tło przemian w sztuce Flashcards
Wieki Ciemne starożytnej Grecji (XII–X w. p.n.e.)
W tzw. Wiekach Ciemnych nastąpił
przejściowy upadek kultury. W tym właśnie czasie
ukształtowała się mapa etniczna
starożytnej Grecji. Tworzyły ją następujące plemiona:
Jonowie, Dorowie, Eolowie i Arkadowie. Tereny świata
greckiego nazywali oni Helladą, a siebie samych
− Hellenami. W wieku IX p.n.e. Grecy opanowali
pismo alfabetyczne przejęte od Fenicjan.
okres archaiczny starożytnej Grecji (IX–V w. p.n.e.)
W okresie archaicznym władzę w większości greckich
polis przejmowała arystokracja, która likwidowała wcześniej
istniejące monarchie. W ten sposób upowszechniła się
w starożytnej Grecji forma rządów zwana oligarchią.
Wśród polis główną rolę w okresie archaicznym odgrywały:
Sparta na Peloponezie i Ateny w Attyce. Sparta pozostała
monarchią oligarchiczną, a Ateny stały się w wyniku
reform państwem demokratycznym.
okres klasyczny i późnoklasyczny starożytnej Grecji (480–323 p.n.e.)
W okresie klasycznym niepodległości Grecji zagroziły najazdy perskie (pierwsza połowa
V w. p.n.e.). Po zwycięskich wojnach z Persami wzrosła potęga Aten, które przeżywały
wówczas okres świetności politycznej i kulturalnej. W znacznym stopniu było to zasługą
wybitnego przywódcy demokracji ateńskiej – Peryklesa. Rywalizacja o hegemonię między
Spartą a Atenami doprowadziła do wojny peloponeskiej (431–404 p.n.e.), zakończonej
zwycięstwem Sparty. Z kolei hegemonię Sparcie odebrały Teby. Na konfliktach między
Grekami skorzystała Macedonia, która za panowania króla Filipa II stała się potęgą wojskową.
Władca ten pokonał koalicję ateńsko-tebańską w bitwie pod Cheroneą (338 r. p.n.e.)
i uzależnił od Macedonii całą Grecję. Jego syn – Aleksander III Wielki – podbił imperium
perskie, co zapoczątkowało ekspansję kultury greckiej na tereny Bliskiego Wschodu. Wraz
z jego śmiercią (323 r. p.n.e.) rozpoczął się okres hellenistyczny
podbój Grecji przez Rzymian
Rzymianie stopniowo podbijali i uzależniali królestwa hellenistyczne, przejmując
jednocześnie już od III w. p.n.e. zdobycze kultury greckiej. Ostatnim podbitym przez
Rzymian państwem był Egipt Ptolemeuszy, który stał się prowincją rzymską w 30 r. p.n.e.
Jak mawiano już w starożytności: „podbita Grecja ucywilizowała dzikiego zwycięzcę”,
a na jej kulturze wykształciły się całe pokolenia starożytnych Rzymian.
wierzenia starożytnych Greków
Decydującą rolę w ukształtowaniu się wierzeń religijnych starożytnych Greków
odegrały poematy Homera i Hezjoda, powstałe prawdopodobnie w wieku VIII p.n.e.
Charakterystycznymi cechami tej religii były: politeizm, oraz
antropomorfizm.
Bogowie wyróżniali się tym, że byli nieśmiertelni i mieli ponadludzkie możliwości. Wchodzili
w bliskie związki z ludźmi, którymi się opiekowali lub których karali za łamanie prawa.
Potomkami bogów i ludzi byli greccy bohaterowie – herosi.
Bogowie greccy symbolizowali siły przyrody, ciała niebieskie, a nawet stany życia
człowieka (np. Hypnos był bogiem snu, a Thanatos – śmierci). Patronowali określonym
dziedzinom działalności ludzkiej. Także greckie polis miały swoje bóstwa opiekuńcze, które
otaczano szczególnym kultem (np. Ateny – boginię Atenę, Argos – Herę, a Olimpia − Zeusa).
