Uned 2.5 - Olew crai a chemeg organig

Question 1

Beth yw olew crai?

Answer 1

Cymysgedd cymhlyg o hydrocarbonau a ffurfiwyd dros filiynau o flynyddoedd o weddillion organebau morol.

Question 2

Beth yw’r cydberthynas rhwng berwbynt a nifer o atomau hydrocarbon yn y cadwyn?

Answer 2

Mae berwbwynt llai i gadwynau byr, felly wrth i chi fynd i fyny’r cadwyn, mae’r nifer o atomau yn y carbon yn lleihau a hefyd ei berwbwynt

Question 3

Trefn y ffracsiynau o’r top y golofn i’r waelod

Answer 3

nwyon petrolem/nwy naturiol
petrol/gasolin
nafftha
paraffin/cerosin
diesel
olew iro a thanwyddau
bitwmen

Question 4

Defnydd nwyon naturiol/petrolwm

Answer 4

propan + bwtan, ar gyfer coginio

Question 5

Defnydd petrol/gasolin

Answer 5

tanwydd ar gyfer ceir

Question 6

Defnydd nafftha

Answer 6

defnyddio yn y diwydiant cemegol

Question 7

Defnydd paraffin/cerosin

Answer 7

tanwydd awyrennau

Question 8

Defnydd olew iro a thanwydd

Answer 8

tanwydd ar gyfer llongau, gorsafoedd trydan a iro

Question 9

Defnydd bitwmen

Answer 9

arwynebau fyrdd a thoau

Question 10

Defnydd bitwmen

Answer 10

arwynebau fyrdd a thoau

Question 11

Wrth i’r hyd y cadwyn cynyddu mae:

Answer 11

lliw o’i ffracsiwn yn troi o ddiliw i melyn ac yna brown
maent yn anoddach i danio
maent yn llosgi’n mwy fudur
maent yn fwy glydiog

Question 12

Pwysigrwydd economaid a gwleidyddol y diwydiant olew

Answer 12

mae llosgi tanwydd yn achosi cynhesu byd-eang a glaw asid
economiau yn tseina ac india yn defnyddio lefel uwch o egni y blwyddyn - nid yw’r cyflewnwad hwnnw o olew yn gynaliadwy tymor hir
galw am olew crai yn cynyddu - gyrru prisiau i fyny sy’n effeithio ar brisiau gwres a theithio
anuniongyrchol achosi chwyddiant - prisiau, bwyd
llawer o gynhyrchiadau pwysig fel plastigion, meddyginiaeth - cael ei wneud drwy ddefnyddio olew crai - yn y pendraw mae angen penderfynnu i losgi gweddill y cronfeydd olew a’i defnyddio ar gyfer ddibenion eraill

Question 13

Adweithiau hylosgi hydrocarbonau a thanwyddau eraill

Answer 13

mae hylosgiad o unrhyw tanwydd angen ocsigen (o’r aer)
mae llosgi hydrocarbonau yn cynhyrchu carbon deuocsid a ddwr
adwaith ecsothermig iawn

Question 14

Hylosgi hydrogen

Answer 14

Nwy hydrogen yn llosgi mewn ocsigen, ddim ond yn cynhyrchu anwedd dwr
ecsothermig iawn
mwy glan ac yn dda ar gyfer yr amgylchedd
2H₂ + O₂ -> 2H₂O
Cael ei defnyddio ar gyfer rocedi a hefyd mewn rhai ceir

Question 15

Manteision o ddefnyddio hydrogen fel tanwydd

Answer 15

cael ei cynhyrchu o ddwr ac felly yn adnewyddadwy

dwr yw’r unig cynyrch felly nid yw’n cyfrannu at gynhesu byd-eang neu glaw asid

Question 16

Anfantesition defnyddio hydrogen fel tanwydd

Answer 16

angen llawer o drydan i gynhyrchu hydrogen o electrolysis (lot o egni)
mae angen cynhysyddion swmpas i’w storio a gallai fod yn beryglus gan ei fod yn ffurfio cymysgedd ffrwydrol ag aer

Question 17

Beth yw’r triongl tan yn cynnwys?

