Thema 5 veroudering vanuit een klinisch perspectief Flashcards
Cognitie en cognitieve training
Een van de voornaamste dingen die gepaard gaat met ouder worden is vergeetachtigheid.
Wat is het deficit model?
Wat is het multidimensioneel proces?
Onderzoek laat zien dat tot het 60ste levensjaar bij de meeste mensen geen sprake is van cognitieve achteruitgang. Wel vanaf 75 jaar.
Leg afbeelding 2.2. p. 110 uit.
Wat is crystallized intelligence?
Wat is fluid intelligence?
Wat is de processing speed theory?
Veroudering kortetermijngeheugen is klein. Daarintegen gaat werkgeheugen achteruit.
Ouderen moeite met selectieve, verdeelde en verleggen van aandacht.
Langetermijngeheugen:
Wat is episodische geheugen?
Brongeheugen?
Temporal order-geheugen?
Semantische geheugen?
Impliciete geheugen (priming)?
Procedurele geheugen?
Prospectieve geheugen?
Prospectieve geheugen-problemen behoort tot de meest gerapporteerde klacht bij ouderen.
Visuospatiële vaardigheden: ruimtelijk inzicht, oriëntatie/navigatie
simpele taken blijven intact. Complexe taken gaan achteruit.
Taal blijft in algemeenheid intact. Echter, achteruitgang in woordvloeiendheid, zinsbegrip, tekst herinnering en verminderde inhibitie.
Executieve functies (bijna alles wat niet geautomatiseerd gaat) achteruitgang, behalve bij responsinhibitie en redeneervermogen.
Review van salthouse laat drie interessante verklaringen zien voor het uitblijven van een leeftijdseffect in onderzoek naar het algeheel functioneren.
COGNITIEVE DIAGNOSTIEK BIJ OUDEREN
COGNITIEF
De ander wordt als ‘samenwerkingspartner’ en niet als informatiebron gezien.
Wat is volgens Kamphuis het opheffen van demoralisatie?
Wat zijn doelstellingen van diagnostiek?
Wat zijn twee belangrijke punten bij psychodiagnostiek?
De EAPA heeft richtlijnen voor diagnostiek. Welke zijn dit?
BIOPSYCHOSOCIAAL FUNCTIONEREN
Somatische aandoeningen kunnen ook zorgen voor cognitieve veranderingen, zoals gehoorverlies. Het is belangrijk gehoorverlies onder de aandacht te houden, omdat het kan leiden tot foutieve testuitslagen doordat de persoon je niet heeft begrijpen en kan leiden tot foutieve diagnose zoals dementie.
Wat is het verschil tussen een auto- en heteroanamnese?
Wat wordt er met excess disability en overrapportage bedoeld?
TESTONDERZOEK
Wat zijn aandachtspunten bij het interpreteren van tests bij ouderen?
Cognitieve diagnostiek is bij ouderen een uitdagend en complex proces.
- Aandacht voor biopsychosociaal perspectief en context
- Onder-/overrapportage van cliënt of derden.
- Verschil in testsessies
- geringe ernst van stoornis
Belangrijk om als psycholoog op zoek te gaan naar consistentie
Episodische geheugen: persoonlijk ervaren gebeurtenissen (inprenten, vasthouden en opdiepen.
/Brongeheugen: onderdeel van episodische geheugen (spatiele ofwel waarneming, temporele en sociale karakteristieken).
/Temporal order-geheugen: volgorde in tijd van de gebeurtenis (order, ofwel volgorde)
Semantische geheugen: opgeslagen feiten en kennis
Impliciete geheugen: onbewuste (priming)
Procedurele geheugen: motorische vaardigheden
Prospectieve geheugen: geheugen voor intenties, ofwel op het juiste moment herinneren wat je wilt herinneren (meest gerapporteerde klacht). Dit geheugen gaat achteruit met de leeftijd.
Review Salthouse
1. Verschuiving hoe dagelijkse problemen worden opgelost.
2. Cognitieve achteruitgang niet zichtbaar door individuele aanpassing
3. Cognitieve vermorgens niet de enige determinant zijn
COGNITIEVE REVALIDATIE
Wat is cognitieve revalidatie?
Het uitgangspunt is de cliënt en diens netwerk. Leren staat hierin centraal.
Cognitieve revalidatie bestaat uit een combinatie van vier onderdelen:
- psycho-educatie
- aanpassing van de omgeving
- vaardigheidstraining
- strategietraining
Welke persoonsfactoren spelen hierbij een rol. Noem er 5.
Inzicht in eigen beperkingen
Crosson stelt drie niveaus van inzicht in de eigen beperkingen:
- Intellectuele inzicht
- Emergente inzicht
- anticiperende inzicht
Er zijn twee manieren om inzicht in het functioneren te vergroten. Welke zijn dit?