Zeus
ojciec bogów i ludzi, syn Kronosa i Rei, najważniejszy z bogów olimpijskich, opiekun
ładu i sprawiedliwości na świecie, przedstawiany jako starzec z takimi atrybutami jak: orzeł,
dąb i piorun. Utrzymywał związki z ziemskimi kobietami, przyjmując różne postacie
Posejdon
bóg morza, brat Zeusa, przedstawiany jako starzec o mokrych włosach
z wplątanymi w nie muszlami, z trójzębem w ręce, niekiedy na wozie zaprzężonym
w hippokampy – dwunożne konie morskie.
Hades
bóg świata zmarłych, brat Zeusa, przedstawiany jako starzec siedzący na tronie
z berłem w ręce i z Cerberem (trzygłowym psem) u stóp. Uważano go też za patrona bogactw
naturalnych, dlatego czasem był przedstawiany z rogiem obfitości w ręce. Poświęcone mu
były cyprysy i narcyzy.
Hestia
siostra Zeusa, bogini greckich domostw, przedstawiana z płomieniem ogniska.
Hera
żona i siostra Zeusa, opiekunka małżeństwa i rodziny. Jej atrybutami były: paw, owoc
granatu, lilia i nieśmiertelnik.
Demeter
siostra Zeusa, bogini pól, urodzajów i pór
roku, przedstawiana jako poważna niewiasta z wieńcem
kłosów na głowie, z sierpem i pochodnią lub koszem
owoców w ręku.
Eros
bóg miłości, przedstawiany jako młodzieniec
lub dziecko ze skrzydełkami, uzbrojony w łuk i strzały,
którymi ranił bogów i ludzi, wzniecając w ich sercach
miłość.
Dionizos
syn Zeusa, bóg winnej latorośli, wina
i płodnych sił przyrody. W sztuce przedstawiany
jako brodaty mężczyzna, a później jako młodzieniec
z wieńcem na głowie, z laską oplecioną winną
latoroślą, w towarzystwie bachantek i satyrów
oraz osłów niosących bukłaki z winem.
Afrodyta
bogini miłości i piękna, urodzona z piany
morskiej. W sztuce przedstawiana jako piękna kobieta
z takimi atrybutami jak: mirt, róża, jabłko, łabędź,
jaskółka, gołąb i zając. Niekiedy pokazywano ją
jako stojącą na muszli.
Apollo
syn Zeusa, bóg sztuk pięknych i opiekun nauk,
przedstawiany zazwyczaj jako piękny młodzieniec
o wijących się włosach, w wieńcu laurowym, z kitarą
w ręce, czasami z wilkiem u nogi. Często otoczony
orszakiem dziewięciu Muz.
Artemida
córka Zeusa, bogini łowów, lasów i gór,
bliźniacza siostra Apolla, przedstawiana jako młoda
dziewczyna w krótkiej szacie, sandałach, z łukiem
i strzałami oraz towarzyszącą jej łanią
Ares
syn Zeusa i Hery, bóg wojny, kłótliwy
i napastliwy, przedstawiany jako piękny mężczyzna
z tarczą i włócznią lub mieczem, niekiedy w zbroi.
Hermes
syn Zeusa, bóg kupców, złodziei
i podróżnych, posłaniec bogów. Jako patronowi
podróżnych stawiano mu przy drogach pomniki
zwane hermami. Przedstawiany zazwyczaj jako piękny
młodzieniec w sandałach ze skrzydełkami,
także z kaduceuszem (laską uśmierzającą spory)
i czapką, która czyniła go niewidzialnym.
Hefajstos
syn Zeusa i Hery, opiekun rzemieślników,
przedstawiany jako brodaty mężczyzna w stożkowatej
czapce i krótkiej szacie, z młotem lub obcęgami
w dłoni.
Atena
córka Zeusa, bogini mądrości i sprawiedliwej
wojny. Przedstawiano ją z tarczą (egidą), dzidą,
w hełmie na głowie, z sową i drzewem oliwnym. Miała
różne przydomki, np. Promachos – krocząca
w pierwszym szeregu, Partenos – dziewica, Nike Apteros
– Nike Bezskrzydła.
Centaur
mityczna istota mająca tułów, głowę i ręce człowieka, zaś dolną część konia.
Sfinks
w mitologii greckiej był uskrzydlonym potworem o ciele lwa i głowie kobiety
Satyr
mityczna istota o mieszanej budowie człowieka z koźlimi nogami, rogami i uszami.
Pegaz
uskrzydlony mityczny koń, symbol natchnienia artystycznego, zrodzony z krwi Meduzy.