thema 5 gezonde omgeving Flashcards
Gezonde omgeving
In dit laatste thema van deze cursus leert u hoe u kunt bijdragen om (de perceptie van) een gezonde omgeving te creëren met behulp van interventies, hierbij kunnen alle lagen van de mindmap aan de orde komen.. Het thema richt zich in de eerste twee studietaken op roken als ongezond gedrag. U verdiept zich in de rol van de omgeving bij het beginnen met roken en bij het stoppen met roken, en de samenhang van omgevingsfactoren met andere factoren die van invloed zijn op beginnen met roken.
In studietaak 5.3 (de laatste studietaak van deze cursus) kijkt u naar omgevingsinterventies binnen de ziekenhuissetting: ‘Zitten is het nieuwe roken’. Hoe kunnen we als gezondheidpsychologen de zieken (lichamelijk en geestelijk) zo fit mogelijk houden via een gezondere omgeving?
de veranderende norm van cowboy tot ketter, interventies tegen roken
een psychologische interventie zijn acties gericht op het beïnvloeden van gedrag of determinanten van gedrag, met als doel het komen tot wenselijk gedrag of stoppen of reduceren van onwenselijk gedrag. Focus ligt op een individu of groep.
Op welke determinanten in de sociale omgeving richt de RIVM interventie Smoke Free zich, en hoe verhoudt zich dat tot de determinanten die in het samengesteld artikel genoemd zijn?
Zowel in de samengestelde paper als in de beschrijving van deze interventie worden als belangrijkste determinanten van beginnen met roken, naast de genetische aanleg, de sociale omgeving (i.e. ouders en leeftijdgenoten (peers)) genoemd. De interventie richt zich op het versterken van de sociale norm en de sociale druk in de klas om niet met roken te beginnen. Door in een klas met elkaar af te spreken om niet te roken, en om daar een wedstrijdelement aan te verbinden, wordt de sociale norm en druk om niet te roken gecreëerd.
(NB Trimbos; Het percentage scholieren dat ooit gerookt heeft blijkt tussen 2017 en 2019 in alle leeftijdscategorieën stabiel gebleven)
Welke determinanten van stoppen met roken uit het I-Change Model, zoals beschreven in de samengestelde paper, kunt u terugvinden in de beschrijving van deze interventie?
fase 1 bewustzijn: kennis van risico’s, risicopercepties en signalen die mensen stimuleren om met gezondheidsproblemen om te gaan.
fase 2 motiveren: houding, sociale steun en zelfeffectiviteit. Houding wordt gevormd door pluspunten en nadelen die mensen koppelen aan roken.
Sociale ondersteuning bestaat uit waargenomen sociale normen, waargenomen gedrag en sociale hulp.
Zelfeffectiviteit is hoe mensen hun vermogen beoordelen om te stoppen.
fase 3 actie: self-efficiacy en planning is belangrijk. Voorbereidingsplanning en coping-planning
In de samengestelde paper werd beschreven dat in het I-change Model de fasen van bewustwording, motivatie en planning onderscheiden kunnen worden. De motivatie- en planningsfase komt u op enkele plekken in de beschrijving tegen; de interventie richt zich dus uitdrukkelijk op deze determinanten. Zo komt u op bladzijde 10 de termen attitude, sociale invloed en eigen-effectiviteit tegen. Ook de planningsfase komt duidelijk in de beschrijving naar voren. Bewustwording krijgt slechts beperkte aandacht in de beschrijving; het lijkt erop dat de interventie zich richt op mensen die al besloten hebben te stoppen met roken, waardoor zij de fase van bewustwording al achter de rug hebben.
Welke van de genomen maatregelen om roken te ontmoedigen via de omgeving, zoals besproken in het samengesteld artikel, herkent u in het filmpje?
Maatregelen die in het filmpje worden genoemd zijn:
*verbod op reclamecampagnes
*waarschuwingslabels
*neutrale verpakkingen
*hoge accijns op sigaretten
*tabakswet met daarin:
- verbod op roken op de werkplek of in openbare ruimten
- verbod op toegevoegde smaak
- minimale leeftijdsgrens verkoop tabak.
Welke omgevingsmaatregelen voor de toekomst worden in het filmpje genoemd?
