week 4 Flashcards
wat zijn de functies van de bekkenbodem?
- afsluitmechanisme
- ondersteuning van de organen en daardoor minder stress op de ligamenten
wat gebeurt er als er beschadiging van de bekkenbodem optreedt?
alle kracht op ligamenten –> schade aan bindweefsel –> prolaps/incontinentie
uit welke 3 delen bestaat bekkenbodem en welke structuren zijn hier deel van?
ophanging:
- sacrum (dorsaal)
- lig. sacrospinale (lateraal)
- os ischii (ventraal)
trechter:
- m. levator ani, m. pubococcygeus, m. puborectalis, m. iiliococcygeus (ventraal)
- m. coccygeus (dorsaal)
diepste punt: anale sphincter
uit welke 3 delen bestaat de levator ani?
- m. puborectalis
- m. pubococcygeus
- m. ileo-coccygeus
hoe wordt de levator ani geinnerveerd?
- segment S3
- n. pudendus
wat zijn de risicofactoren van prolaps?
- vaginale bevalling (groot kind, > pariteit)
- verhoogde BMI
- obstructief long lijden
- positieve familieanamnese
- zwaar lichamelijk werk
- operatief: hysterectomie, eerdere prolaps chirurgie
- roken
welke vormen van prolaps onderscheiden we?
- cystocele
- topprolaps/descendus uteri
- enterocele
- rectocele
wat wordt er besproken in de anamnese van prolaps?
- voorgeschiedenis
- pariteit
- klachten: prolaps, mictie, defaecatie, seksualiteit
wat zijn de symptomen van prolaps?
- zwaar gevoel
- toename aan eind van de dag
- dyspareunie
- lage rugpijn
- stress incontinentie
- urine/faecale urgency
- incomplete lediging van de blaas
- seksuele dysfunctie
wat zijn behandelopties voor prolaps?
- niks doen
- pessarium/ring
- fysiotherapie
- operatie +/- mesh
wat voor klachten zijn er bij ovariumcarcinoom?
over het algemeen geen, anders aspecifiek:
- vage gastro-intestinale klachten
- toename buikomvang
- mictie- of defaecatieproblemen
soms acute buik door cysteruptuur of steeldraai (laat stadium OC)
wat is het risicoprofiel van ovariumcarcinoom?
minder risico bij:
- minder ovulaties
- meer zwangerschappen
meer risico bij:
- genmutaties (BRCA, lynch)
welke soorten onderzoek doen we bij ovariumcarcinoom?
- echo
- CT
- lab
- pathologie
hoe wordt ovariumcarcinoom op een echo omschreven?
- cysteus/solide –> uni/multi loculair en septae dikte
- proliferaties
- ascites
wat wordt omschreven op de CT scan van ovariumcarcinoom?
- omentum
- klieren
- kleine bekken
- cardiophrenische hoek
- lever
- longen
welke markers worden in het lab bekeken voor ovariumcarcinoom?
- CA 125
- CEA
- A1FP, HCG, LDH –> kiemceltumoren
- Inhibine A/B, oestradiol, AMH –> seks cord stroma celtumoren
welke opties van ovariumcarcinoom onderscheiden we op de pathologie?
- laaggradige endometrioid
- graad 3 endometrioid
- clear cell
- sereus ovarium carcinoom (meest voorkomend)
wat is de origine van ovariumcarcinoom?
- waarschijnlijk begin in tuba
- vanaf ovarium makkelijke metastasering naar buikvlies/buikvocht
wat zijn redenen van vroege intraperitoneale metastasering van ovariumcarcinoom?
- intraperitoneale lokalisatie van ovaria
- exfoliatieve groei
- versleping tumorcellen
wat zijn de kenmerken van laag stadium ovariumcarcinoom?
- alleen in eierstok en evt. in buikvocht
- vaak toevalsbevinding
- genezing 75-90%
- chirurgie en volledige stagering cruciaal
- tumorgraad belangrijkste prognostische factor
- adjuvante chemotherapie verbetert overleving bij onvolledige stagering
hoe ziet een stageringsoperatie van ovariumcarcinoom eruit?
