architektura Flashcards
kanon architektoniczny w starożytnej Grecji
Najtrwalszy okazał się kanon architektoniczny, który określał wygląd i proporcje budowli
(zarówno świątyń, jak i teatrów). Dzięki ustalonym proporcjom i wiedzy, z jakich elementów
zbudowana jest świątynia grecka, można odtworzyć jej wygląd, dysponując zaledwie wymiarem
promienia kolumny mierzonej u dołu. Ustalając dla swoich budowli doskonałe proporcje,
Grecy brali pod uwagę również to, że z pewnej odległości elementy architektury wydają się
inne, niż są w rzeczywistości. W związku z tym wprowadzali korekty optyczne
architektura starożytnej Grecji
Mimo że architektura odgrywała według Greków podrzędną rolę, to w tej dyscyplinie
osiągnęli prawdziwą doskonałość. Hellenowie stawiali liczne gmachy użyteczności publicznej:
sale zebrań, stadiony sportowe, teatry i galerie sztuki. Najważniejszymi budowlami były
jednak wznoszone dla bogów świątynie.
świątynie greckie
Nie służyły jako miejsca zgromadzenia wiernych,
a uroczystości religijne, takie jak palenie ofiar czy procesje, odbywały się przed świątyniami
i wokół nich. Dlatego architekci greccy dużo uwagi poświęcali zarówno wnętrzu, jak
i zewnętrznemu wyglądowi budowli sakralnej. We wnętrzu świątyń znajdowały się posągi
poświęcone bóstwom.
Kanon świątyni greckiej wykształcił się już w okresie archaicznym.
Jej doskonałe proporcje
i wspaniałe kształty zyskały z czasem miano piękna klasycznego, a nazw, którymi
Grecy określali budowle lub ich elementy, zaczęto używać także w stosunku do dokonań
w architekturze wieków i kultur wcześniejszych
korekty optyczne w architekturze starożytnej Grecji
Przywiązując szczególną wagę do wyglądu świątyń, Grecy brali pod uwagę fakt,
że człowiek ulega złudzeniom optycznym. Ponieważ idealnie prosta
podstawa świątyni wydawałaby się nieco wklęsła na środku, architekci greccy budowali ją
lekko wypukłą. Aby uniknąć wrażenia rozchodzenia się kolumnady ku górze, zewnętrzne
kolumny portyków były nieco nachylone ku środkowi.
budowa greckich świątyń
Świątynie budowano
na trzystopniowych podstawach na planie prostokąta, nawiązującego do znanego ze sztuki mykeńskiej megaronu, a następnie podstawę dzielono na dwie nierówne części. Większa
izba – naos – stanowiła główne pomieszczenie świątyni, w którym stał otaczany czcią posąg
bóstwa, mniejsza – pronaos − to przedsionek. Wejście do niego, podobnie jak w megaronie,
znajdowało się między wysuniętymi ściankami, czyli antami. Niektóre świątynie miały
jeszcze dodatkowe pomieszczenie, często pełniące funkcję skarbca, do którego wchodziło
się od tylnej strony. Wzorując się na budowlach egipskich, Grecy zaczęli wykorzystywać
kolumny i kolumnady. Mniejsze świątynie miały portyk. Większe świątynie miały rząd (lub dwa
rzędy) kolumn, które obiegały budowlę. Budowano też świątynie, które miały jeden rząd
kolumn oraz wtopione w ścianę półkolumny, umieszczone równolegle do kolumn. Bardzo
rzadko powstawały świątynie na planie koła otoczonego kolumnadą.
porządki architektoniczne w architekturze starożytnej Grecji
Świątynie greckie budowane były w trzech porządkach architektonicznych (stylach
architektonicznych): doryckim, jońskim i korynckim. Dwa pierwsze pochodzą jeszcze
z okresu archaicznego, ostatni – z hellenistycznego. Zarówno w porządku doryckim,
jak i jońskim świątynię kryto dwuspadowym dachem, a jej fasadę wieńczył trójkątny
fronton (przyczółek). Na górze budowli znajdował się gzyms, wzdłuż którego biegła rynna
zakończona rzygaczami. Szczyt zdobiono akroterionami (naszczytnikami). Świątynie
korynckie miały spłaszczone dachy
porządek dorycki
Najbardziej surowy i przysadzisty wydaje się porządek dorycki.
Kolumna dorycka nie miała bazy, jej trzon był żłobkowany, a krawędzie
żłobków (kaneli) − zaostrzone. Głowica kolumny składała się
z poduszki – echinusa i czworokątnej płyty – abakusa. Ponad
głowicami znajdowało się belkowanie składające się z gładkiego
architrawu oraz fryzu skomponowanego z tryglifów i metop.