Maatregelen die voor de toekomst worden genoemd zijn: rookvrije terrassen, schoolpleinen, wachtrijen in attractieparken, de eerste rookvrije stad (Groningen). Her en der zijn deze maatregelen al doorgevoerd, maar vaak nog op vrijwillige basis. Wetgeving is in ontwikkeling die deze maatregelen waarschijnlijk verplicht gaan stellen.
Als u de maatregelen om te stoppen vergelijkt, wat valt u dan op wie verantwoordelijk is voor het nemen van de maatregelen?
De maatregelen die zijn genomen, zijn vooral genomen op Europees en op nationaal niveau. Er kunnen ook maatregelen genomen worden op gemeentelijk niveau en op organisatieniveau (zoals een rookvrij schoolplein of een rookvrije wachtrij in een attractiepark).
De genoemde maatregelen zijn vooral op overheidsniveau genomen. Dat neemt niet weg dat ook de fysieke omgeving (built environment) verandert door de genomen maatregelen op overheidsniveau. Kunt u vier veranderingen in de fysieke omgeving noemen die het gevolg zijn van maatregelen op overheidsniveau tegen roken?
Door de maatregelen op (inter)nationaal niveau, op lokaal niveau en op het niveau van organisaties, veranderen er ook dingen in de fysieke omgeving: asbakken verdwijnen in openbare gebouwen, maar ook in auto’s in vliegtuigen en treinen, rookverbodstickers verschijnen op allerlei plaatsen, speciale rookplekken voor rokers verschijnen. Het aantal verkoopplekken van sigaretten neemt af en sigaretten liggen niet meer bij de kassa van de supermarkt.
Hoe komt het dat het nu voor de meeste mensen vrij eenvoudig is om in huis maatregelen te nemen tegen roken?
De sociale norm is veranderd: het is vrij algemeen aanvaard dat rokers toestemming vragen om te roken bij anderen. Rokers zorgen dat anderen, en vooral kinderen geen hinder ondervinden van rook.
De volgende omgevingsmaatregelen zijn genomen om roken te ontmoedigen:
verbod op reclamecampagnes
waarschuwingslabels en neutrale verpakkingen
hoge accijns op sigaretten
tabakswet (i.e. verboden te roken op de werkplek of in openbare ruimten, verbod op toegevoegde smaak, minimale leeftijdsgrens verkoop tabak).
Geef aan via welke omgevingsniveaus de maatregel direct van invloed is op ons gedrag. De verschillende maatregelen en de omgevingsniveaus staan in de onderstaande tabel. Wat valt u op en hoe verklaart u dit?
allemaal op de fysieke omgeving behalve de hoge accijns dat is de economische omgeving, geen directe invloed op politieke omgeving
Wat is de samenhang tussen de sociale omgeving en de veranderingen in de politieke, economische en fysieke omgeving?
Wat opvalt is dat ons gedrag direct onder invloed staat van veranderingen in de fysieke en economische omgeving Daarbij hebben de meeste maatregelen invloed op de fysieke omgeving. De politieke omgeving heeft invloed via wet en regelgeving die ons gedrag indirect beïnvloedt door de veranderingen in de fysieke en economische omgeving.
De niveaus beïnvloeden elkaar: op politiek niveau wordt een wet ingesteld die leidt tot veranderingen op economisch en op fysiek niveau en dat heeft ook invloed op de sociale norm ten aanzien van roken.
Bekijk de factsheet van het IJslandse interventie: opgroeien in een kansrijke omgeving. Welke omgevingsfactoren bleken negatief samen te hangen met middelen gebruik bij jongeren?
Weet je nog niet
artikel Boekhout: interventions with an environmental focus.
Omgevingsfactoren die het beginnen met roken beïnvloeden:
macroniveau:
adolescenten zijn gevoeliger voor reclame. een verbod op reclame voor roken leidt tot een daling in rookgedrag van 7%
nabijheid van winkels die sigaretten verkopen is ook een belangrijke omgevingsfactor.
het verhogen van de prijs van sigaretten is ook effectief zeker voor kinderen en volwassenen met een lage SES. Een verhoging van de prijs met 10% leidt tot een verlaging van de consumptie met 4%.
Microniveau:
de manier waarop ouders hun kinderen leren omgaan met roken is van belang, denk hierbij aan regels over roken en de manier van communiceren over roken.
als ouders zelf roken is de kans groter dat kinderen ook gaan roken en dat ze op jongere leeftijd gaan roken.
