architektura Flashcards

1
Q

kanon architektoniczny w starożytnej Grecji

A

Najtrwalszy okazał się kanon architektoniczny, który określał wygląd i proporcje budowli
(zarówno świątyń, jak i teatrów). Dzięki ustalonym proporcjom i wiedzy, z jakich elementów
zbudowana jest świątynia grecka, można odtworzyć jej wygląd, dysponując zaledwie wymiarem
promienia kolumny mierzonej u dołu. Ustalając dla swoich budowli doskonałe proporcje,
Grecy brali pod uwagę również to, że z pewnej odległości elementy architektury wydają się
inne, niż są w rzeczywistości. W związku z tym wprowadzali korekty optyczne

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
1
Q

architektura starożytnej Grecji

A

Mimo że architektura odgrywała według Greków podrzędną rolę, to w tej dyscyplinie
osiągnęli prawdziwą doskonałość. Hellenowie stawiali liczne gmachy użyteczności publicznej:
sale zebrań, stadiony sportowe, teatry i galerie sztuki. Najważniejszymi budowlami były
jednak wznoszone dla bogów świątynie.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
1
Q

świątynie greckie

A

Nie służyły jako miejsca zgromadzenia wiernych,
a uroczystości religijne, takie jak palenie ofiar czy procesje, odbywały się przed świątyniami
i wokół nich. Dlatego architekci greccy dużo uwagi poświęcali zarówno wnętrzu, jak
i zewnętrznemu wyglądowi budowli sakralnej. We wnętrzu świątyń znajdowały się posągi
poświęcone bóstwom.
Kanon świątyni greckiej wykształcił się już w okresie archaicznym.
Jej doskonałe proporcje
i wspaniałe kształty zyskały z czasem miano piękna klasycznego, a nazw, którymi
Grecy określali budowle lub ich elementy, zaczęto używać także w stosunku do dokonań
w architekturze wieków i kultur wcześniejszych

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
2
Q

korekty optyczne w architekturze starożytnej Grecji

A

Przywiązując szczególną wagę do wyglądu świątyń, Grecy brali pod uwagę fakt,
że człowiek ulega złudzeniom optycznym. Ponieważ idealnie prosta
podstawa świątyni wydawałaby się nieco wklęsła na środku, architekci greccy budowali ją
lekko wypukłą. Aby uniknąć wrażenia rozchodzenia się kolumnady ku górze, zewnętrzne
kolumny portyków były nieco nachylone ku środkowi.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
3
Q

budowa greckich świątyń

A

Świątynie budowano
na trzystopniowych podstawach na planie prostokąta, nawiązującego do znanego ze sztuki mykeńskiej megaronu, a następnie podstawę dzielono na dwie nierówne części. Większa
izba – naos – stanowiła główne pomieszczenie świątyni, w którym stał otaczany czcią posąg
bóstwa, mniejsza – pronaos − to przedsionek. Wejście do niego, podobnie jak w megaronie,
znajdowało się między wysuniętymi ściankami, czyli antami. Niektóre świątynie miały
jeszcze dodatkowe pomieszczenie, często pełniące funkcję skarbca, do którego wchodziło
się od tylnej strony. Wzorując się na budowlach egipskich, Grecy zaczęli wykorzystywać
kolumny i kolumnady. Mniejsze świątynie miały portyk. Większe świątynie miały rząd (lub dwa
rzędy) kolumn, które obiegały budowlę. Budowano też świątynie, które miały jeden rząd
kolumn oraz wtopione w ścianę półkolumny, umieszczone równolegle do kolumn. Bardzo
rzadko powstawały świątynie na planie koła otoczonego kolumnadą.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
4
Q

porządki architektoniczne w architekturze starożytnej Grecji

A

Świątynie greckie budowane były w trzech porządkach architektonicznych (stylach
architektonicznych): doryckim, jońskim i korynckim. Dwa pierwsze pochodzą jeszcze
z okresu archaicznego, ostatni – z hellenistycznego. Zarówno w porządku doryckim,
jak i jońskim świątynię kryto dwuspadowym dachem, a jej fasadę wieńczył trójkątny
fronton (przyczółek). Na górze budowli znajdował się gzyms, wzdłuż którego biegła rynna
zakończona rzygaczami. Szczyt zdobiono akroterionami (naszczytnikami). Świątynie
korynckie miały spłaszczone dachy

