Uned 2.3a Ymaddasiadau ar gyfer cludiant (anifeiliaid Flashcards
Nodweddion systemau cliudiant
- cyfrwng addas: i gludo
- systemau o bibellau: ffurfio rhwydaethau canghennog
- pwmp: symud gwaed yn y pibellau
- falfiau: cynnal llif un cyfeiriad
- pigment resbiradol: cynyddu cyfaint yr ocsigen mae’n gallu ei gludo
Dau systemau cylchrediad gwaed
- agored
- caeedig
System Cylchredaid Agored e.e. pryf
- gwaed pwmpio ar bwysedd isel gan calon hir
- gwaed yn cael ei pwmpio o’r galon i geudod gwaed o fewn ceudod y corff
- gwaed yn trochi’r meinweoedd yn uniongyrchol ac yn cyfnewid defnyddiau
- dim llawer o reolaeth dros cyfeiriad
- gwaed mynd nol i’r galon yn araf
- falfiau a thonnau o gyfangiad cyhyrau’n symud gwaed
- dim pigment resbiradol - ddim yn cludon ocsigen
System Cylchrediad Gwaed Caeedig e.e. pryf genwair
- gwaed yn cael ei pwmpio ar bwysedd uchel
- gwaed yn cylchredeg mewn system barhaus o bibellau gwaed
- ddim yn cael eu trochi’n uniongyrchol gan y gwaed ond gan hylif meinweol
- rheoli cyfeiriad y llif
- llif gwaed yn eithaf cyflym
- gwaed symud gan waith pwmpio’r ffug- galonnau
- cynnwys pigment resbiradol
Cylchrediad Gwaed mewn Pryfaid
- calon yn pwmpio gwaed drwy’r aorta tuag at y pen
- gwaed yn gwagio i geudod y corff
- dod i gysylltiad yn uniongyrchol a’r organau
- mandyllau yw’r ostia sy’n gadael i’r gwaed lifo’n ol i mewn i’r galon
- dim pigmentau resbiradol
- cael ei gludo’n uniongyrchol i’r meinweoedd yn y system draceol
Cylchrediad Gwaed mewn Pryfed Genwair
- system cylchrediad gwaed gaeedig
- ddim yn dod i gysylltiad uniongyrchol a’r organau
- cynnwys pigment resbiradol haemoglobin i gludo ocsigen
Dau fath o systemau cylchrediad gwaed caeedig
- Cylchrediad Sengl: gwaed yn teithio drwy’r galon unwaith
- Cylchrediad Dwbl: gwaed yn teithio drwy’r galon ddwywaith
Cylchrediad Gwaed Sengl - Pysgod
- calon yn pwmpio gwaed deocsigenedig i’r tagellau
- gwaed ocsigenedig yn cael ei gludo i’r meinweoedd
- mae’r gwaed yn mynd drwy’r galon unwaith yn ystod pob cylchred o gwmpas y corff
Cylchrediad Gwaed Dwbl - Mamolion
- ysgyfeiniol a systemig
- ochr dde caloon pwmpio gwaed deocsigenedig i’r ysgyfaint
- gwaed ocsigenedig dychwelyd i’r galon
- pob cylchred mae’r gwaed yn mynd drwy’r galon ddwywaith
Manteision Cylchrediad Gwaed
- cylchrediad ar wahan i’r corff a’r ysgyfaint
- gwahanu gwaed
- cynnal pwysedd gwaed uchel
- pwysedd gwaed is i’r ysgyfaint sy’n atal gwasgedd hydrostatig
Cynnwys System ddwbl gaeedig
- pwmp i gynnal pwysedd gwaed
- falfiau i reoli cyfeiriad llif
- pibellau i ddosbarthu’r gwaed
3 math o bibell gwaed
*Rhydweli: cludo gwaed o’r galon i feinweoedd
*Gwythien: cludo gwaed o feinweoedd y corff yn ol i’r galon
*Capilari: haws i gyfnewid sylweddau rhwng y gwaed a meinwoedd y corff
Adeiledd sylfaenol Rydweliau a Gwythiennau
- endotheliwm yn haen fewnol a thrwch o un gell: darparu leinin llyfn i leihau ffrithiant ac yn lleied a phosibl o wrthiant i lif y gwaed
- haen canol yw’r tunica media: gwneud o ffibrau elastig a chyhyr anrhesog: fwy trwchus yn y rhydweliau oherywdd newid mewn llif a phwysedd
- haen allanol, tunica externa: gwneud o ffibrau colagen sy’n gwrthsefyll ymestyn yn ormodol
- gwythiennau ddiamedr waliau teneuach na’r rhydweliau gan fod pwyseddis
- gan gwythiennau falfiau cilgant i atal ol lifiad
