thema 1 gezondheidsgedrag: interactie tussen individu en omgeving Flashcards
omgevingsinvloeden
Als individu staan we permanent in interactie met onze omgeving. Ons gedrag en ook onze gezondheid worden beïnvloed door situaties en ervaringen die we opdoen in verschillende sociale settings. Deze invloeden zijn op een hoger niveau weer afhankelijk van de omgevingscontext waarin we ons bewegen.
Hoewel gezondheidsgedrag wordt uitgevoerd door individuen, spelen ook omgevingsfactoren een belangrijke rol: wat we eten, hoeveel we bewegen, en of we roken bijvoorbeeld staat onder invloed van de omgeving waarin we leven. Dat kan een heel tastbare omgeving zijn, maar ook een minder tastbare of niet-zichtbare omgeving zijn. En soms zijn we ons bewust van deze invloed, maar heel vaak ook niet. Bovendien kan dezelfde omgeving door verschillende individuen als heel anders wordt ervaren.
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) hanteert een brede definitie van een gezonde leefomgeving.
Een gezonde leefomgeving is een leefomgeving die als prettig wordt ervaren, die uitnodigt tot gezond gedrag en waar de druk op de gezondheid zo laag mogelijk is.
Meer concreet is een gezonde leefomgeving een leefomgeving die
schoon en veilig is
uitnodigt tot bewegen, spelen en sporten
fietsen, wandelen en OV-gebruik stimuleert en zorgt voor goede bereikbaarheid
ervoor zorgt dat mensen elkaar kunnen ontmoeten
rekening houdt met de behoeften van de (toekomstige) bewoners en specifieke bevolkingsgroepen (kinderen, ouderen, chronisch zieken, gehandicapten, lagere inkomensgroepen)
een goede milieukwaliteit (geluid, lucht, bodem, externe veiligheid) heeft
voldoende groen, natuur en water en aandacht voor klimaatadaptatie heeft
gezonde en duurzame woningen heeft
een aantrekkelijke en gevarieerde openbare ruimte heeft
een gevarieerd aanbod aan voorzieningen (bijvoorbeeld woningen, scholen, winkels, cultuur, bedrijven, openbaar vervoersvoorzieningen, sport) heeft.
Het heeft dus zowel betrekking op de fysieke als op de sociale omgeving.
Het RIVM (Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu) heeft een conceptueel kader opgesteld voor leefomgevingskwaliteit dat het uitgangspunt vormt voor het denken over gezonde leefomgeving.
De beleving van bewoners kan echter nog wel eens verschillen van de situatie zoals vastgesteld op basis van de meetgegevens.
De kwaliteit van de leefomgeving is één van de factoren die onze kwaliteit van leven bepaalt en wordt bepaald door ruimtelijke, fysieke en sociale omgevingsfactoren. Naast meetbare (objectieve) kenmerken, zoals het aantal decibel aan geluid of de afstand tot groen in de wijk, zijn ook oordelen of percepties van mensen van belang, zoals hinder van geluid of tevredenheid met groenvoorzieningen (subjectieve kenmerken). Belangrijk daarbij is dat niet alleen objectieve kenmerken of meetgegevens van belang worden geacht, maar ook de beleving van mensen, zowel wat betreft de kwaliteit van de leefomgeving als de gezondheid.
figuur 1
In de samengestelde paper Health Behavior: Interaction between Individual and Environment wordt gesproken over positive deviants.
Wat wordt er met dit begrip bedoeld?
Positive deviants zijn de positieve (gunstige) uitzonderingen.
Het gaat hier om mensen die zich in kwetsbare sociale settings bewegen in een risicovolle omgevingscontext, die het tegen elke verwachting in beter doen dan andere mensen met dezelfde achtergrond en middelen, doordat zij op een positieve manier afwijken van het gemiddelde. Hun gedrag is ‘positive’ omdat ze handelingen verrichten die gunstig/gezond uitpakken. Zij zijn ‘deviant’ omdat ze gedrag vertonen dat afwijkt van de norm. Deze ‘positive deviants’ vinden, in vergelijking met anderen die in soortgelijke situaties verkeren en over dezelfde middelen beschikken, eerder en betere oplossingen voor problemen.
Welke kritiek heeft het cursusteam (auteurs van de samengestelde paper) op de theorieën van omgevingsdeterminanten van gezondheidsgedrag?