Architraw
główny (najniższy) poziomy człon belkowania antycznego, który podtrzymywał belki stropu
fryz
W architekturze klasycznej fryz jest to środkowa część belkowania
między architrawem, czyli najniższym członem belkowania, a gzymsem.
porządek joński
W porządku jońskim kolumna była smuklejsza od doryckiej i miała
bazę składającą się z wypukłych poduszek oraz wklęsłych elementów
między nimi. Jej trzon pokrywały dwadzieścia cztery płasko ścięte
żłobki. Głowicę kolumny jońskiej tworzyły dwie zwinięte ku dołowi
ślimacznice (woluty) oraz spoczywający na nich abakus. W porządku
jońskim belkowanie składało się z trójczłonowego architrawu oraz fryzu
wypełnionego ciągłą dekoracją figuralną (lub w innej wersji zamiast
fryzu figuralnego – rzędu kostek). Poszczególne elementy bazy, szyjki
u głowicy abakusa były bogato zdobione.
Echinus
lekko wygięty element architektoniczny pod abakusem kapitelu kolumny
gzyms
wysunięty przed lico ściany, zwykle profilowany element architektoniczny w postaci poziomej listwy wystającej przed lico muru, która chroni elewację budynku lub jej fragment przed ściekającą wodą deszczową
tryglif
czworoboczna płyta z dwoma pionowymi żłobkami dzielącymi ją na trzy pola, występująca na fryzach budowli w stylu doryckim
metopa
Architektoniczny element dekoracyjny, kwadratowa lub prostokątna płyta na fryzie, zdobiona płaskorzeźbą lub gładka pomiędzy tryglifami w belkowaniu doryckim
stylobat
w architekturze antycznej: cokół stanowiący podstawę kolumnady
porządek koryncki
Kolumna w porządku korynckim była najsmuklejsza,
trzon i bazę formowano jak w porządku jońskim. Głowicę
formowano na kształt stylizowanych liści akantu.
W belkowaniu występował fryz ciągły
Rozbudowa Aten w czasach demokracji
ateńskiej za rządów Peryklesa
Zniszczone podczas
wojen grecko-perskich archaiczne świątynie trzeba było
zastąpić nowymi.
obszar na którym powstawały budowle greckie
Ze względu na ekspansję polityczną Hellenów
ich budowle powstawały nie tylko na Półwyspie
Bałkańskim i wyspach Morza Egejskiego, lecz także
na Półwyspie Apenińskim, w Azji Mniejszej, a od
czasów hellenistycznych − nawet w północnej Afryce.
Partenon w Atenach
Marmurowa świątynia Ateny
Parthenos została zaprojektowana
przez Iktinosa, jednego z najwybitniejszych
architektów okresu klasycznego, a wzniesiona − w latach
447–432 p.n.e. przez Kallikratesa.
Jest uważana za szczytowe osiągnięcie
architektury greckiej. Ta największa świątynia na Akropolu ateńskim jest przykładem budowli,
w której znajduje się dodatkowe pomieszczenie z tyłu. Z tego powodu,
a także ze względu na to, że w portyku znajduje się osiem kolumn, pełna nazwa
świątyni brzmi: Amfiperipteros oktastylos. Przedrostek amfi- oznacza,
że pewien element został powtórzony z drugiej strony (tutaj jest to drugi
portyk), a peripteros oznacza prostokątną budowlę obwiedzioną pojedynczym
rzędem kolumn. Została zbudowana w stylu doryckim, ale
ze względu na wzmagające się wpływy jońskie wzdłuż
ścian zewnętrznych naosu wykonano ciągły fryz. Cztery
kolumny (też jońskie) podtrzymywały sufit pronaosu.
Portyki z obu stron opierały się na kolumnadzie z ośmiu
kolumn, a dodatkowo jeden ich rząd obiegał świątynię. Świątynia
zasłynęła bogatą dekoracją rzeźbiarską,
wykonaną przez artystów pod
kierunkiem Fidiasza. Budowla została
zburzona w XVII wieku. Przeważającą
część jej wystroju rzeźbiarskiego
przewiózł do Anglii Thomas Bruce,
lord Elgin. Znajduje się ona w zbiorach
Muzeum Brytyjskiego w Londynie.
portyk
frontowa część budowli przed głównym wejściem, przedsionek wsparty na kolumnach
pronaos
w architekturze staroż. Grecji część świątyni stanowiąca przedsionek kolumnowy poprzedzający naos.
anta
w antycznej świątyni greckiej: wysunięty na zewnątrz fragment ściany bocznej
opistodomos
pomieszczenie w tylnej części świątyni greckiej, czasem pełniące funkcję skarbca
peripteros
w architekturze starożytnej Grecji typ dużej świątyni (niekiedy zwany perystylem) z naosem otoczonym kolumnadą ze wszystkich stron