Adeiledd Capilariau
- ffurfio rhwydwaith: gwely capilariau
- waliau tenau, dim ond haen o endotheliwm
- bylchau bach yn caniatau rai cydrannau gwaed ollwng allan i’r meinweoedd o’u cwmpas nhw
- capilariau’n athraidd i ddwr a sylweddau wedi hydoddi fel glwcos
Newidiadau i bwysedd gwaed yn y pibellau gwaed
*Aorta a rhydweliau: pwysedd uchaf yn yr aorta a’r rhydweliau, pwysedd codi a gostwng yn rhythmig, cyd fynd a chyfangu a llaesu fentriglau
*Rhydweliynnau: ffrithiant a waliau’r pibellau’n achosi i bwysedd gostwng, aa mawr ac maent yn gul, pwysedd yn gostwng yn sylweddol, addasu eu diamedr i reoli llif gwaed, bellach oddi wrth y galon
*Capilariau: aa trawstoridaol enfawr, lleihau pwysedd, arafu llif y gwaed, rhoi amser i gyfnewid sylweddau, pwysedd hefyd yn gostwng, sylweddau’n gollwng i’r meinweoedd
*Gwythiennau: ddim yn rythmig, pwysedd isel
Y Galon
- lleoli yn y thoracs
- wedi’i gwneud o gyhyr cardiaidd
- rhydweliau coronaidd yn cludo ocsigen, glwcos a metabolynnau eraill i’r feinwe cyhyr cardiaidd
- cynnwys pedwar siambr
- siambrau ar y dde wedi’u gwahanu yn llwyr o’r rhai ar y chwith gan wal o gyhyr: gwahanfur
Gwaed deocsigenedig
- dychwelyd i’r galon drwy’r fena cafa
- mynd i’r atriwm de
- atriwm de’n llawn gwaed
- wal yr atriwm yn cyfangu
- gorfodi’r falf deirlen i agor
- gwaed yn mynd i’r fentrigl de
- fentrigl de’n llawn gwaed
- wal y fentrigl yn cyfangu o’r apig i fyny
- gorfodi gwaed i fyny
- falf deirlen yn cau
- falf gilgant yn agoriad y rhydweli ysgyfeiniol yn cael ei gorfodi i agor
- gwaed yn cael ei gludo i’r ysgyfaint
Gwaed Ocsigenedig
- dychwelyd i’r galon yn y rhydweli ysgyfeiniol
- atriwm chwith yn llenwi a gwaed ac yna’n cyfangu
- falf ddwylen yn cael ei gorfodi i agor
- gwaed lenwi’r fentrigl chwith
- fentrigl chwith yn llawn
- fentrigl yn cyfangu
- gorfodi gwaed i fyny
- cau’r falf ddwylen
- gorfodi’r falf gilgant wrth agoriad yr aorta i agor
- gwaed yn cael ei orfodi i mewn i’r aorta ac ymlaen i’r corff
Falfiau
- falfiau yn cael eu gorfodi i agor gan gynnydd mewn pwysedd
- tendonau’n sownd wrth y falfiau i atal y falf rhag troi’r tu chwith allan
Y Gylchred Gardiaidd
= dilyniant o ddigwyddiadau sy’n gwneud un curiad calon
1. systole atriaidd
2. systole fentriglaidd
3. diastole fentriglaidd
4. diastole
= angen gwybod ble mae rhain yn digwydd yn y galon
Systole Atriaidd
(y gylchred gardiaidd)
- atria’n cyfangu
- gwaed llifo drwy’r falfiau atrio- fentriglaidd i mewn i’r fentriglau
- pwysedd mwy isel: waliau tenau’r atria
- falfiau’n cau i atal ol-lifiad
Systole Fentriglaidd
(y gylchred gardiaidd)
- fentriglau’n cyfangu
- falfiau atrio- fentriglaidd yn cau: falfiau cilgant yn yr aorta a’r rhydweli ysgyfeinol agor
- gwaed yn llifo i’r rhydweliau
- systole fentriglaidd yn para tua 0.3 eiliad
- pwysedd uwch yn y fentriglau
- wal fentrigl chwith, trwchus a gryf gan fod angen pwmpio gwaed o gwmpas y corff i gyd
Diastole Fentriglaidd
(y gylchred gardiaidd)
- cyhyr y galon yn llaesu
- gwaed llifo o’r gwythiennau i mewn i’r atria
- cylchred cardiaidd yn dechrau eto
Newidiadau Pwysedd yn y Galon
- systole artiaidd. atria’n cyfangu: cynyddu pwysedd, gwaed gorfodi drwy’r falfiau atrio-fentriglaidd
- falfiau atrio- fentriglaidd cau, pwysedd cynyddu
- systole fentriglaidd. fentrigl cyfangu, pwysedd cynyddu cyflym
- falfiau cilgant agor, pwysedd uchel
