleient yn ysgrifennu nodiadau eu hun fel gwaith cartref heb i’r therapydd rhoi unrhyw mewnbwn
- cryfder gan fod y cleientiaid yn teimlo mewn rheolaeth o’r therapi
Theori priodoliad - y 2 math o briodoliad mae arsylwyr yn wneud
Pwy oedd wedi sefydlu’r theori ac ym mha mlynedd?
Priodoliad = y broses o egluro rhesymau am ymddygiad h.y. Pam ydym yn ymddwyn mewn ffordd sbesiffig?
Fritz Heider (1958) oedd wedi sefydlu’r theori, ac dywedodd fod dau brif fath o briodoliad mae arsylwyr yn wneud
1. Priodoliad personol (mewnol) = lle mae’r person sy’n wneud y weithred yn gyfrifol am e.e. Personoliaeth
2. Priodoliad sefyllfaol (allanol) = lle mae’r sefyllfa gymdeithasol a digwyddiadau sy’n cael eu profi yn gyfrifol am yr ymddygiad e.e. Tywydd, siawns, pobl eraill ayyb
Theori priodoliad - beth mae gwaith Weiner yn nodi?
- mae’n dweud yn dilyn llwyddiant neu fethiant mewn tasg e.e. Arholiad/ gem pel droed, mae unigolyn yn cael ymateb emosiynol naill ai’n bositif neu negyddol
- mae’r ymateb yn arwain iddynt edrych am achos am y perfformiad trwy sortio trwy’r wybodaeth gymdeithasol sydd ar gael iddynt e.e. “Roeddwn i wedi methu’r arholiad hwnnw oherwydd roedd gormod o bobl yn siarad o gwmpas”
Theori priodoliad - beth yw’r 2 prif rheswm mae pobl yn wneud camgymeriadau wrth esbonio ymddygiad pobl eraill yn ol Gilbert (1995)?
- Rydym yn hoffi meddwl fod bywyd yn deg - boed yr hyn sy’n digwydd i berson, nhw sydd wedi creu’r sefyllfa
- Hoffem feddwl fod yr hyn sy’n digwydd yn ein bywydau yn rhagfynegadwy (predictable)
Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) methodoleg
- dau arbrawf a gynhaliwyd mewn labordy
- cynllun grwpiau annibynnol
- newidyn annibynnol = berf a ddefnyddir i ddisgrifio’r ardrawiad
- newidyn dibynnol = amcangyfrif o gyflymder (arbrawf 1), a welsant wydr wedi torri (arbrawf 2)
Sampl
- arbrawf 1 = 45 o fyfyrwyr
- arbrawf 2 = 150 o fyfyrwyr mewn grwpiau o wahanol feintiau
Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) gweithdrefnau arbrawf 1
- dangoswyd saith ffilm o ddamwain traffig: roedd hyd y segmentau ffilm yn amrywio o 5 - 30 eiliad
- rhoddwyd holiadur i’r cyfranogwyr
- cofnodwyd amcangyfrifion cyflymder y cyfranogwyr ym mhob grwp
- fe wnaeth yr arbrawf para tuag awr a hanner
Cwestiynau y holiadur:
1. “Adroddwch am y ddamwain rydych chi newydd gweld”
2. Yna gofynnwyd cwestiynau penodol am y ddamwain i’r cyfranogwyr
3. Y cwestiwn allweddol oedd “am ba mor gyflym oedd y ceir yn mynd pan wnaethont daro ei gilydd?” (Gifynnwyd y cwestiwn hyn i 9 o’r cyfranogwyr)
Rhannwyd y cyfranogwyr arall yn gyfartal i grwpiau o naw, ac yn lle dweud “taro” yn y cwestiwn, newidiwyd y gair i’r canlynol:
- chwalu (smashed)
- gwarthdaro (collided)
- bwrw (bumped)
- cyffwrdd (contacted)
Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) gweithdrefnau arbrawf 2
- dangoswyd ffilm iddynt o ddamwain rhwng sawl car
- roedd y ffilm yn para llai na munud, roedd y ddamwain ei hun yn para llai na 4 eiliad
- rhoddwyd holiadur i’r cyfranogwyr
Cwestiynau’r holiadur:
- cwestiwn cyntaf yn gofyn iddo nhw disgrifio’r damwain yn geiriau eu hun
- gofynnwyd i 50 cyfranogwr “pa mor gyflym oedd y ceir yn mynd pan wnaethom nhw chwalu (smash) i fewn i’w gilydd?”
- gofynnwyd i 50 cyfranogwr ““pa mor gyflym oedd y ceir yn mynd pan wnaethom nhw daro (hit) yn erbyn ei gilydd?”
