tło przemian w sztuce Flashcards
Podział Europy na kraje katolickie i protestanckie
sprawił, że wzorce włoskie przyjmowane były głównie
w tych pierwszych. Jednym z nich była Hiszpania.
Po
rekonkwiście, czyli trwających przez wiele wieków walkach chrześcijan o wyparcie z Półwyspu Iberyjskiego
Maurów (ludów pochodzenia berberyjskiego i arabskiego – wyznawców islamu), doprowadzono do ich
przymusowych wysiedleń do północnej Afryki. Tych,
którzy zdecydowali się pozostać, chrzczono. Maurowie
wywarli ogromny wpływ na kulturę i sztukę Hiszpanii,
a ich estetyka wrosła w lokalną tradycję
Do Hiszpanii barok dotarł na początku XVII wieku
i rozwijał się pod patronatem silnego w tym kraju
Kościoła katolickiego, arystokracji, a przede wszystkim
dworu królewskiego. Władcą sprawującym mecenat
nad licznymi artystami, których sprowadził na dwór
wMadrycie, byłFilip IVz dynastii Habsburgów. Okres ten
był trudny dla gospodarki kraju ze względu na problemy
wewnętrzne związane z korupcją i nadużyciami urzędników, utratę dominacji na morzu, a także długotrwałe wojny
z Francją i Anglią oraz walki o Niderlandy. Jeden z epizodów walk w Niderlandach przedstawił Diego Velázquez
na obrazie Poddanie Bredy. Problemy gospodarcze kraju
nie zahamowały jednak rozwoju sztuki, a dzieła powstałe
w XVII wieku w Hiszpanii były imponujące
Oprócz Madrytu ważnym ośrodkiem artystycznym była andaluzyjska Sewilla,
gdzie
z inicjatywy Bartolomègo Estebana Murilla powstała Akademia Sztuk Pięknych
U schyłku XVII stulecia po wygaśnięciu hiszpańskiej linii Habsburgów i wstąpieniu
na tron w 1700 roku
Filipa V z dynastii Burbonów – wnuka króla Francji Ludwika XIV
– wybuchła wojna o sukcesję hiszpańską trwająca do 1714 roku. W wyniku wojny Hiszpania
utraciła posiadłości europejskie poza Półwyspem Iberyjskim. Filip V pozostał jednak na
tronie i ugruntował rządy absolutystyczne. W Madrycie wzniósł nowy pałac królewski
Duży wpływ na umocnienie się religii katolickiej oraz na charakter XVII-wiecznej sztuki
w Hiszpanii miały dwie postacie, których życie przypadło jeszcze na okres renesansu.
Byli
to założyciel zakonu jezuitów – św. Ignacy Loyola oraz św. Teresa z Ávili – zajmująca się
teologią mistyczka i pisarka okresu kontrreformacji. Postulowała ona powrót do monastycyzmu, czyli życia zgodnego z regułami zakonnymi, oraz przywrócenie dawnych tradycji
związanych z pokutą. Loyola był znany w Europie z poglądów dotyczących duchowego
doskonalenia człowieka. Miał ogromny wpływ na ustanowienie powszechnej edukacji
i tworzenie sieci szkół. Pierwsze powstałe z jego inicjatywy kolegia jezuickie były przeznaczone dla szlachty, którą edukowano zarówno w dziedzinie nauk humanistycznych, jak
i sztuki wojennej.
Zakon jezuitów odegrał w Hiszpanii istotną rolę w walce z reformacją.
Inkwizycja działała
tu już od 1480 roku, a w czasach panowania Filipa II (1556–1598) stała się narzędziem
wykorzystywanym w różnych, także błahych, sporach, a każde – nawet bezpodstawne –
oskarżenie było przez nią wnikliwie badane. Wszystko to sprawiło, że Hiszpania stała się
ważnym ośrodkiem kontrreformacji.
Na poglądy estetyczne artystów wieku XVII mieli wpływ przede wszystkim XVI-wieczni
mistycy hiszpańscy:
św. Jan od Krzyża – poeta i mistyk pochodzący z okolic Ávili, Ojciec
Kościoła i karmelita, czczony też w Kościele anglikańskim – oraz św. Teresa z Ávili, której
życie i poglądy ugruntowały przekonanie, że drogą ku prawdziwemu obcowaniu z Bogiem
jest mistyczne uniesienie. Termin mistycyzm oznacza przeżycie, doświadczenie religijne,
w którym możliwe jest wejście w osobistą relację z rzeczywistością transcendentną w sposób
bezpośredni, a nie przez rytuały i obrzędy. Święta Teresa wielokrotnie doświadczała wizji
i uniesień, które potem opisywała. Mistycyzm stał się ważnym wyznacznikiem poglądów
hiszpańskich artystów na sztukę.
W intelektualnej i estetycznej formacji baroku istotną rolę odegrali jezuici,
którzy propagowali posłuszeństwo wobec autorytetu Kościoła katolickiego, by w ten sposób uchronić
wiernych przed wpływami protestantyzmu. Przekładało się to na wybór tematów i sposobów przedstawień zgodnych z doktryną Kościoła. Nie oznaczało to jednak, że artyści
odeszli od rozumienia sztuki, zwłaszcza malarstwa, jako naśladowania rzeczywistości
W Hiszpanii nad renesansową harmonię przedkładano kontrasty.
Starano się uchwycić
postacie w ruchu, co dynamizowało dzieła, i tak wykorzystywać środki artystyczne, aby
osiągnąć u odbiorców odpowiedni efekt emocjonalny. Jednym ze sposobów była synteza róż-
nych dyscyplin sztuki, w dekoracji wnętrz splatały się więc ze sobą elementy architektury,
rzeźby i malarstwa.
W XVII wieku najwybitniejszym teoretykiem sztuki w Hiszpanii był wychowany
w humanistyczno-teologicznym środowisku Sewilli malarz Francisco Pacheco.
Wywarł on
ogromny wpływ na poglądy estetyczne, zwłaszcza w dziedzinie malarstwa. Jego uczniem
i zięciem był wybitny malarz Diego Velázquez. Pacheco pozostawił po sobie traktat
o malarstwie, w którym wykorzystał doświadczenia teoretyków włoskich oraz niemieckiego
artysty Albrechta Dürera, ale wzbogacił je o religijne uzasadnienie celu sztuki. Pacheco pełnił funkcję inkwizytora powstałych w Sewilli obrazów, dlatego w swoim
traktacie dużo pisał o ikonografii. Jego poglądy na treść i charakter dzieł sztuki wpłynęły
na powstanie określonych typów ikonograficznych, których opis, jak w przytoczonych
przedstawieniach Matki Boskiej, był bardzo szczegółowy. Zgodnie z teorią Pacheca najważniejszą cechą warsztatu artysty była trójwymiarowa iluzja rzeczywistości. Waż-
niejsze od odtwarzania natury były dydaktyzm i wpływanie na duchowość odbiorcy.
Pacheco szczególnie cenił martwe natury, które nazywano bodegonami (hiszp. bodega
to spiżarnia lub piwniczka z winem). Przedstawiały one produkty spożywcze, takie jak
owoce, warzywa, mięso, lub naczynia na stole. Wpływ na powstanie bodegonów miała
św. Teresa, która uważała, że Bóg przejawia się wszędzie, także w kuchni wśród talerzy i garnków. Dobrze ilustruje to np. obraz Francisca de Zurbarána Martwa natura
z czterema naczyniami