- omenectomie
- uterus- en adnex extirpatie
- lymfeklierdissectie
- stageringsbiopten
- cytologie spoelvloeistof
- buikholte inspectie/palpatie
wat zijn de kenmerken van hoog stadium ovariumcarcinoom?
- alles wordt weggehaald
- hematogene metastasen vaak naar lever
- soms omental cake –> allemaal tumoren in omentum
wat zijn prognostische factoren van ovariumcaricnoom?
- conditie
- FIGO stadium
- tumorgraad
- grootte van restlaesies na chirurgie
- chemotherapie
- BRCA status
hoe wordt hoog-stadium ovariumcarcinoom behandeld?
primaire of interval debulking chirurgie:
- adnexen, uterus, omenectomie
- optimale resectie macroscopische tumor
ontwikkeling:
- HIPEC
- intraperitoneale chemotherapie
chemo: 6 kuren carboplatin/taxol per 3 weken, waarna PARP remmer indien respons
wat zijn risicofactoren van endometriumcarcinoom?
- hormoongebruik
- obesitas
- infertiliteit in VG
- nullipariteit
- late overgang
- leeftijd
- diabetes
- hypertensie
- radiotherapie van bekken
- erflijk (lynch)
hoe wordt endometriumcarcinoom gediagnosticeerd?
- echo
- biopt (pipelle, hysteroscopisch, curettage)
- routine bloedonderzoek (CA125)
- MRI/CT op indicatie
- routineonderzoek moleculaire markers (MMR, ER, p53)
welke stadia endometriumcarcinoom onderscheiden we?
- T1 –> beperkt tot corpus
- T2 –> uitbreiding naar cervix
- T3 –> naar buikholte en/of schede
- T4 –> lokale uitbreiding naar blaas/rectum
subtypen op basis van moleculaire eigenschappen (p53 abnormaal, MMRd, NSMP, POLE)
hoe wordt endometriumcarcinoom behandeld?
chirurgie: verwijdering uterus en adnexa:
- laparoscopisch
- da Vinci (robot)
- single site (navel)
- open
aanvullend:
- bestraling (in- of uitwendig)
- chemotherapie
- chemoradiatie
- hormoonbehandeling (bij laaggradige tumor met hormoonreceptoren op cellen)
bij POLE geen adjuvante therapie
welke symptomen horen bij cervix carcinoom?
- bloedverlies
- afscheiding
- buikpijn
- geen –> per toeval ontdekt bij screening
hoe diagnosticeren we cervix carcinoom?
cytologie en histologie –> PAP smear
colposcopie:
- beoordeling weefsel-las zichtbaarheid
- beoordeling afwijkingen zichtbaarheid
- bepalen van plaats van meest ernstige afwijkingen voor biopt
aanvullend onderzoek:
- lab: routine screenend, tumormarkers (SCC, CA 125)
- screening HIV
- beeldvorming: PET/CT thorax en abdomen, MRI
welke stadia onderscheiden we bij cervix carcinoom?
- T1 –> beperkt tot baarmoedermond
- T2 –> beperkte uitbreiding naar schede/opzij (parametria)
- T3 –> uitbreiding naar onderste 1/3 van schede of vast aan bekkenwand (hydronefrose)
- T4 –> uitbreiding naar blaas/rectum
wat is de behandeling van IA cervixcarcinoom?
chirurgie, afhankelijk van kinderwens en lymfangio invasieve groei:
- conus
- simpele hysterectomie
- radicale hysterectomie of trachelectomie
- pelviene lymfadenectomie
wat is de behandeling van IB en IIA cervixcarcinoom?
infiltratie > 5 mm, tumor max 4cm doorsnede, dus:
- radicale trachelectomie/hysterectomie
- pelviene lymfadenectomie
- als peroperatief tumorpositieve lymfeklieren of doorgroei naar de blaas gevonden wordt, andere behandeling
wat zijn de kenmerken van een uterus sparende behandeling van cervixcarcinoom?