Compensatoire interventies
Er zijn vier interventies te onderscheiden:
1. Omgevingsaanpassing (wanneer de cliënt geen motivatie/leerbaarheid toont).
2. Conditionering en gedragsbehandeling (rol van de cliënt beperkt, aangeleerde zal aanwezig blijven.)
3. Vaardigheidstraining (foutloos leren en gemotiveerd om te (her)leren)
/Modelling
/Vanishing cues
/Spaced retrieval
4. Strategietraining (nieuwe manier aanleren)
Wat is bij mild cognitive impairment (MCI) belangrijk?
Wat wordt er met het Laurens therapeutisch klimaat bedoeld?
- Wat wordt hierbij met PRET bedoeld?
MENSEN MET DEMENTIE
Wat is dementie, ofwel neurocognitieve stoornis (NCS)?
In de DSM wordt niet meer van dementie gesproken, maar ernstige neurocognitieve stoornis (NCS). De mildere variant is MCI.
Totaal aantal mensen in nederland met NCS geschat op 270.000.
Leeftijd vormt de belangrijkste risicofactor voor Alzheimer.
Het progressieve karakter van dementie vraagt om een adaptief karakter. mensen met dementie staan voor de opgave hun zelfrespect te behouden en wordt een beroep gedaan op hun adaptieve taken.
PERSOONSGERICHTE ZORG
Wat is het uitgangspunt van persoonsgerichte zorg van Kitwood?
Er zijn 6 psychologische behoeften. Welke zijn dit?
PSYCHOLOGISCHE INTERVENTIES OM WELBEVINDEN TE BEVORDEREN
-Wat is advance care planning?
-Wat zijn cognitief georiënteerde interventies?
/wat is cognitieve stimulering?
/uit een cognitief stimuleringsprogramma bleek een significant beter cognitief functioneren en hogere kwaliteit van leven.
/Wat is braintrainerplus?
/Wat is cognitieve rehabilitatie?
-Wat zijn emotiegeoriënteerde interventies?
/Reminiscentie?
/Zintuigstimulering?
/Technologie, zoals spellen op de Ipad, (dieren)robots
-Wat zijn psychotherapeutische interventies?
/CGT
/Groepstherapie
/Doen bij depressie
/Grip op probleemgedrag (significante verbetering, afname in agitatie, wanen, depressie, ontremd gedrag, repetitief gedrag
Wat is het 7stappenmodel voor onbegrepen gedrag van het trimbos instituut en Vilans
Stemming en persoonlijkheid
Wat is emotie?
Wat zijn de zes basisemoties?
Wat is het verschil tussen gevoel en emotie?
Wat is stemming?
Wat is grondstemming?
Wat is affect?
Wat wordt er met de paradox van welbevinden bij ouderen bedoeld?
Wat is de SEST?
Wat is de cognitieve-affectieve ontwikkelingstheorie?
Waar ligt de nadruk op bij de theorie van differentiële emoties?
Conclusie: Theorieën concluderen dat emotionele ontwikkeling de gehele levensloop plaatsvindt.
Somberheid en depressie
Wat is een depressieve stemming?
Wat is early onset depressie?
Depressies worden vaak onder gediagnosticeerd/-behandeld. Wat zijn drie redenen?
15% ouderen te maken met depressieve stoornis
Ouder worden en somberheid is niet casuaal aan elkaar verbonden.
Oorzaken, risico’s en comorbiditeit
Oorzaken
-Samenspel van nature-nurture
- Wat wordt met Top-downontwikkeling bedoeld?
- Bottom-upontwikkeling?
Risicofactoren
- Wat zijn biologische risicofactoren?
- Psychologische riscofactoren?
- Sociale risicofactoren?
-Wat zijn interactie van factoren, ofwel ondersteunende factoren?
Comorbiditeit
-Depressie en rouw
-Depressie en dementie
-Depressie en apathie
-Depressie en angst
Diagnostiek
-Verhaal van de persoon zelf horen met aandacht voor somatiek, cognities en gedachtes over de dood.
Interventies
Leefsituatie optimaliseren. Wat wordt hiermee bedoeld?
Wat zijn preventieve interventies?
-Selectieve preventie (voor ouderen met een verhoogd risico)
-geïndiceerde preventie (voor ouderen met sybsyndromale klachten)
Effectieve interventies
- Op zoek naar zin
- Op verhaal komen
- in de put, uit de put 55+
Psychologische behandelinterventies
Belangrijkste is CGT
- Interpersoonlijke therapie
- Oplossingsgerichte therapie (effect bij licht tot matige depressieve klachten)
- Life review
-Doen bij depressie
Medisch-biologische interventies
-Medicatie
-Elektroconvulsieve therapie
-Chronotherapie
-Behandeling in brede zin, zoals fysieke activering en positief toekomstperspectief
Angst
Wat wordt er met bestaansangsten bedoeld?
10% Nederlandse ouderen angststoornis. Angst komt vaker voor bij ouderen dan depressie en dysthymie.
Angst en depressie gaan 30-70% van de gevallen samen en is daardoor lastig te diagnosticeren.
Wat zijn risicofactoren?
-biologisch
-psychologisch
-sociale
Wat is gegeneraliseerde-angststoornis (GAS)? Langdurige last van angstgevoelens.