- roedd y 50 cyfranogwr eraill yn grwp rheolydd ac ni ofynnwyd cwestiwn iddynt
Wythnos yn diweddarach dychwelodd y cyfranogwyr ac ateb cwestiynau gwahanol am y ddamwain, y cwestiwn allweddol a ofynnwyd i bob cyfranogwr oedd “oeddech chi wedi gweld unrhyw wydr wedi torri?”. Doedd dim gwydr wedi torri yn y ddamwain, ond oherwydd y caiff gwydr wedi torri ei gysylltu gyda damweiniau cyflymder uchel, roedd disgwyl i gyfranogwyr y cyflwr chwalu dweud ‘do’ yn fwy aml
Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) canfyddiadau arbrawf 1
Dyma amcangyfrifion pob grwp o 9 o ran pa mor gyflym oedd nhw’n meddwl oedd y ceir yn teithio:
- “smashed” = 40.8mya
- “collided” = 39.3mya
- “bumped” = 38.1mya
- “hit” = 34.0mya
- “contacted” = 31.8
Roedd amcangyfrifion y grwp a gafodd y gair “smashed” yn uwch na’r weddill, ac roedd y grwp a gafodd y gair “contacted” yn is na’r weddill.
Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) canfyddiadau arbrawf 2
*Rhoddwyd y cyfranogwyr amcangyfrif uwch o gyflymder yn y cyflwr “smashed” yn union fel y cyfranwr yn arbrawf 1
grwp 1 (y cyflwr “smashed”)
- dyweddodd 16 o nhw oedd nhw wedi gweld gwydr wedi’i torri
- dywedodd 34 eu bod heb gweld gwydr wedi’i torri
grwp 2 (y cyflwr “hit”)
- dywedodd 7 o nhw oedd nhw wedi gweld gwydr wedi’i torri
- dywedodd 43 o nhw fod nhw heb weld gwydr wedi’i torri
grwp 3 (rheolydd)
- dywedodd 6 oedd nhw wedi gweld gwydr wedi’i torri
- dywedodd 44 eu bod heb gweld gwydr wedi’i dorri
*Roedd y cyfranwyr yn y cyflwr “smashed” fwy na dwywaith mwy debygol o ddweud gwelodd nhw wydr wedi’i dorri na’r grwp cyflwr “hit” neu’r grwp rheoli
Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) casgliadau
*mae’r casgliadau yn dangos gall ffurf cwestiwn (newid un gair, yn yr achos hyn) effeithio’n amlwg ac yn systematig ar ateb tyst iddo
Mae Loftus a Palmer yn cynnig dau eglurhad o’r canlyniad hwnnw:
1. Ffactorau tuedd-yr-ymateb
- mae’r gwahanol amcangyfrifion o’r cyflymder yn digwydd am fod y gair hollbwysig (e.e. Smashed neu hit) yn dylanwadu ar ymateb yr unigolyn neu’n ei dueddu
2. Mae cynrychioliaeth y cof wedi newid
- mae’r gair hollbwysig yn newid atgof yr unigolyn ac yn effeithio ar ganfyddiad yr unigolyn o’r ddamwain h.y. Bydd rhai geiriau hollbwysig yn peri i rywun dybio fod y ddamwain wedi bod yn fwy difrifol
Mae canlyniadau arbrawf 2 yn awgrymu nad canlyniad tuedd-yr-ymateb yw effaith cwestiynau arweiniol ond y gall cwestiynau arweiniol newid atgof yr unigolyn o’r digwyddiad
Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) casgliadau - sut mae gwaith ymchwil Carmichael et al (1932) yn cefnogi’r canfyddiadau?