- trachelectomie na pelviene klierdissectie
- cervix + parametria verwijderd, maar uterus in situ
- bij sterke kinderwens
- niet bij tumor > 2 cm of technisch onmogelijkheid
hoe worden hogere stadia cervixcarcinoom behandeld?
- in en uitwendige radiotherapie
- chemotherapie/chemoradiatie
- diepe hyperthermie
wat is het doelgebied van uitwendige radiotherapie bij cervixcarcinoom?
- uterus en cervix
- bovenste 2/3 vagina, parametria
- bekkenklieren (iliaca, obturator)
- eventueel liezen en para-aortale klieren
wat zijn de bijwerkingen van radiotherapie bij cervixcarcinoom?
acuut:
- frequentere aandrang ontlasting, diarree, krampen
- frequentere mictie, branderigheid
- huidreactie, mucositis
- lokale haaruitval
- vermoeidheid
- osteoradionecrose sacrum
laat:
- ovariële dysfunctie
- darmschade: ileitis terminalis, stricturen, proctitis
- blaasschade: urgency, hematurie, fistel, necrose
- vermoeidheid
wat is het PLISSIT model?
P: permission
- normaliseren en erkennen seksualiteit
L: limited information
- geruststelling en realiteitstoetsing
- zelfredzaamheid vergroten
- voorkomen chronische seksuele problemen
SS: specific suggestion
- simpele gedragsadviezen
- timing van seks en meer tijd nemen
IT: intensive therapy
- streeloefeningen, psychotherapie, cognitieve gedragstherapie
- relatietherapie
welke anatomische dingen veranderen bij erectie/lubricatie?
man:
- sponsachtige weefsel vult met bloed
- afvoerende vaten worden afgedrukt
- betrokken zenuwen: n. cavernosus, pelvische zenuwen, (para)sympatische zenuwen
vrouw:
- bulbi van clitoris vult met bloed
- vocht uit weefsels van bulbi en vaginawand
welke seksuele dysfuncties zijn te onderscheiden via de seksuele responscyclus?
- verlangen en opwinding –> verminderde zin
- opwinding –> lubricatieverlies, erectiele dysfunctie, dyspareunie, vaginisme
- orgasme –> anorgasmie, aspermie, vertraagde/premature ejaculatie, climacturie
- refractie –> dissatisfactie, pijn, dyspareunie, priapisme, persistant sexual arousment disorder (PSAD)
welke dingen worden in de anamnese aangestipt bij seksuele dysfunctie?
- tijd (primair of secundair)
- context (gegeneraliseerd of situationeel)
- tijdslijn
- repertoir
- last: mild, matig, ernstig
- oorzaak: vasculair, neurogeen, endocrien, iatrogeen (medicatie/operatie), psychogeen, mixed
welke erogene zones zijn er?
- mond/lippen
- oren
- nek
- borst (vrouw), tepels
- clitoris, vagina/penis, scrotum
- lage rug (vrouw)
- binnenste deel zij
- schaamstreek en perineum (man)
welke vragenlijsten zijn er om seksuele dysfunctie uit te vragen?
- IIEF –> man
- FSFI –> vrouw
zijn gebaseerd op heteroseksuele partnerseks
wat zijn de meest voorkomende seksuele dysfuncties bij mannen?
- erectieklachten
- vroegtijdige ejaculatie
wat zijn de meest voorkomende seksuele dysfuncties bij vrouwen?
- lubricatieproblemen
- orgasme
welke stoffen hebben een invloed op de seksuele responscyclus?
- testosteron
- serotonine (-)
- oestrogenen
- dopamine
- prolactine (-)
- adrenaline
- progesteron
- oxytocine
wat heeft invloed op hoe goed de bloedvaten rondom de penis werken bij erectie?
- PDE-5 remmers –> remming cyclisch GMP –> langere dilatatie
- kleine diameter –> atherosclerose snel problematisch in penis
welke dingen kunnen problemen veroorzaken bij de zenuwen van de penis?
- dwarslaesie
- CVA
- parkinson
- MS
- hersentrauma
- epilepsie
- perifere neuropathie
- iatrogeen –> chirurgie kleine bekken
wat zijn de kenmerken van Morbus Peyronie?
