Vroege middeleeuwen (500-1200) Flashcards
Welke drie thema’s staan momenteel in de belangstelling van letterkundigen?
- Medialiteit
- Auteurschap
- Internationale en interculturele uitwisseling
Wat wordt bedoeld met medialiteit
- Verhouding tussen een orale en schriftelijke cultuur.
- Vroegste Nederlands was voornamelijk oraal.
- Wij hebben nu wat op papier staat, dat is maar een fractie.
- Wat we nu verstaan onder literatuur van de Middeleeuwen is veel breder, want ook liederen, toneel, pamfletten.
relatie tussen orale en geschreven cultuur:
- Vroege Middeleeuwen: geen teksten in de lage landen opgeschreven, teksten werden gesproken of gezongen.
- Orale cultuur is dynamischer, geschreven cultuur is statischer.
- Schriftcultuur vereeuwigt orale cultuur.
- Concrete voorbeelden van vroege orale teksten die zijn geboekstaafd: Heliand, Nibelungen, Vanden bere Wisselau en Heer Halewyn.
- Aan de oorsprong van de schriftcultuur werd alleen orale cultuur die voor het christendom pleit op schrift gesteld. Religie nam een belangrijke plaats in het leven van mensen in.
Internationale en interculturele uitwisseling: implicatie
Stimulerende rol van grensgebieden en culturele uitwisseling van mensne en literaire voorbeelden.
- Er was geen Nederlands, wel gebieden en hertogdommen.
- Juist grenzen overgaan was vaak aanleiding om zaken op te schrijven.
Auteurschap
- Cliché van de Middeleeuwen is dat er geen auteurs waren.
- Verhaal is namelijk complexer, er waren zeker wel mensen die aan hun oeuvre bouwden.
Wachtendonckse psalmen
- Vroegste Nederlandse schrift: (+/- 900) - verzameling van in het Oud-Oostnederfrankisch of Oudnederlands vertaalde psalmen.
- Luikse kanunnik Arnoldus van Wachtendonck had handschrift in de zestiende eeuw in bezit had.
- Toen Lipsius van Leiden naar Leuven terugkeerde leerde hij het handschrift kennen tijdens een bezoek aan Arnold Wachtendonck in Luik. Lipsius leende in 1591 het manuscript voor verder onderzoek. Hij schreef een aantal psalmen over en het zijn deze afschriften die uiteindelijk de huidige versie van de Wachtendonckse Psalmen zouden vormen, het oorspronkelijke manuscript ging verloren. Ook de kopies van Lipsius zijn ondertussen verloren, alleen een deel van zijn notities is bewaard gebleven.
Egmondse Williram
- Duitse monnik is naar Egmond gekomen met Duitse vertaling van psalmen.
- Daar is Nederlandse (Nederlands-Duits) vertaling van gemaakt.
Streek van Maas en Rijn rond 1200
- Grensgebied, driehoek Aaken, Maastricht, Luik.
- Vroeg al bloeiend cultureel klimaat.
- Broedplaats van internationale uitwisseling en kennis.
- Hendrik van Veldeke schreef belangrijke teksten in dat gebied.
Tegenvoeters
- tegenvoeters – figuren uit de reis van Sint Brandaan
- men dacht al dat de aarde rond was. Ze dachten, wij leven bovenop. Er zijn anderen die leven onderop, die leven op zijn kop. Als we lang genoeg varen komen we hen tegen. Dat gebeurde ook bij Brandaan.
Wie was Brandaan (van Clonfert)?
- bijgenaamd de Zeevaarder
- meestal aangeduid als Sint-Brandaan
- was een abt en heilige uit Ierland. Hij stichtte daar een aantal kloosters.
- De legenden over zijn leven hebben de werkelijke geschiedenis overschaduwd.
- Brandaan is vooral bekend van De Reis van Sint-Brandaan, een Middelnederlands gedicht uit de 12e eeuw.
Over de reist van Sint Brandaan
- Bekendste tekst Maas-Rijngebied (ong. 1150)
- De Reis van Sint Brandaan kwam tot stand in het 12de-eeuwse Rijnland, in het tegenwoordige Duitsland.
- geschreven in een dialect dat zowel overeenkomsten vertoont met het Nederlands als met het Duits.
- De tekst raakte vervolgens in beide taalgebieden verspreid.
- De Nederlandse versie werd onder meer opgenomen in het handschrift-Van Hulthem.
- Dat het avontuurlijke reisverhaal nog altijd tot de verbeelding spreekt blijkt uit het boek Anderland van Paul Biegel (1990).
Samenvatting de reis van Sint Brandaan
Brandaan, abt van een groot Iers klooster, leest in een oud boek allerlei dingen die hij niet kan geloven. Geïrriteerd werpt hij het boek in het vuur, maar dan verschijnt een engel die hem opdraagt per schip een reis te ondernemen om de waarheid te achterhalen. Er volgen negen jaren waarin Brandaan en zijn medebroeders de wereldzeeën bevaren. Tijdens de gevaarlijke en avontuurlijke reis vallen ze van de ene verbazing in de andere: een vis met een eiland op de rug, een aards paradijs, de verrader Judas die af en toe verlichting krijgt van de helse pijnen die hij moet ondergaan. Brandaan raakt er stilaan van doordrongen dat Gods schepping in het geheel niet te doorgronden is en dat Hij sneller bereid is tot genade dan men ooit zou kunnen bevroeden. Als na negen jaar blijkt dat het logboek waarin de avonturen werden opgetekend, reeds volledig is gevuld, laat Brandaan zijn schip terugkeren naar Ierland. Hij draagt het boek op aan God en sterft kort nadien. Het is de aartsengel Michael die zijn ziel komt ophalen: een uitzonderlijke eer voor een uitzonderlijke heilige.
Wat staaft de hypothese dat Sint Brandaan in oraal circuit functioneerde?
- Citaten in tekst: “Luister, het verhaal vangt aan”, “hoor dan vele wonderen!” enz.
- Rijm maakt het makkelijker uit te spreken en te onthouden.
- Proloog om het verhaal in te leiden.
- Circulaire opbouw, kan in verschillende avonden worden voorgedragen, losse episodes.
Sint Brandaan en de kleine zeemeter (reis 29)
Meten van de zee is bestemming van kleine mannetje. Net zoals hij dat niet kan , kan Brandaan nooit alle wonderen van god beschouwen.
Middeleeuws Wereldbeeld
- Minder primitief dan werd gedacht
- Wereldbeeld was ptolemeisch (geocentrisch); aarde in het midden van de kosmos en daaromheen de verschillende sferen waarin de planeten zitten.
- Daaromheen God die alles bepaalt.
- Alles heeft een vaste plek; vanuit dat idee werd de zwaartekracht verklaard.
- Strak idee dat iedereen bij een bepaalde stand hoorde (adel, burgerij, boeren).
