rzeźba Flashcards
rzeźba archaiczna starożytnej Grecji
Już w okresie archaicznym rzeźba odgrywała znaczącą rolę. Podobnie jak architektura,
związana była z religią. Początkowo artyści ograniczali się przede wszystkim do wytwarzania
posągów bogów oraz dekoracji tympanonów i metop. W pierwszej fazie okresu
archaicznego rzeźbiono niewielkie figurki zazwyczaj stojące, siedzące lub kroczące. Mimo wyraźnej
statyczności w posągach tych widać zainteresowanie artystów budową anatomiczną, co
ujawniają np. właściwe proporcje postaci i lekko zarysowane mięśnie. Rzeźby najczęściej
polichromowano. Wiele rzeźb odlewano z trwałego materiału – brązu, niewiele
jednak z nich się zachowało. Wraz
z rozwojem architektury wzrosło zapotrzebowanie na rzeźbę monumentalną.
przedstawienia kurosów i kor
W wieku VI p.n.e. wykształciły się podstawowe typy przedstawień figuralnych: stojący,
nagi mężczyzna – kuros oraz stojąca lub siedząca odziana kobieta – kora. Sylwetki kurosów
stawiano na grobach lub ofiarowywano jako dary dziękczynne. W sposobie ich przedstawiania
inspirowano się wyraźnie egipską rzeźbą statuaryczną. Postacie o szerokich barkach
i wąskich biodrach ukazywano frontalnie. Jedna noga (przeważnie lewa) wysunięta była
do przodu. Ręce rzeźbiono opuszczone wzdłuż ciała, dłonie − najczęściej zwinięte w pięści
(rzadziej przedstawiano je płasko rozpostarte na biodrach). Na twarzach widniał wprawdzie lekko zarysowany uśmiech, na ogół jednak postacie nie wyrażały emocji. W okresie archaicznym kobiet nie przedstawiano w akcie,
dlatego kory ubrane były w przepasane i obficie udrapowane
wełniane peplosy lub lniane chitony, czyli koszule z krótkimi
rękawami. Ich twarze zdobił umowny uśmiech. Kobiety trzymały
w ręce jakiś przedmiot – atrybut. Cechą wspólną posągów
dziewcząt i chłopców był dekoracyjny sposób opracowania ich
włosów i brwi, a u kor − również ubrania.
Kora z Akropolu ateńskiego
Rzeźba powstała prawdopodobnie w latach
540–530 p.n.e. Jest to figura wykonana
z marmuru o wysokości zaledwie 1,20 m.
W niektórych miejscach zachowały się jeszcze
ślady polichromii. Znajduje się w Muzeum
Akropolu w Atenach.
Kuros z Anavyssos
Marmurowa figura kurosa znalezionego
w Anavyssos powstała ok. 520 r. p.n.e.
Dzieło wysokości 1,94 m ma wszystkie cechy
monumentalnej rzeźby archaicznej. Znajduje
się w Narodowym Muzeum Archeologicznym
w Atenach
Fidiasz
zajmował się
monumentalną rzeźbą sakralną. W mistrzowski sposób potrafił
łączyć różne techniki. Posągi
Ateny Parthenos i Zeusa Olimpijskiego wykonane zostały
w technice chryzelefantyny. Posągi cechowały:
monumentalność kształtu, hieratyzm, czyli sztywność
ujęcia, spokój i uroczysta powaga kryjąca emocje,
którą Grecy określali pojęciem etos (gr. ēthos ‘ład’,
‘porządek’).
Atena Parthenos, rzymska kopia rzeźby
Fidiasza
Rzeźba znajdująca się we wnętrzu Partenonu
powstała w latach 447–438 p.n.e. Posąg miał
blisko 12 m, a trzymana przez Atenę figurka
Nike – 1,77 m. Na tarczy bogini artysta
umieścił autoportret oraz wizerunek wodza
ateńskiego, polityka i stratega – Peryklesa.
Rzymska kopia rzeźby, Atena Varvakeion,
znajduje się w Narodowym Muzeum
Archeologicznym w Atenach.
Auriga delficki
Rzeźba wykonana ok. 475 r. p.n.e. ma 1,80 m.
Auriga (woźnica) z Delf jest jednym
z nielicznych zachowanych oryginałów
wykonanych w brązie (rzeźbę grecką znamy
głównie z kopii rzymskich). Uwagę zwracają
oczy inkrustowane białą pastą i szkłem,
które błyszczą jak u żywego człowieka.