Roken wordt door 51% bepaald door gezinsomstandigheden en 44% door een genetische predispositie en een mogelijke interactie tussen beiden.
sociale processen zoals het selecteren van vrienden, wederzijdse beïnvloeding leeftijdsgenoten, sociale invloed en de rol die iemand zelf heeft binnen sociale netwerken spelen ook een rol in rookgedrag.
individuele factoren die rookgedrag in een sociale context beïnvloeden:
De i change therapie kent 3 fasen die van belang zijn bij het stoppen met roken:
fase 1 bewustzijn awareness. Hierbij is kennis over de gevaren van roken belangrijk, maar ook risicopercepties, interventies die hierop inspelen zijn waarschuwingen op pakjes sigaretten.
fase 2 gaat over motivatie en hierbij zijn attitude, sociale steun en eigen effectiviteit het meest belangrijk.
fase 3 gaat over actie en hierbij is vooral eigen effectiviteit van belang.
Welke omgevingscondities spelen een rol bij het niet beginnen met roken bij jongeren?
De maatschappelijk geaccepteerde boodschap is: roken is zeer schadelijk voor je gezondheid, roken wordt door veel mensen als hinderlijk en asociaal gezien, roken is duur en sigaretten zijn moeilijker verkrijgbaar voor jongeren onder de 18 jaar.
Welke percepties die jongeren hebben van de omgevingsfactoren bij roken spelen een rol bij het beginnen met roken?
Jongeren die hun sociale omgeving waarnemen als pro-roken lopen een vergrote kans om zelf ook te gaan roken. Niet-rokende ouders en andere familieleden hebben een sterke beschermende invloed op het beginnen met roken. Jongeren die omgaan met niet-rokende jongeren zullen zelf ook minder snel gaan roken.
preventies tegen roken in de sociale omgeving
interventies tegen roken bevatten idealiter een samenwerking tussen familie en scholen.
Daarnaast moeten ze de sociaal economische ongelijkheid meenemen. Dit komt omdat in lage SES omgevingen de sociale normen ten aanzien van roken anders zijn, dan in omgevingen met een hoge SES, waar minder mensen roken en sociale normen ook meer tegen roken zijn.
sociale media kan worden ingezet door middel van rolmodellen om een negatieve attitude richting roken te creëren bij jongeren.
de relevantie en aanpasbaarheid van het onwenselijke gedrag zijnde roken
in Nederland rookt 29% van de mannen en 20% van de vrouwen
lager opgeleiden 22-25% roken 2-3 keer vaker dan hoger opgeleiden 10%
in Nederland wordt 4-10 gevallen van voortijdige sterfte door roken veroorzaakt.
De omgeving speelt een belangrijke rol bij beginnen blijven en stoppen met roken.
sociale normen
de meeste mensen handelen graag in overeenstemming met de geldende sociale normen.
In het buitenland passen mensen bijvoorbeeld hun gedrag aan, aan de heersende sociale normen door later te eten of hun hoofd te bedekken in de moskee.
Je niet aan sociale normen houden is daarmee een krachtig statement, dat je ook kunt gebruiken om een imago te creëren.
Roken in een omgeving waar sociale normen tegen roken zijn, kan iemand ook een sterk en onafhankelijk gevoel geven. Daarnaast kan die persoon zich onderdeel voelen van een groep mensen, die zich afzet tegen sociale normen.
filmje 10 voordelen van stopen met roken
Dit filmpje benadrukt vooral de positieve kanten van stoppen met roken: zoals een betere conditie, smaak, huid, vruchtbaarheid, het humeur en zin in seks. Dit zijn positieve geformuleerde en sterke argumenten om te stoppen. Dit past bij alfastrategieën: het maakt het stoppen de meest aantrekkelijke optie.
website de rookvrije generatie
Welke omgevingsmaatregelen worden hier genoemd?
Op welke actoren richt deze campagne zich?
Wat is het doel van deze campagne?
Materialen zijn beschikbaar om verschillende omgevingen (speeltuinen, sportterreinen, schoolpleinen, gemeenten) rookvrij te maken. Borden hebben een regulerende functie (een soort verbod op roken), maar spelen vooral in op de sociale norm door rookvrije domeinen zichtbaar te maken, en sociale controle te vergroten.
De actoren zijn de scholen, de sportverenigingen, de kinderopvang en de gemeenten.