Answer 17

gwres
tanwydd
ocsigen

Question 18

Sut i stopio tan (gwres)

Answer 18

tynnu gwres - gallwn ni dynnu gwres drwy ychwanegu rhywbeth i’w leihau - ddwr

Question 19

Sut i stopio tan (ocsigen)

Answer 19

tynnu ocsigen - gorchuddio pethau sy’n llosgi ag ewyn, carbon deuocsid neu siaced tan i gael gwared o aer
siaced tan - mewn sosban neu person
powdr deuocsid - tanau dan do, cemegol a thrydanol
ewyn - tan ar awyren

Question 20

Sut i stopio tan (tynnu tanwydd)

Answer 20

heb danwydd, fydd y tan yn stopio
diffordd y cyflenwad trydan neu nwy
breciau rhag tan - diffordd tanau coedwigoedd drwy glirio rhywfaint o goed yn fwriadol fel nad oes tanwydd

Question 21

Cracio

Answer 21

Torri hydrocarbonau hir i mewn i hydrocarbonau llai
Gwresogi ffracisynau o olew crai ar dymheredd uchel gan ddefnyddio catalydd - moleciwlau hydrogen yn dadelfennu i mewn i ffracisynau/cadwyni byrrach gan gynnwys alcenau

Question 22

Priodweddau Alcan

Answer 22

bond cofalent sengl
dirlawn
anadweithiol
hylosgi’n dda

Question 23

Priodweddau Alcen

Answer 23

bond cofalent dwbl
annirlawn
adweithiol iawn
gallu ffurfio bondiau sengl ag atomau eraill

Question 24

Fformiwla cyffredinnol Alcan

Answer 24

CnH₂n+2

Question 25

Fformiwla cyffredinnol Alcen

Answer 25

CnH₂n

Question 26

Beth yw isomer?

Answer 26

Isomerau yw moleciwlau sydd hefo’r un fformiwla molecylaidd, ond hefo strwythur wahanol

Question 27

Alcenau a bromin

Answer 27

Bydd bromin yn adweithio’n gyflym gydag alcenau ac mae dwr bromin yn cael ei defnyddio i brofi am alcenau

ethen + bromin (lliw oren/brown) -> 1,2deubromoethen (di-liw, bromoalcen)

Question 28

Polymeriaid

Answer 28

Gallwn ni defnyddio alcenau i wneud polymer.
Moleciwlau mawr iawn sy’n ffurfio wrth i lawer o foleciwlau adweithiol a llai uno â’i gilydd, ben wrth ben, yw polymerau. Enw’r moleciwlau llai yw monomerau.
Yn ystod polymeriad mae un o’r bondiau yn torri er mwyn caniatau i’r moleciwl ymuno a eraill

Question 29

Pa fath o fond sydd gan monomer?

Answer 29

bond dwbl

Question 30

Pa fath o fond sydd gan polymer

Answer 30

bond sengl

Question 31

Priodweddau plastigion

Answer 31

hyblyg
cryf
ynysyddion thermol a thrydanol
dwysedd isel
ddim yn pydru

Question 32

Defnydd polyethen

Answer 32

bagiau

poteli plastig

Question 33

Defnydd polypropen

Answer 33

cratiau

rhaffiau

Question 34

Defnydd polyfinylclorid

Answer 34

pibellau draenio

fframau ffenest

Question 35

Defnydd polytetraffwloroethen

Answer 35

sosbenni di-ffon

Question 36

Y materion amgylcheddol sy’n ymwneud â gwaredu plastigion

Answer 36

• dydi gwaredu plastigion mewn safleoedd tirlweni yn dda oherwydd maent yn anfiroddadwy (not biodegradable). Maent yn cael eu llenwi’n gyflym ac ni fydd unrhyw eitemau plastig yn dadelfennu am gannoedd o flynyddoedd.
• nid yw llosgi plastigion yn ateb arbennig i’r problem o waredu plastig, oherwydd y nwy carbon deuocsid a nifer arall o fygdarthau gwenwynig amrywiol maent yn eu rhyddhau wrth losgi.
• mae ailgylchu gwastraff plastig yn lleihau faint o wastraff sy’n mynd i safleoedd tirlenwi neu’n cael eu llosgi.
• y manteision o gadw cronfeydd olew crai ac, oherwydd bod ailgylchu’n defnyddio llai o egni na chynhrychu olew crai, lleihau’r defnydd o danwydd ffosil.

Question 37

Sut mae ethanol (alcohol) yn cael ei wneud o siwgrau trwy broses eplesiad gan ddefnyddio burum

Answer 37

Mae ethanol yn cael ei gynhrychu wrth i furum eplesu glwcos.

Mae burum yn cynnwys ensymau sy’n catalyddu’r broses o ddadelfennu glwcos i roi ethanol a charbon deuocsid.

Rydym ni’n cynhyrchu cwrw a gwin drwy eplesu glwcos â burum.

      (ensymau burum)

glwcos → ethanol + carbon deuocsid

C₆H₁₂O₆ -> 2C₂H₅OH + 2CO₂

Question 38

Yr amodau sydd eu hangen er mwyn i eplesiad

Answer 38

hydoddiant glwcos (glwcos a ddwr)
tymheredd rhwng 20-40℃
absenoldeb ocsigen
pH rhwng 4 a 7

Question 39

Beth sy’n digwydd ar ol eplesu

Answer 39

I gael ethanol o’r cymysgedd, rydym ni’n tynnu’r burum drwy ei hidlo.