- Komt het meest voor bij ouderen.
-Prevalentie 7,3%
Na GAS komen fobieën het meest voor. Wat is agrofobie?
Paniekstoornis komen weinig voor bij ouderen en veel minder dan bij jongeren.
OCD prevalentie 0.6%.
Diagnostiek zie hier rechts–>
CGT voornaamste behandeling. EMDR en exposure zijn gebleken effectief.
actie en gedragsbereidheid
Boos, bang, blij, bedroef
Verbazing en afshuw
Gevoel: niet direct feitelijke reactie op een gebeurtenis vs emotie: actie/ gedragsbereidheid
Stemming: belevingstoestand langere duur
Grondstemming: hoe iemand zich voelt in zijn levenssituatie
Affect: gelijk aan stemming. Zichtbaar en hoorbare expressie
Primaire interventie (inspelen op psychosociale determinanten en leefstijlgedrag)
- Universele preventie: gehele bevolking
- Selectieve preventie: specifieke determinanten
Secundaire preventie (vroeg stadium)
- Selectieve preventie: specifieke determinanten
- geïndiceerde preventie: Subsyndromale symptomen (beginnen klachten, bv angst)
Teritaire preventie
- Zorggerelateerde preventie: bestaande aandoening en stabiliseren, ofwel omgaan met ziekte/aandoening
Diagnostiek
Diagnostiek angstproblemen
Gestructureerd interview: Hamilton anxiety rating scale (HARS)
Speciaal voor ouderen
- Komt geriatric of senior in voor, zoals De Geriatric Anxiety Inventory (GAI) en De Senior Angstschaal (SAS).
Zelfbeoordeling
- Hospital anxiety and depression scale (HADS)
- Symptom check list (SCL-90)
Observatie
- Neuropsychiatrische vragenlijst (NPI)
- Gedragsobservatieschaal voor intramurale psychogeriatrie (GIP)
Persoonlijkheid
Wat is persoonlijkheid?
Freud zegt dat de eerste levensfase, de rest bepaald.
Erikson zegt dat er 8 ontwikkelingstaken zijn die je allen dient te doorlopen. Eerst moet de een zijn afgerond voordat je naar de volgende kan. Voor de volwassenheid tot de ouderdom zijn drie ontwikkelingstaken. WElke zijn dit?
Wat is heterotypische continuïteit?
vijffactorenmodel (big five) waar bestaat deze uit? En waar is het op gericht?
-Consciëntieusheid en altruisme neemt toe met de leeftijd.
-Extraversie, neuroticisme en openheid nemen af met de leeftijd.
/Neuroticisme neemt vanaf 70 licht toe door fysieke/cognitieve klachten
Wat is het pathologische-trekkenmodel?
Persoonlijkheidsstoornissen?
Wat is een persoonlijkheidsstoornis?
/Wat valt onder Cluster A?
/Cluster B (wat is histrionische stoornis?)
/Cluster C
Behandeling
-psychofarmaca
-Schematherapie
Er zijn drie behandelniveaus, leg uit
1. Persoonlijkheid veranderde behandeling
2. adaptatiegerichte behandeling
3. steunend-structurerende behandeling
Psychologische interventies
Mediatieve cognitieve gedragstherapie
Wat is mediatieve cognitieve gedragstherapie? Wat is het doel?
Wat zijn (contra)indicaties voor deze behandeling?
Wat is een functieanalyse?
Wat is SORCK?
SRC?
ABC?
Behandelinterventies
Interventies op stimulusniveau
Interventies op consequentieniveau
/differentiële bekrachtigers
/Non-contingente bekrachtiging
/Materiele bekrachtiging
/Sociale bekrachtiging
Zie p. 156 voor cyclus van gedrag bij de therapie
Life review
Wat is het verschil tussen reminiscentie en life review?
Reminiscentie heeft drie functies, leg uit
1. sociale functie
2. instrumentele functie
3. integratieve functie
Life review therapie is om negatieve stijlen te veranderen.
Life review is effectief bij verbeteren van welbevinden en verminderen depressieve symptomen.
Life review is een confronterende methodiek
Oplossingsgerichte psychotherapie
Wat is oplossingsgerichte psychotherapie?
Gebaseerd op minimalistisch idee: met zo min mogelijke theoretische onderbouwing en sessies, resultaat boeken.
Deze therapie is minimaal zo effectief als anderen.
Wat is de wondervraag?
Wat is de hoop en verschil vraag?
/concreet en eenvoudiger te beantwoorden. Wondervraag vaak te abstract
Houding therapeut
- Wat is leading from one step behind?
- The tap on the shoulder?
Houding cliënt
belangrijk om als therapeut hierbij aan te sluiten.
- Wat is bezoekerstypische
- Klaagtypische
- klanttypsiche
Wat is doesuggestie?
Wat is let op of denk na suggestie?
klaagtypische cliënten met name let op en denk na suggestie
Wat is evocatie?
Wat is rerouteren?