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
5
Q

porządek dorycki

A

Najbardziej surowy i przysadzisty wydaje się porządek dorycki.
Kolumna dorycka nie miała bazy, jej trzon był żłobkowany, a krawędzie
żłobków (kaneli) − zaostrzone. Głowica kolumny składała się
z poduszki – echinusa i czworokątnej płyty – abakusa. Ponad
głowicami znajdowało się belkowanie składające się z gładkiego
architrawu oraz fryzu skomponowanego z tryglifów i metop.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
6
Q

Architraw

A

główny (najniższy) poziomy człon belkowania antycznego, który podtrzymywał belki stropu

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
7
Q

fryz

A

W architekturze klasycznej fryz jest to środkowa część belkowania
między architrawem, czyli najniższym członem belkowania, a gzymsem.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
8
Q

porządek joński

A

W porządku jońskim kolumna była smuklejsza od doryckiej i miała
bazę składającą się z wypukłych poduszek oraz wklęsłych elementów
między nimi. Jej trzon pokrywały dwadzieścia cztery płasko ścięte
żłobki. Głowicę kolumny jońskiej tworzyły dwie zwinięte ku dołowi
ślimacznice (woluty) oraz spoczywający na nich abakus. W porządku
jońskim belkowanie składało się z trójczłonowego architrawu oraz fryzu
wypełnionego ciągłą dekoracją figuralną (lub w innej wersji zamiast
fryzu figuralnego – rzędu kostek). Poszczególne elementy bazy, szyjki
u głowicy abakusa były bogato zdobione.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
9
Q

Echinus

A

lekko wygięty element architektoniczny pod abakusem kapitelu kolumny

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
10
Q

gzyms

A

wysunięty przed lico ściany, zwykle profilowany element architektoniczny w postaci poziomej listwy wystającej przed lico muru, która chroni elewację budynku lub jej fragment przed ściekającą wodą deszczową

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
11
Q

tryglif

A

czworoboczna płyta z dwoma pionowymi żłobkami dzielącymi ją na trzy pola, występująca na fryzach budowli w stylu doryckim

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
12
Q

metopa

A

Architektoniczny element dekoracyjny, kwadratowa lub prostokątna płyta na fryzie, zdobiona płaskorzeźbą lub gładka pomiędzy tryglifami w belkowaniu doryckim

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
13
Q

stylobat

A

w architekturze antycznej: cokół stanowiący podstawę kolumnady

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
14
Q

porządek koryncki

A

Kolumna w porządku korynckim była najsmuklejsza,
trzon i bazę formowano jak w porządku jońskim. Głowicę
formowano na kształt stylizowanych liści akantu.
W belkowaniu występował fryz ciągły

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
15
Q

Rozbudowa Aten w czasach demokracji
ateńskiej za rządów Peryklesa

A

Zniszczone podczas
wojen grecko-perskich archaiczne świątynie trzeba było
zastąpić nowymi.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
16
Q

obszar na którym powstawały budowle greckie

A

Ze względu na ekspansję polityczną Hellenów
ich budowle powstawały nie tylko na Półwyspie
Bałkańskim i wyspach Morza Egejskiego, lecz także
na Półwyspie Apenińskim, w Azji Mniejszej, a od
czasów hellenistycznych − nawet w północnej Afryce.

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
17
Q

Partenon w Atenach

A

Marmurowa świątynia Ateny
Parthenos została zaprojektowana
przez Iktinosa, jednego z najwybitniejszych
architektów okresu klasycznego, a wzniesiona − w latach
447–432 p.n.e. przez Kallikratesa.
Jest uważana za szczytowe osiągnięcie
architektury greckiej. Ta największa świątynia na Akropolu ateńskim jest przykładem budowli,
w której znajduje się dodatkowe pomieszczenie z tyłu. Z tego powodu,
a także ze względu na to, że w portyku znajduje się osiem kolumn, pełna nazwa
świątyni brzmi: Amfiperipteros oktastylos. Przedrostek amfi- oznacza,
że pewien element został powtórzony z drugiej strony (tutaj jest to drugi
portyk), a peripteros oznacza prostokątną budowlę obwiedzioną pojedynczym
rzędem kolumn. Została zbudowana w stylu doryckim, ale
ze względu na wzmagające się wpływy jońskie wzdłuż
ścian zewnętrznych naosu wykonano ciągły fryz. Cztery
kolumny (też jońskie) podtrzymywały sufit pronaosu.
Portyki z obu stron opierały się na kolumnadzie z ośmiu
kolumn, a dodatkowo jeden ich rząd obiegał świątynię. Świątynia
zasłynęła bogatą dekoracją rzeźbiarską,
wykonaną przez artystów pod
kierunkiem Fidiasza. Budowla została
zburzona w XVII wieku. Przeważającą
część jej wystroju rzeźbiarskiego
przewiózł do Anglii Thomas Bruce,
lord Elgin. Znajduje się ona w zbiorach
Muzeum Brytyjskiego w Londynie.