- RF: roken, DM, m. Dupuytren, M. lederhosen, peniel trauma, tympanosclerose
- littekenweefsel tegen zwellichamen –> kromtrekking in erectiele toestand
- witte mannen tussen 40-70 jaar
- pijn bij erectie en coïtus
welke factoren spelen een rol in het feit dat kanker kan zorgen voor een verminderde seksualiteit?
- biologisch
- psychologisch
- socioculturele
- interpersoonlijke
wat zijn de belangrijkste effecten van kanker, die ook te maken hebben met seksualiteit?
- vermoeidheid
- pijn
- angst
- depressieve klachten
- zelfbeeld
- anatomie
- conditie
- therapie bijwerkingen
- partner
welk effect heeft chemo/hormonale therapie bij mannen?
- erectiele dysfunctie
- verminderd libido
- ejaculatie klachten
- gynaecomastie
- penis/testis atrofie
- infertiliteit
welk effect heeft bestraling/brachytherapie bij mannen?
- mictieklachten
- erectieklachten
- darmklachten
- penis/testis atrofie
welk effect heeft chirurgie bij mannen?
- mictieklachten
- erectieklachten
- body image
- pijn
- ejaculatieklachten
- penis verkorting/kromstand
hoe zorgen verschillende oncologische operaties voor seksuele dysfuncties bij mannen?
- weghalen laatste deel colon –> schade rondom prostaat
- weghalen nog distaler –> schade pelvic plexus
- RPLND –> operatie rondom wervelkolom –> beschadiging zenuwen die ejaculatie innerveren –> anejaculatie/retrograde ejaculatie
wat zijn de effecten van RALP op de mannelijke seksualiteit?
- minder zin in seks door erectie/orgasme klachten
- neurogene erectieklachten door letsel NVB
- aspermie door wegnemen vesicula seminalis
- climacturie door wegnemen prostaat en sphincter insufficiëntie
- anorgasmie
- veranderd orgasmegevoel door aspermie en BB veranderingen
- kleinere penis door wegnemen prostaat en afnemen NPT
- teleurstelling door minder seksueel functioneren
- pijn door bekkenbodem hypertonie
welk effect heeft chemo/hormoontherapie bij vrouwen?
- irregulaire menses
- vroege menopauze
- hot flashes
- slapeloosheid
- prikkelbaarheid
- depressie
- vaginale droogheid
- dyspareunie
- infertiliteit
- verminderd libido
welk effect heeft bestraling/brachytherapie bij vrouwen?
- bekken fibrosis
- vaginale atrofie/stenose
- verlittekening
- verminderde lubricatie
- mictieklachten
- erytheem
- oedeem
- ulceratie
- verminderde elasticiteit
- verkorting
- toegenomen irritatie vagina
welk effect heeft chirurgie bij vrouwen?
- lichaamsbeeld
- darmklachten
- menopauze
- pijn
- verandering in vaginale grootte/gevoeligheid
- tepelverlies
welke effecten heeft gynaecologische radiotherapie op de seksualiteit van de vrouw?
- minder zin in seks door pijn bekken fibrose
- minder zin in seks door ovarium dysfunctie
- minder zin in seks door negatief zelfbeeld
- lubricatieklachten door vaatletsel
- vaginale stenose/verkorting door atrofie
- anorgasmie door pijn en atrofie vulva/vagina
- dissatisfactie
wat zijn behandelmogelijkheden van seksuele dysfunctie door kanker?
- lifestyle veranderingen, afvallen, fysieke activiteit
- medicatie bijstellen
- verbeteren intimiteit met partner, sensate focus oefeningen, aanpassen seksueel repertoir, orgasmegericht ipv erectiegericht
- glijmiddel
- pelottes
- betere lokale stimulatie
- fosfodiesterase 5 remmers
- intracarverneuse injecties papaverine-alprostadil-fentolamine
- vacuumpomp met drukring
- hormoontherapie
- seksuologische therapie, relatietherapie
- erectie prothese
- fertiliteitspreservatie