- roedd yr astudiaeth carmichael et al (1932) wedi dangos fod labeli geiriol gwahanol (yn yr achos yma, dweud fod symbol syml yn 2 beth gwahanol i 2 grwp gwahanol) yn effeithio ar sut mae’r gwybodaeth yn cael eu cynrychioli yn y cof
- o ganlyniad i hyn, roedd y 2 grwp gwahanol wedi aildynnu’r symbolau yn wahanol i’r symbol gwreiddiol, oherwydd roedd e’n cael ei cynrychioli fel rhywbeth arall yn eu cof (e.e. Dywedodd i 1 grwp fod y symbol yn lleuad, ac grwp arall fod y symbol yn llythyren C, ac roedd y 2 wedi aildynnu lluniau wahanol o’r symbol gwreiddiol)
GWERTHUSO Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) Materion Moesegol - twyll
- cafodd y cyfranogwyr eu twyllo e.e. Gofynnwyd cwestiynau arweiniol
GWERTHUSO Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) materion moesegol - cydsyniad
- ni rhoddod y cyfranogwyr cydsyniad gwybodus llawn
- nid oedd y cyfranogwyr yn gwbl ymwybodol o nodau’r ymchwil
GWERTHUSO Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) goblygiadau cymdeithasol - manteision i gymdeithas
- mae ymchwil loftus a palmer wedi arwain at ddatblygiadau newydd mewn technegau holi a defnyddir gan yr heddlu, mae’r heddlu bellach yn fwy ymwybodol o effaith i cwestiynau y maent yn eu gofyn
GWERTHUSO Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) goblygiadau cymdeithasol - anfanteision i gymdeithas
- tystiolaeth llygaid-dyst annibynadwy yn gostus yn economaidd ac cymdeithasol
- os ceri unigolion yn euog ar gam, mae hefyd yn golygu fod y troseddwyr go iawn yn dal i fod mewn cymdeithas ac efallai y bydd yn mynd ymlaen i gyflawni mwy o droseddau
GWERTHUSO Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) methodoleg a gweithdrefnau - mater samplu
- dim ond myfyrwyr yw’r sampl
- felly yn debygol o rannu llawer o nodweddion e.e. Diffyg profiad gyrru
GWERTHUSO Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) methodoleg a gweithdrefnau - ymchwil dibynadwy
- gwyliodd y cyfranogwyr yr un fideos, gofynnwyd yr un cwestiynau iddyn nhw (gyda gwahaniaethau bach) ac yn gyffredinol, roedd y weithdrefn wedi’i safoni’n iawn
- mae hyn yn golygu bod gan bob cyfranogwyr brofiad cyson
GWERTHUSO Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) methodoleg a gweithdrefnau - diffyg dilysrwydd ecolegol
- gwyliodd y cyfranogwyr glipiau fideo o ddamweiniau wedi’u llwyfannu yn hytrach na damweiniau go iawn
- efallai fod hyn wedi newid ymateb y cyfranogwyr i’r ysgogiad
- a fydden nhw’n ymateb yn wahanol pe baen nhw’n weld damwain go iawn?
GWERTHUSO Tystiolaeth Clasurol Loftus a Palmer (1974) methodoleg a gweithdrefnau - rheolaeth dda ar newidynnau allanol
- newidiwyd trefn y saith clip i’r cyfranogwyr
- felly, mae’n bosibl bod rhai cyfranogwyr wedi gwylio fideo 1 yn gyntaf, tra byddai eraill wedi’i weld yn olaf
- dylai hyn atal y drefn rhag cael effaith ar y canlyniadau
GWERTHUSO’R YMAGWEDD GWYBYDDOL Cryfder - gwyddonol
- Arbrofion rheoledig e.e. Loftus a Palmer (1974)
- Dilys ac dibynadwy = mae gan bobl mwy o hyder yn wyddoniaeth
GWERTHUSO’R YMAGWEDD GWYBYDDOL cryfder - natur AC magwraeth
- ffordd o feddwl yn dibynnu ar eich cof a’ch profiadau e.e. Sgemau
- mae hyn yn lleihau dadl
- syniadau cyflawn h.y. Nad yw’n ffocysi ar un beth yn unig
GWERTHUSO’R YMAGWEDD GWYBYDDOL cryfder - cymhwyso’n llwyddiannus
- lot o ymchwil yn arwain at ddarlun tebyg
- fuddiol i gymdeithas e.e. Bowlby wedi wella dulliau cwestiynu’r heddlu
- wedi gwella’r system cyfiawnder
GWERTHUSO’R YMAGWEDD GWYBYDDOL gwendid - nomothetig
- edrych ar syniadau cyffredinol iawn am sut mae pobl yn meddwl h.y. Mewnbwn > prosesu > allbwn
- awgrymu fod pawb yn meddwl yn yr un ffordd (dim yn wir)
GWERTHUSO’R YMAGWEDD GWYBYDDOL gwendid - lleihadaeth
- tybiaeth ‘cyfatebiaeth a chyfrifiadur’ yn anwybyddu emosiynau yn y meddwl dynol
- nad yw’n darlun llawn h.y. Dim yn cynrychiadol o’r ymennydd go iawn
GWERTHUSO’R YMAGWEDD GWYBYDDOL gwendid - penderfyniaethol (ac ewyllys rhydd i raddau)
- nad ydynt yn cael rheolaeth dros ein profiadau ni sy’n effeithio ar ein sgemau
- OND gall rhai ystyried fod ewyllys rhydd e.e. CBT yn newid y ffordd rydyn ni’n DEWIS i meddwl
