thema 5 gezonde omgeving Flashcards
Gezonde omgeving
In dit laatste thema van deze cursus leert u hoe u kunt bijdragen om (de perceptie van) een gezonde omgeving te creëren met behulp van interventies, hierbij kunnen alle lagen van de mindmap aan de orde komen.. Het thema richt zich in de eerste twee studietaken op roken als ongezond gedrag. U verdiept zich in de rol van de omgeving bij het beginnen met roken en bij het stoppen met roken, en de samenhang van omgevingsfactoren met andere factoren die van invloed zijn op beginnen met roken.
In studietaak 5.3 (de laatste studietaak van deze cursus) kijkt u naar omgevingsinterventies binnen de ziekenhuissetting: ‘Zitten is het nieuwe roken’. Hoe kunnen we als gezondheidpsychologen de zieken (lichamelijk en geestelijk) zo fit mogelijk houden via een gezondere omgeving?
de veranderende norm van cowboy tot ketter, interventies tegen roken
een psychologische interventie zijn acties gericht op het beïnvloeden van gedrag of determinanten van gedrag, met als doel het komen tot wenselijk gedrag of stoppen of reduceren van onwenselijk gedrag. Focus ligt op een individu of groep.
Op welke determinanten in de sociale omgeving richt de RIVM interventie Smoke Free zich, en hoe verhoudt zich dat tot de determinanten die in het samengesteld artikel genoemd zijn?
Zowel in de samengestelde paper als in de beschrijving van deze interventie worden als belangrijkste determinanten van beginnen met roken, naast de genetische aanleg, de sociale omgeving (i.e. ouders en leeftijdgenoten (peers)) genoemd. De interventie richt zich op het versterken van de sociale norm en de sociale druk in de klas om niet met roken te beginnen. Door in een klas met elkaar af te spreken om niet te roken, en om daar een wedstrijdelement aan te verbinden, wordt de sociale norm en druk om niet te roken gecreëerd.
(NB Trimbos; Het percentage scholieren dat ooit gerookt heeft blijkt tussen 2017 en 2019 in alle leeftijdscategorieën stabiel gebleven)
Welke determinanten van stoppen met roken uit het I-Change Model, zoals beschreven in de samengestelde paper, kunt u terugvinden in de beschrijving van deze interventie?
fase 1 bewustzijn: kennis van risico’s, risicopercepties en signalen die mensen stimuleren om met gezondheidsproblemen om te gaan.
fase 2 motiveren: houding, sociale steun en zelfeffectiviteit. Houding wordt gevormd door pluspunten en nadelen die mensen koppelen aan roken.
Sociale ondersteuning bestaat uit waargenomen sociale normen, waargenomen gedrag en sociale hulp.
Zelfeffectiviteit is hoe mensen hun vermogen beoordelen om te stoppen.
fase 3 actie: self-efficiacy en planning is belangrijk. Voorbereidingsplanning en coping-planning
In de samengestelde paper werd beschreven dat in het I-change Model de fasen van bewustwording, motivatie en planning onderscheiden kunnen worden. De motivatie- en planningsfase komt u op enkele plekken in de beschrijving tegen; de interventie richt zich dus uitdrukkelijk op deze determinanten. Zo komt u op bladzijde 10 de termen attitude, sociale invloed en eigen-effectiviteit tegen. Ook de planningsfase komt duidelijk in de beschrijving naar voren. Bewustwording krijgt slechts beperkte aandacht in de beschrijving; het lijkt erop dat de interventie zich richt op mensen die al besloten hebben te stoppen met roken, waardoor zij de fase van bewustwording al achter de rug hebben.
Welke van de genomen maatregelen om roken te ontmoedigen via de omgeving, zoals besproken in het samengesteld artikel, herkent u in het filmpje?
Maatregelen die in het filmpje worden genoemd zijn:
*verbod op reclamecampagnes
*waarschuwingslabels
*neutrale verpakkingen
*hoge accijns op sigaretten
*tabakswet met daarin:
- verbod op roken op de werkplek of in openbare ruimten
- verbod op toegevoegde smaak
- minimale leeftijdsgrens verkoop tabak.
Welke omgevingsmaatregelen voor de toekomst worden in het filmpje genoemd?
Maatregelen die voor de toekomst worden genoemd zijn: rookvrije terrassen, schoolpleinen, wachtrijen in attractieparken, de eerste rookvrije stad (Groningen). Her en der zijn deze maatregelen al doorgevoerd, maar vaak nog op vrijwillige basis. Wetgeving is in ontwikkeling die deze maatregelen waarschijnlijk verplicht gaan stellen.
Als u de maatregelen om te stoppen vergelijkt, wat valt u dan op wie verantwoordelijk is voor het nemen van de maatregelen?
De maatregelen die zijn genomen, zijn vooral genomen op Europees en op nationaal niveau. Er kunnen ook maatregelen genomen worden op gemeentelijk niveau en op organisatieniveau (zoals een rookvrij schoolplein of een rookvrije wachtrij in een attractiepark).
De genoemde maatregelen zijn vooral op overheidsniveau genomen. Dat neemt niet weg dat ook de fysieke omgeving (built environment) verandert door de genomen maatregelen op overheidsniveau. Kunt u vier veranderingen in de fysieke omgeving noemen die het gevolg zijn van maatregelen op overheidsniveau tegen roken?