Znajduje się w Muzeum Archeologicznym
w Delfach w Grecji
styl mokrych szat
Polegał on na rzeźbieniu ciała prześwitującej, przylegającej szacie, co pozwalało artyście na pokazaniu proporcji ciała
Fidiasz, dekoracja rzeźbiarska Partenonu,
obejmująca: ciągły fryz na zewnętrznej ścianie budowli
wyobrażający procesję panatenajską organizowaną
z okazji święta związanego z narodzinami Ateny,
dwie kompozycje we frontonach przedstawiające
narodziny Ateny oraz spór Ateny z Posejdonem,
a także dziewięćdziesiąt dwie płaskorzeźbione metopy W pierwszej kompozycji, znajdującej się na
wschodnim frontonie Partenonu, Atenie towarzyszyły
Mojry – boginie przeznaczenia. Ukazano je spowite
w szaty, które zdają się oblepiać ich ciało, uwydatniając
jego kształty. Taki sposób przedstawiania nazwano
stylem mokrych szat. Był on ważnym krokiem
w kierunku całkowitego odsłonięcia kobiecego ciała
w sztuce greckiej.
Procesja panatenajska,
fryz z Partenonu
Marmurowy fryz miał 160 m. Ilustruje
jedno z najważniejszych świąt greckich
– Panatenaje. Dziewczęta wybrane
z najlepszych rodzin ateńskich raz
w roku tkały i zdobiły haftem nową szatę
dla Ateny, którą ofiarowywano bogini
podczas procesji. Jedną z podstawowych
cech dzieła jest rytmiczność.
Metopa z Partenonu w Atenach
W dekoracji metop przedstawione zostały m.in. walki
bogów z gigantami, Lapitów z centaurami i Greków
z Amazonkami. Nad dekoracjami pracowali
rzeźbiarze pod kierunkiem Fidiasza.
Poliklet
Rzeźbiarze okresu klasycznego interesowali
się zagadnieniem ruchu i świadomie odchodzili
od sztywnej pozy ciała. Twórca matematycznego
kanonu postaci – Poliklet – w posągu Doryforosa
zrezygnował z hieratycznej pozy na rzecz nowej
zasady, która odtąd cechowała rzeźbę klasyczną
– kontrapostu. Poliklet, w przeciwieństwie do Fidiasza,
podejmował tematy świeckie, rzeźbiąc sylwetki młodych sportowców. Nie były to portrety
konkretnych postaci, ale ideały piękna. Dzięki bardzo wnikliwie wyliczonym proporcjom
posągi te były niezwykle harmonijne, a na ich twarzach malował się klasyczny spokój
kontrapost
Zasada ta polegała na wprowadzeniu pewnej dynamiki do korpusu postaci poprzez utrzymanie ciężaru ciała na jednej nodze,
podczas gdy druga była lekko ugięta, a stopa − cofnięta. W ten sposób kręgosłup przyjmował
esowaty kształt, a skośne linie bioder i ramion zostały sobie przeciwstawione. Układowi nóg
odpowiadał układ rąk, z których jedna była napięta, a druga − luźno opuszczona. Dzięki
temu kompozycja stawała się bardziej zróżnicowana.
Myron
Tematykę sportową podejmował również Myron,
znany z bardzo dynamicznych kompozycji,
wśród których najpopularniejszy jest Dyskobol
przedstawiający sylwetkę sportowca w momencie
największego napięcia, kiedy zawodnik wyrzuca
dysk. Zgodnie z regułą piękna klasycznego twarz
zawodnika nie wyraża jednak żadnego wysiłku. Greckie dzieło
powstało ok. 450 r. p.n.e.
rzeźba okresu późnoklasycznego
W wieku IV p.n.e., czyli w okresie
późnoklasycznym, rzeźba nieznacznie zmieniła
charakter. Dążenie do idealizacji, cechujące sztukę
czasów Peryklesa, zaczęło niekiedy ustępować
inspiracji naturą. Pod koniec okresu klasycznego
powstały pierwsze akty kobiece. Za ich twórcę
uważany jest Praksyteles.
Praksyteles
Rzeźby Praksytelesa cechują miękki,
delikatny modelunek, wyrafinowanie i nowy sposób ukazywania bogów, którzy stali się bliscy ludziom. Artysta rozwinął zasadę kontrapostu,
wprowadzając jeszcze więcej dynamiki do korpusu postaci poprzez mocniejsze wygięcie
kręgosłupa.
Afrodyta z Knidos, rzymska kopia rzeźby
Praksytelesa
Dla sanktuarium
w Knidos wyrzeźbił on marmurowy posąg
Afrodyty. Artysta ukazał boginię jako zwykłą
kobietę. Sylwetka przedstawiona jest w kontrapoście. Rzeźba ta jest pierwszym przykładem aktu
kobiecego, chociaż w V w. p.n.e. w Grecji
powstawały już posągi z częściowo
odsłoniętym ciałem kobiet. Bogini
wychodząca z kąpieli ukazana jest podczas
zwykłej, codziennej czynności.
Apollo Sauroktonos, rzymska kopia rzeźby Praksytelesa
Bóg został przedstawiony jako młodzieniec, który przygląda
się pełzającej po pniu jaszczurce. Rzeźbiarz, dodatkowo
odchylając postać od osi, pogłębił kontrapost. Dopracowane
szczegóły i miękki modelunek sprawiły, że rzeźba wysokości
1,49 m nabrała wdzięku.