Het doel van de campagne is om kinderen rookvrij te laten opgroeien, waardoor de sociale norm verandert binnen die generatie (en hun omgeving) en op de lange termijn het aantal rokende volwassenen zal afnemen.
n de samengestelde paper van thema 4 werd de pyramide van Bateson uitgelegd aan de hand van Patrick en Anne en hun perceptie op mogelijkheden, gedrag en omgeving.
‘I can(’t) do that here’ – Emphasis on the identity level
PATRICK: ‘There’s nothing I could do to improve my health.’ ANNE: ‘I can make a change to improve my health.’
‘I can(’t) do that here’ – Emphasis on the beliefs and values level
PATRICK: ‘Everyone told me that I am not made for exercising at a gym.’ ANNE: ‘I have the time and the motivation to go to the gym.’
‘I can(’t) do that here’ – Emphasis on the capability level
PATRICK: ‘My body is not made for regular exercising, my back hurts all the time.’ ANNE: ‘I do have gymnastic skills.’
‘I can(’t) do that here’ – Emphasis on the behavior level
PATRICK: ‘Exercising is not in accordance with my personal goals.’ ANNE: ‘Exercising is something I’m good at and I can train to get better.’
‘I can(’t) do that here’ – Emphasis on the environment level
PATRICK: ‘There is no access to a gym in my neighborhood.’ ANNE: ‘I could ask my friend Marjorie to go to the gym an extra day on Tuesday mornings.’
Vraag 5.2.1.8 Kunt u de percepties van Anne en Patrick onder de vetgedrukte niveaus van de pyramide van Bateson toepassen op 1) Patrick die rookt en niet gemotiveerd is om te stoppen, en 2) Anne die rookt en binnen zes weken wil gaan stoppen met roken?
Vision: what am i part of?
‘I can(’t) do that here’ – Emphasis on the identity level
PATRICK: ‘Het lukt mij nooit om te stoppen met roken.’ ANNE: ‘Ik wil heel erg graag stoppen en doe er alles aan om te stoppen.’
‘I can(’t) do that here’ – Emphasis on the beliefs and values level, what is important?
PATRICK: ‘De voordelen van stoppen wegen niet op tegen alle nadelen van stoppen.’ ANNE: ‘Ik heb de motivatie en het doorzettingsvermogen om te stoppen.’
‘I can(’t) do that here’ – Emphasis on the capability level, How/what will I learn?
PATRICK: ‘Zodra er een moeilijk moment komt, begin ik weer met roken.’ ANNE: ‘Als ik het moeilijk krijg, weet ik wat ik moet doen en zoek ik sociale steun of afleiding.’
‘I can(’t) do that here’ – Emphasis on the behavior level- What will I do differently
PATRICK: ‘Roken is lekker en geeft me veel voldoening, ontspanning.’ ANNE: ‘Roken is een nare verslaving: ik wil mijn vrijheid terug en van die verslaving af.’
‘I can(’t) do that here’ – Emphasis on the environment level- When and where am I
PATRICK: ‘Er is niemand in mijn omgeving die me stimuleert om te stoppen.’ ANNE: ‘Iedereen in mijn omgeving steunt me bij mijn stoppoging.’
Welke maatregelen zijn er genomen om het kopen van sigaretten te ontmoedigen?
Het kopen van sigaretten is wordt ontmoedigd door de volgende maatregelen:
Door het zelf pakken uit het schap van sigaretten af te schaffen.
Door de verpakking onaantrekkelijk te maken of door de verpakking neutraal te maken
Door de prijs te verhogen
Door het kopen van sigaretten onder de 18 jaar te verbieden
Welke van deze maatregelen zijn te bestempelen als een nudge (zie thema 4) vooral voor beginnende rokers om een gezonde keuze te maken en geen sigaretten te kopen, en welke maatregelen niet? Beargumenteer uw antwoord.
De volgende twee maatregelen voldoen aan de bovenstaande beschrijving en kunnen worden gelabeld als een nudge: 1) Sigaretten alleen verkopen achter de toonbank, wat betekent dat het kopen extra moeite kost. 2) Een neutrale verpakking (niet positief en ook niet negatief door afschrikwekkende beelden) betekent dat de sigaretten minder de aandacht trekken waardoor de kans groter wordt dat mensen eraan voorbij lopen.