18
Q

portyk

A

frontowa część budowli przed głównym wejściem, przedsionek wsparty na kolumnach

19
Q

pronaos

A

w architekturze staroż. Grecji część świątyni stanowiąca przedsionek kolumnowy poprzedzający naos.

20
Q

anta

A

w antycznej świątyni greckiej: wysunięty na zewnątrz fragment ściany bocznej

21
Q

opistodomos

A

pomieszczenie w tylnej części świątyni greckiej, czasem pełniące funkcję skarbca

22
Q

peripteros

A

w architekturze starożytnej Grecji typ dużej świątyni (niekiedy zwany perystylem) z naosem otoczonym kolumnadą ze wszystkich stron

23
propyleje na akropolu ateńskim
Na wzgórze akropolskie w Atenach prowadziły propyleje, czyli budowla bramna w kształcie portyków ze stopniami, do których przylegały dwie galerie sztuki sakralnej: pinakoteka, przeznaczona na dzieła malarskie, i chalkoteka, w której gromadzono m.in. rzeźby. Propyleje zbudowane były w stylu doryckim, podobnie jak Partenon, ale ich projektant – Mnesikles – wzbogacił wewnętrzną kolumnadę kolumnami jońskimi
24
Erechtejon na akropolu ateńskim
Marmurowa świątynia wzniesiona została w latach 421–405 p.n.e. Jej projektantem był prawdopodobnie Mnesikles. Erechtejon poświęcony został Atenie, Posejdonowi i synowi legendarnego króla Aten – Erechteuszowi. Świątynia zbudowana została na dwóch poziomach i niepowtarzalnym planie łączącym trzy prostokąty. Budowla zwraca uwagę dwoma portykami, z których jeden podtrzymywany jest przez sześć kariatyd
25
Świątynia Nike Apteros
Niewielka marmurowa świątynia znajduje się na zachodnim bastionie wzgórza akropolskiego. Zaprojektowana została przez Kallikratesa i wzniesiona prawdopodobnie w latach 426–413 p.n.e. Świątynię zdobił niewielki portyk wsparty na czterech kolumnach i fryz, na którym przedstawiono wydarzenie historyczne – bitwę pod Platejami.
26
Kariatyda
podpora architektoniczna w kształcie postaci kobiecej dźwigającej na głowie belkowanie, balkon
27
teatry w architekturze greckiej
Ich geneza oraz struktura mają związek z powstaniem i rozwojem tragedii i komedii. Wywodziły się one z publicznych obrzędów kultowych, podczas których chór śpiewał i tańczył w miejscu zwanym orchestrą. Sytuowano ją zazwyczaj u stóp wzgórza, tak aby na jego zboczu mogli zasiąść widzowie. Z czasem orchestra przybrała formę koła, a w miejscach dla publiczności pojawiły się siedziska. Tę część budowli nazwano theatronem, czyli widownią, która przybrała formę wycinka koła (nieco większego od półkola). Gdy w dramatach antycznych rozbudowano akcję i pojawiły się, oprócz chóru, kwestie aktorów, zaczęto – po przeciwnej do widowni stronie orchestry – stawiać prostokątne, piętrowe budynki, czyli skene. Służyły one za garderoby dla aktorów. Z balkonów skene przemawiali aktorzy grający role bogów, którzy niekiedy spuszczani byli na ziemię za pomocą specjalnych lin i żurawi. Ściany skene pozwalały na umieszczanie pierwszych dekoracji. Aktorzy występowali na proscenium, prostokątnym podium przylegającym do skene. Najstarszym znanym teatrem greckim był teatr Dionizosa w Atenach zbudowany u stóp ateńskiego Akropolu. Struktura teatru greckiego również oparta była na wyliczeniach matematycznych, a na widowni rozmieszczano naczynia akustyczne, które wzmacniały głos.
28
Teatr w Epidauros
Grecki architekt Poliklet Młodszy zbudował ok. 330 r. p.n.e. teatr przeznaczony dla 12 tys. widzów. Budowla powstała ku czci Apollina.
29