Veel van deze theorieën maken een onderscheid in verschillende niveaus van invloed vanuit de omgeving. Dit onderscheid is echter in de praktijk moeilijk te maken. Vaak hebben de niveaus onderling invloed op elkaar en vertonen ze overlap. Zo kunnen sommige mensen kwetsbaar zijn in een bepaalde omgeving die voor andere, meer veerkrachtige, mensen geen gevaarlijke omgeving is. Ook kunnen veranderingen op een macroniveau directe consequenties hebben voor omgevingen op een microniveau.
In de psychologie worden alfa- en omegastrategieën bij gedragsinterventies onderscheiden:
‘Making the healthy choice easy’ (alfa) versus ‘Making unhealthful choices more difficult’ (omega).
Welke aanbeveling geeft prof. dr. Emely de Vet?
Voor gezondheidsinterventies is een combinatie van beide strategieën de meest effectieve aanpak.
Zijn nudges ethisch verantwoord volgens prof. dr. Emely de Vet?
De vraag is of mensen wel echt zo vrij zijn in het maken van een autonome keuze op het moment van nudging.
Is nudging niet eigenlijk een beperking van autonomie en keuzevrijheid?
Emely legt uit dat autonomie bij de ethiek van nudging op verschillende manieren beschouwd kan worden.
Er zijn hierbij twee lijnen van redenatie “Bij nudging worden mensen getruckt” versus “Nudging draagt juist bij aan autonomie”.
Het is dus niet per definitie een beperking van de autonomie als de omgeving is aangepast.
Goedbedoelde nudges kunnen echter een verschillende uitwerking hebben voor verschillende groepen mensen (bijvoorbeeld hoger en lager opgeleid, minder en meer bewust enzovoort). Hierdoor wordt het onevenredig moeilijk gemaakt voor kwetsbaardere groepen om gezond te leven.
Geredeneerd vanuit het rechtvaardigheidsprincipe rijst de vraag of er zelfs niet steviger moet worden ingegrepen in de omgeving om kwetsbare groepen te beschermen tegen ongezonde keuzes.
Mensen hebben moeite om in te schatten hoe gezond ze zich gedragen en lijken steeds minder gevoelig te zijn voor interne prikkels.
Dit lossen we op door technische hulpjes, denk bijvoorbeeld aan de fitbit of andere activity trackers: is het niet beter om juist opnieuw te leren luisteren naar ons eigen lichaam?
Ik denk dat we soms beter moeten luisteren naar ons eigen lichaam en soms juist veel kunnen hebben aan hulpmiddelen. Bijvoorbeeld wat betreft bewegen. Soms helpt het om een stappenteller te hebben zodat we een indicatie hebben of we voldoende bewegen. Soms is het beter om onze eigen grenzen te bewaken en daar niet overheen te gaan zodat we niet geblesseerd raken en de volgende dag ook kunnen blijven bewegen. Ook bij eten zijn beide zaken goed. Het is goed om in een recept te kunnen lezen wat de voedingswaarde is en wat een gezonde portie is en ook om te kunnen lezen wat een gezonde manier van bereiden van voedsel is maar het is ook goed om te stoppen met eten als je vol zit en zelf bewust te voelen wat er in je lichaam gebeurt.
In de populaire uitspraken ‘Your happiness is your choice’ en ‘your health is your responsibility’ schuilt volgens de auteurs een gevaar van
Het slachtoffer de schuld geven (blaming-the-victim), omdat genetische predispositie, medische conditie en iemands persoonlijkheid niet geheel onder eigen controle staan en deels gezondheid en welbevinden bepalen.
De sociale omgeving heeft op directe en indirecte wijze (via ons gedrag) invloed op onze gezondheid.
Wat heeft vooral een indirect effect op onze gezondheid?
Sociale normen (norms) beschrijven hoe we ons behoren te gedragen in een bepaalde sociale setting.
Deze normen werken dus vooral gedragsregulerend en hebben zo een indirect effect op onze gezondheid.
De sociaal-economische status heeft een meer directe relatie met gezondheid, zoals de beschikbaarheid en toegankelijkheid van gezonde keuzes. Zo ook hebben sociale verbondenheid (bonds) en het lid zijn van een sociale gemeenschap (community) een directer effect op gezondheid doordat mensen zich gesteund en niet eenzaam te voelen.