- pwysedd cynyddu yn yr aorta
- falfiau cilgant cau, pwysedd gostwng
- aorta’n adlamu’n elastig, pwysedd cynyddu
- pwysedd parhau i gostwng
- falf atrio- fentriglaidd agor, pwysedd fentrigl gostwng
- atria’n llenwi
- wal fentrigl yn llaesu
- fentriglau’n cyfangu
Rheoli Curiad Calon
- cyhyr cardiaidd yn fyogenig (curo ar ben ei hun)
- cyfangu ac yn llaesu’n rythmig
- cylchred gwardiaidd yn cael ei chychwyn gan y nod sinwatriaidd
Nod Sinwatriaidd (SAN)
- gweithredu fel rheoliadur
- gosod rhythm yr holl gelloedd
- cyfangu ychydig bach yn gyflymach
- cydosod ton o weithgarwch trydanol sy’n lledaenu yn gyflym dros waliau’r atria i gyd
- ddau atriwm yn cyfangu
ar yr un pryd
Nod atrio- fentriglaidd
- fentriglau’n cyfangu ar yr atria
- codi don gyffroad wrth iddi ledaenu drwy’r atria
Sypyn His
- ar ol 0.1 eiliaid mae’r AVN yn pasio’r ysgogiad i lawr i’r sypyn his
- yn canghennu gan ffurfio: meinwe Purkinje
- ysgogiad trydanol yn cael ei drosglwyddo i waelod y gwahanfur i’r apig
ECG
= Electrocardiogramau
- mesur y gweithgarwch trydanol sy’n digwydd yn y galon wrth iddi guro
- ffordd gyflym o gasglu gwybodaeth i adnabod problemau sy’n effeithio ar y galon
- cysylltu a brest y claf
- mae’r gweithgarwch yn ymwneud a’r ysgogiadau trydanol
*QRS: fentriglau’n cyfangu syth ar ol pigyn
*P: systole
*T: diastole
Cyfrifo cyfradd gyfartalog curiad y galon bob munud wrth orffwys
- cyfrwch nifer o pigau; hwn yw nifer curiadau’r galon mewn 4 eiliad
- lluoswch nifer o bigau a 15 (60/4 = 15)
- bydd hyn yn rhoi nifer cyfartalog curiadau’r galon bob munud
Gwaed - celloedd coch
- cymhareb aa i gyfaint fawr
- llwybr tryledu byr
- siap disg ddeugeugrwm
- ddim cnewyllyn, dim mitocondria a dim reticwlwm endoplasmig: golygu mwy o le i foleciwlau haemoglobin: cynyddu faint o ocsigen y gellir ei gludo
- hefyd yn gallu galw nhw’n erythrocytau
Cromlin Ddaduniad Ocsigen
- dangos sut mae haemoglobin yn ymddwyn ar wahanol wasgedd rhannol ocsigen
- haemoglobin sydd wedi cyfuno a’r swm mwyaf posibl o ocsigen yn ddirlawn
- cromlin ddaduniad siap S nodweddiadol
- yn yr ysgyfaint: gwasgedd rhannol ocsigen uchel, hameoglobin 95-98% dirlawn ag ocsigen
- mewn meinweoedd sydd wrthi’n resbiradu: gwasgedd rhannol ocsigen isel, dirlander haemoglobin tua 20-25%
Effaith Bohr wedi symlhau
- caniatau i haemoglobin ryddhau ocsigen yn fwy rhwydd fyth wrth gyrraedd meinweoedd sy’n resbiradu
- Effaith Bohr yn symud gromlin ddaduniad i’r dde
Egluro Effaith Bohr
- CO2 yn cael ei gynhyrchu gan y meinweoedd
- mae carbonig anhydras yn catalyddu’r adwaith rhwng CO2 a dwr i ffurfio asid carbonig
- asid carbonig yn daduno i ffurfio ionau H+ a HCO3-
- ionau HCO3- tryledu allan o gell coch
- cyfuno ag ionau Na+ i ffurfio sodiwm hydrogen carbonad
- cydbwyso symudiad ionau a gwefr negatif tuag allan
- symudiad clorid, sy’n cynnal niwtraliaeth electrocemegol
3 ffordd gludo CO2
- mewn hydoddiant mewn plasma (5%)
- ar ffurf sodiwm hydrogen carbonad (85%)
- wedi’i gyfuno a haemoglobin ar ffurf carbamino- haemoglobin (10%)
Organebau sy’n byw mewn amgylchedd a gwasgedd rhannol ocsigen isel
- rhai anifeiliaid wedi addasu i fyw mewn cynefinoedd heb lawer o ocsigen
- cromliniau syth ar cromliniau daduniad yn symud i’r chwith yn dweud bod gan haemoglobin affinedd uwch ag ocsigen
Hylif rhyng-gellol