Door de maatregelen op (inter)nationaal niveau, op lokaal niveau en op het niveau van organisaties, veranderen er ook dingen in de fysieke omgeving: asbakken verdwijnen in openbare gebouwen, maar ook in auto’s in vliegtuigen en treinen, rookverbodstickers verschijnen op allerlei plaatsen, speciale rookplekken voor rokers verschijnen. Het aantal verkoopplekken van sigaretten neemt af en sigaretten liggen niet meer bij de kassa van de supermarkt.
Hoe komt het dat het nu voor de meeste mensen vrij eenvoudig is om in huis maatregelen te nemen tegen roken?
De sociale norm is veranderd: het is vrij algemeen aanvaard dat rokers toestemming vragen om te roken bij anderen. Rokers zorgen dat anderen, en vooral kinderen geen hinder ondervinden van rook.
De volgende omgevingsmaatregelen zijn genomen om roken te ontmoedigen:
verbod op reclamecampagnes
waarschuwingslabels en neutrale verpakkingen
hoge accijns op sigaretten
tabakswet (i.e. verboden te roken op de werkplek of in openbare ruimten, verbod op toegevoegde smaak, minimale leeftijdsgrens verkoop tabak).
Geef aan via welke omgevingsniveaus de maatregel direct van invloed is op ons gedrag. De verschillende maatregelen en de omgevingsniveaus staan in de onderstaande tabel. Wat valt u op en hoe verklaart u dit?
allemaal op de fysieke omgeving behalve de hoge accijns dat is de economische omgeving, geen directe invloed op politieke omgeving
Wat is de samenhang tussen de sociale omgeving en de veranderingen in de politieke, economische en fysieke omgeving?
Wat opvalt is dat ons gedrag direct onder invloed staat van veranderingen in de fysieke en economische omgeving Daarbij hebben de meeste maatregelen invloed op de fysieke omgeving. De politieke omgeving heeft invloed via wet en regelgeving die ons gedrag indirect beïnvloedt door de veranderingen in de fysieke en economische omgeving.
De niveaus beïnvloeden elkaar: op politiek niveau wordt een wet ingesteld die leidt tot veranderingen op economisch en op fysiek niveau en dat heeft ook invloed op de sociale norm ten aanzien van roken.
Bekijk de factsheet van het IJslandse interventie: opgroeien in een kansrijke omgeving. Welke omgevingsfactoren bleken negatief samen te hangen met middelen gebruik bij jongeren?
Weet je nog niet
artikel Boekhout: interventions with an environmental focus.
Omgevingsfactoren die het beginnen met roken beïnvloeden:
macroniveau:
adolescenten zijn gevoeliger voor reclame. een verbod op reclame voor roken leidt tot een daling in rookgedrag van 7%
nabijheid van winkels die sigaretten verkopen is ook een belangrijke omgevingsfactor.
het verhogen van de prijs van sigaretten is ook effectief zeker voor kinderen en volwassenen met een lage SES. Een verhoging van de prijs met 10% leidt tot een verlaging van de consumptie met 4%.
Microniveau:
de manier waarop ouders hun kinderen leren omgaan met roken is van belang, denk hierbij aan regels over roken en de manier van communiceren over roken.
als ouders zelf roken is de kans groter dat kinderen ook gaan roken en dat ze op jongere leeftijd gaan roken.
Roken wordt door 51% bepaald door gezinsomstandigheden en 44% door een genetische predispositie en een mogelijke interactie tussen beiden.
sociale processen zoals het selecteren van vrienden, wederzijdse beïnvloeding leeftijdsgenoten, sociale invloed en de rol die iemand zelf heeft binnen sociale netwerken spelen ook een rol in rookgedrag.
individuele factoren die rookgedrag in een sociale context beïnvloeden:
De i change therapie kent 3 fasen die van belang zijn bij het stoppen met roken:
fase 1 bewustzijn awareness. Hierbij is kennis over de gevaren van roken belangrijk, maar ook risicopercepties, interventies die hierop inspelen zijn waarschuwingen op pakjes sigaretten.
fase 2 gaat over motivatie en hierbij zijn attitude, sociale steun en eigen effectiviteit het meest belangrijk.
fase 3 gaat over actie en hierbij is vooral eigen effectiviteit van belang.
Welke omgevingscondities spelen een rol bij het niet beginnen met roken bij jongeren?
De maatschappelijk geaccepteerde boodschap is: roken is zeer schadelijk voor je gezondheid, roken wordt door veel mensen als hinderlijk en asociaal gezien, roken is duur en sigaretten zijn moeilijker verkrijgbaar voor jongeren onder de 18 jaar.
Welke percepties die jongeren hebben van de omgevingsfactoren bij roken spelen een rol bij het beginnen met roken?
Jongeren die hun sociale omgeving waarnemen als pro-roken lopen een vergrote kans om zelf ook te gaan roken. Niet-rokende ouders en andere familieleden hebben een sterke beschermende invloed op het beginnen met roken. Jongeren die omgaan met niet-rokende jongeren zullen zelf ook minder snel gaan roken.
preventies tegen roken in de sociale omgeving
interventies tegen roken bevatten idealiter een samenwerking tussen familie en scholen.
Daarnaast moeten ze de sociaal economische ongelijkheid meenemen. Dit komt omdat in lage SES omgevingen de sociale normen ten aanzien van roken anders zijn, dan in omgevingen met een hoge SES, waar minder mensen roken en sociale normen ook meer tegen roken zijn.
sociale media kan worden ingezet door middel van rolmodellen om een negatieve attitude richting roken te creëren bij jongeren.