Hermes z małym Dionizosem, rzymska kopia
Posąg ten przypisywano Praksytelesowi,
obecnie jego autorstwo uważa się za wątpliwe.
Hermes ukazany jest w niekonwencjonalny
sposób jako opiekun podający małemu
Dionizosowi kiść winogron. Na twarzy
boga widać skupienie. Grecka rzeźba
powstała w latach 330–320 p.n.e.
Lizyp
W okresie późnoklasycznym ukształtował się drugi kanon piękna męskiego
ciała, zainicjowany przez Lizypa. Doskonałe proporcje, charakteryzujące się
nieco większą smukłością niż w pracach Polikleta. Był on także twórcą rzeźb o tematyce
mitologicznej – przypisuje mu się autorstwo Odpoczywającego Aresa. Dzięki
ażurowej kompozycji siedzącej postaci rzeźba ta jest uznawana za pierwszą,
która otwiera się na otaczającą przestrzeń. Kompozycje Lizypa przeważnie
były budowane na wielu planach.
Skopas
Rywalem Praksytelesa był Skopas – rzeźbiarz, który przełamał zasadę
klasycznego spokoju i skrywania uczuć na rzecz ukazywania gwałtownych
przeżyć i wielkich namiętności. Tendencja ta umocniła się w sztuce okresu
hellenistycznego, a określono ją terminem patos (gr. pathos ‘cierpienie’,
‘namiętność’). Dramatyczna mimika i gesty postaci wiązały się w rzeźbach
Skopasa z dynamizmem kompozycji uzyskanym poprzez gwałtowne odchylenie
postaci lub skręt tułowia. Artysta
wybierał z mitologii te tematy i tych bohaterów, których losy obfitowały
w dramatyczne przeżycia
rzeźba grecka okresu hellenistycznego
Na skutek militarnej ekspansji Aleksandra III Wielkiego i jego następców
sztuka grecka w okresie hellenistycznym rozprzestrzeniła się na nowe tereny
o odmiennych tradycjach rzeźbiarskich. Pod ich wpływem rzeźba stała się
bardziej różnorodna. W tym okresie poszerzyła się również
tematyka. Pojawiły się przedstawienia nacechowane erotyką, a także motywy alegoryczne, czyli takie, które poza dosłownym
znaczeniem mają stały, umowny sens przenośny. Umiejętne
operowanie głębią pozwalało artystom na komponowanie dzieł
wieloplanowych. Powstawały kompozycje wielopostaciowe,
przeznaczone do oglądania ze wszystkich stron. Dominowała
tendencja do zamykania form w bryle stożka. Ten układ
kompozycyjny stał się niezwykle popularny.
Zapoczątkowana przez Skopasa tendencja do ukazywania
intensywnych przeżyć i dramatycznych gestów rozwinęła się
w popularny wśród artystów nurt realizmu. Klasyczne ideały
piękna:harmonia, symetria i rytm ustąpiły tendencji do ekspresji
i dynamiki, chociaż pojawiały się też dzieła inspirowane stylem
poprzedniej epoki, jak np. Afrodyta z Melos. Studiowanie przyrody wpłynęło na wzrost
zainteresowania pejzażem, który pojawiał się w tle reliefów
Nike z Samotraki
Jednym z najsłynniejszych przedstawień z okresu hellenistycznego
jest Nike z Samotraki. Postać bogini z rozwiniętymi skrzydłami
ukazana jest w stylu mokrych szat. Posąg ten wykonany z marmuru
ok. 180 r. p.n.e. to prawdopodobnie
dzieło Pytokritosa z Rodos.
Bogini stała pierwotnie na cokole
przedstawiającym dziób okrętu
wynurzający się z fal. Postać podąża
do przodu mimo silnego wiatru,
który zrywa z niej cienką tkaninę
chitonu. Znaleziony w ruinach
świątyni na Samotrace
ponadnaturalnej wielkości grecki
posąg (3,28 m) umieszczony został
na szczycie klatki schodowej Luwru
w Paryżu
przedstawienie człowieka w rzeźbie okresu hellenistycznego
W wyniku rozwoju filozofii i nauk przyrodniczych
zainteresowano się człowiekiem od okresu niemowlęcego do wieku dojrzałego,
ludźmi o różnym pochodzeniu oraz statusie społecznym. Przedstawiano nie
tylko Hellenów, lecz także przedstawicieli narodów podbijanych (np. Galów,
Rzymian). Rozwinęła się wówczas rzeźba portretowa, a przedstawienia te
coraz częściej stawały się psychologicznymi studiami modela.
Poszukiwanie ideału piękna i doskonałych proporcji w poprzedniej
epoce wpłynęło na sposób przedstawiania dzieci, które ukazywano jak
dorosłych, chociaż trochę mniejszych. Z czasem dostrzeżono odmienność
proporcji ciała najmłodszych dzieci.