budownictwo użytkowe w okresie hellenistycznym
W okresie hellenistycznym wzrastała rola budownictwa użytkowego. Było to spowodowane potrzebą zakładania nowych miast na terenach Azji Mniejszej i Afryki. O ile położenie na to pozwalało, miasta zakładano wokół centralnie usytuowanej agory. Biegła do niej regularna siatka ulic.
30
Agora
główny plac, rynek w miastach starożytnej Grecji
31
stoa
w architekturze gr. wydłużona budowla na planie prostokąta, jedno- lub dwukondygnacyjna, kryta dachem, z jednym lub dwoma rzędami kolumn od frontu i pomieszczeniami w głębi bądź tylko ślepą ścianą tylną; stoa pełniąca wielorakie funkcje (hala targowa, magazyn, promenada, ekspozycja dzieł sztuki), była wznoszona gł. przy agorze i w okręgach kultowych. Były one miejscem handlu, spotkań, przechadzek i dysput.
32
Świątynia Artemidy w Efezie
podobno była czterokrotnie większa od Partenonu. Ten cud architektury podpalił szaleniec imieniem Herostrates, żeby w ten sposób rozsławić swoje imię.
33
Mauzoleum w Halikarnasie
czyli grobowiec perskiego władcy Mausolosa. Na podstawie rekonstrukcji niemieckiego archeologa Fritza Krischena można sądzić, że zbudowany był na wysokim cokole w kształcie graniastosłupa, na którym stała komora grobowa otoczona czterdziestoma kolumnami. Dach wieńczyła marmurowa kwadryga. Fragmenty motywów figuralnych zdobiących cokół znajdują się obecnie w Muzeum Brytyjskim w Londynie.
34
Kolos Rodyjski
czyli odlany ze spiżu gigantyczny posąg boga słońca Heliosa, mający ponad 30 m i ważący ok. 70 ton. Było to dzieło Charesa z Lindos. Stał prawdopodobnie tylko 66 lat. Został zniszczony przez trzęsienie ziemi.
35
Posąg Zeusa Olimpijskiego
monumentalne dzieło Fidiasza powstałe w latach 437–432 p.n.e., miał prawdopodobnie ponad 10 m wysokości, a wykonany był w technice chryzelefantyny
36
chryzelefantyna
polegała na stosowaniu złota i kości słoniowej w posągach montowanych na drewnianej konstrukcji
37
Latarnia morska na Faros
dzieło greckiego architekta Sostratosa, wzniesiona między 300 a 279 r. p.n.e. na wyspie niedaleko portu w Aleksandrii. Według źródeł starożytnych budowla miała wysokość ok. 130 m. Przez wiele wieków rozświetlała drogę statkom z odległości ponad 50 km. Zniszczyło ją trzęsienie ziemi w 1375 roku.
38
antropomorfizm
wyobrażanie sobie bogów na podobieństwo człowieka
39
kwadryga
rydwan zaprzężony w cztery konie
40
cokół
1. «podstawa rzeźby lub pomnika» 2. «najniższa, zwykle wysunięta do przodu część budowli, kolumny itp., stanowiąca ich podstawę lub element dekoracyjny
41
polis
U schyłku tzw. Wieków Ciemnych ukształtowała się nowa forma państwowości greckiej – polis, czyli miasto-państwo będące wspólnotą obywateli.
42
fronton [wł. < łac.], przyczółek,
element architektoniczny w formie trójkątnego szczytu; stanowi zwieńczenie fasady budynku krytego 2-spadowym dachem, stosowany również jako element dekoracyjny w obramieniach okien, portalach, ołtarzach itp.; jego pole wewnętrzne, często wypełnione dekoracją rzeźbiarską nosi nazwę tympanonu
43
akroterion [gr.], naszczytnik,
dekoracyjny element architektoniczny, wieńczący wierzchołek i boczne narożniki frontonu, w formie palmety, wolut, liści akantu, niekiedy grup figuralnych;
44
entazis
Kiedy patrzymy na ogromny słup czy kolumnę, doznajemy wrażenia, że zwęża się ona, dlatego na wysokości jednej trzeciej kolumn doryckich znajdowało się zgrubienie, zwane entazis.