Yna caiff y cymysgedd ethanol a dwr (ac ychydig o sigwr) ei ddistyllu.

Mae berwbwynt ethanol (79℃) yn is na dwr (100°C) a chymysgedd o ddwr a glwcos (100-110°C). Bydd yr ethanol yn anweddu’n gynt yn y fflasg. Bydd cyddwysydd oer yn caniatau i’r anwedd hwn newid ei gyflwr i ethanol hylifol gan adael yr hydoddiant dwr/glwcos ar ol.

Question 40

Y defnydd o botasiwm deucromad(VI) i brofi am alcoholau

Answer 40

Mae hydoddiant potasiwm deucromad yn troi o lliw oren i liw gwyrdd mewn presenoldeb alcohol.

Question 41

Problemau iechyd oherwydd yfed gormod o alcohol

Answer 41

• niwed i’r iau/afu neu’r arennau
• diffyg fitaminau
• clefyd y galon

Question 42

Manteision o ddefnyddio bioethanol fel tanwydd

Answer 42

• maent yn adnewyddadwy
• mae’n allyrru llai o garbon deuocsid wrth losgi na phertrol, ac mae’r planhigion sy’n cael eu tyfu er mwyn ei gynhyrchu yn defnyddio carbon deuocsid
• mae llosgi ethanol yn cynhyrchu llai o huddygl a charbon monocsid nae llosgi petrol

Question 43

Anfanteision o ddefnyddio bioethanol fel tanwydd

Answer 43

• mae tanwyddau ffosil yn cael eu defnyddio wrth gynhyrchu bioethanol, sy’n gwrthbwyso allyriadau llai y tanwydd
• mae ethanol yn danwydd llai effeithlon na phetrol, ac felly mae angen mwy ohono i yrru yr un pellter
• mae darnau mawr o dir fferm yn cael eu defnyddio i gynhyrchu cnydau ar gyfer biodanwydd. Mae hyn yn golygu nad yw’r tir ar gael ar gyfer cynhyrchu bwyd ac mae’r galw am dir yn gallu arwain at ddatgoedwigo.

Question 44

bioethanol

Answer 44

Mae ethanol yn hydoddiant sy’n hydoddi llawer o sylweddau, gan gynnwys rhai sy’n anhydawdd mewn dŵr.
Rydym yn gallu cynhyrchu ethanol drwy eplesu planhigion fel cansenni sigwr. Rydym yn galw rhain yn gnydau tanwydd ac ar ol ei ddistyllu, caiff bioethanol ei gynhyrchu.
Carbon deuocsid a dwr yw unig gynhyrchion gwastraff bioethanol.
Mae bioethanol yn garbon niwtral oherwydd mae’r carbon deuocsid sy’n cael ei ryddhau yn ystod y prosesau eplesu a hylosgi’r un faint ag a gafodd ei dynnu o’r atmosffer wrth i’r cnwd dyfu.

Question 45

Fformiwla alcohol cyffredinol

Answer 45

CnH(2n+1)OH

Question 46

Ffurfio asid ethanöig

Answer 46

Pan mae microbau’n ocsidio ethanol, mae’n ffurfio cyfansoddyn o’r enw asid ethanöig (CH3COOH), sy’n fath oasid carbocsylig - hwn yw’r asid mewn finegr.

Question 47

Beth yw’r grwp gweithredol mae asidau carbocsylig yn cynnwys?

Answer 47

COOH

Question 48

Ocsidiad microbaidd ethanol yn asid ethanöig

Answer 48

• Mae’r adwaith hwn yn digwydd yn araf ac yn arwain ar alcoholau fel cwrw a gwin yn ‘mynd off’ unwaith maent yn cael eu gadael yn agored i’r aer am gyfnod o ychydig ddyddiau.
• Yn ogystal ag ennill ocsigen yn y broses ocsidio, mae atomau hydrogen yn cael eu rhydwytho.
• Gall alcoholau eraill gael eu ocsidio hefyd, e.e. propanol i asid propanoig.
• Mae ocsidiad yn arwain at fformiwla sy’n cynnwys cyfran fwy o ocsigen a chyfran is o hydrogen fel y dangosir gan ethanol, C2H5OH ac asid ethanoig, CH3COOH.

Question 49

Beth yw sbectrosgopeg isgoch?

Answer 49

Mae sbectrosgopeg isgoch yn cael ei defnyddio i ganfod presenoldeb rhai bondiau penodol mewn moleciwlau oranig.