Binnen de ring van ‘Social Settings’ wordt de invloed van sociale verbondenheid (social bonds) toegelicht.
Kan sociale verbondenheid onze gezondheid op directe wijze beïnvloeden?
Licht uw antwoord toe.
“Social interaction and feeling related to groups can increase our health directly. Strong social bonds are even linked to a longer life while on the other hand, loneliness and social isolation are linked to poorer health outcomes.”
De sociaal economische status heeft een meer directe relatie met gezondheid, zoals de beschikbaarheid en toegankelijkheid van gezonde keuzes. Zo ook hebben sociale verbondenheid (bonds) en het lid zijn van een sociale gemeenschap (community) een directer effect op gezondheid doordat mensen zich gesteund en niet eenzaam voelen.
In de mindmap wordt de invloed van iemands ‘medical condition’ op de interactie tussen individu en omgeving uitgelegd.
Welke stelling is juist ?
I De medische conditie heeft een indirecte invloed op onze interactie met de omgeving omdat we ons gedrag erop aanpassen.
II De medische conditie heeft een directe invloed op onze interactie met de omgeving omdat we de omgeving anders beleven.
Beide stellingen zijn juist
Welke strategie (manipulatie) gebrukte de Vet om de determinanten van gezonde (re) keuzes in de supermarktomgeving te onderzoeken.
Ze voorzag in consensus informatie (social proof)
Andere strategieën zouden kunnen zijn:
-source credibility Geloofwaardigheid vergroten van de gezondheidsboodschap
-incentives beloningen voor de gezondere keuze
Er is een nieuw theoretisch model “Gezondheidsgedrag: Interactie tussen individu en omgeving”, zoals opgesteld in de vorm van een dynamische mindmap door het cursusteam.
Eerder gepubliceerde ecologische en gezondheidspsychologische modellen laten vaak een vrij statisch beeld zien van de invloed van omgeving op gezondheid en gezondheidsgedrag. In realiteit is er echter geen sprake van een statische situatie. Onze omgeving is continu in verandering, zo als ook wij als individu continu in verandering zijn.
Een te simplistisch perspectief op omgeving-individu interacties leidt tot tamelijk onbevredigende oplossingen in de praktijk. Daarom hebben wij als cursusteam getracht om multidisciplinaire perspectieven op de omgeving-individuele interactie samen te vatten. Dit hebben wij gedaan door de verschillende soorten omgevingsfactoren in kaart te brengen met de verschillende ecologische niveaus waarop ze zich manifesteren, evenals de positieve alsook de negatieve invloeden die ze kunnen hebben op een directe en indirecte manier op ons gedrag en gezondheid. Ook hebben wij getracht middels de dynamische mindmap opgebouwd uit verschillende ringen te visualiseren dat het relaties betreft met van binnen naar buiten alsook vice versa laag-naar-laag interacties.
Zo maakt deze bewegende mindmap helder dat bijvoorbeeld bezuinigingen in sociale uitkeringen op politiek niveau een negatief effect kunnen hebben op de toegankelijkheid van adequate woonvoorziening en gezondheidszorg op gemeentelijk niveau en zo op termijn de individuele gezondheid negatief kan beinvloeden. In positieve en in omgedraaide richting laat de bewegende mindmap ook zien dat een individu met een gezonde conditie en een optimistische persoonlijkheid zich wellicht makkelijker beweegt in een groot sociaal netwerk, met een grotere kans op een goed betalende baan en dat deze kenmerken bevorderlijk kunnen zijn voor de gezondheid en het welbevinden. Daarnaast laat het model zien dat de impact die onze omgeving op ons heeft zelf ook veranderlijk is. Soms is er een goede match, waardoor we in onze kracht komen te staan en we kunnen floreren. Op andere momenten in ons leven is er een minder goede match waardoor we voor uitdagingen komen te staan die onze gezondheid (fysiek, mentaal en sociaal) kunnen bedreigen.
omgevingsfactoren van belang:
-beïnvloeden ons gezondheidsgerelateerd gedrag (meestal onbewust)
-ieders perceptie van zijn/haar omgeving is anders –> positive deviants
Individuele factoren:
-erfelijke aanleg: verhoogd risico op bepaalde ziekten of aandoeningen, zoals lactose-intolerantie of verslavingsgevoelig-zeker in combinatie met omgevingsfactoren.
-persoonlijkheid: kijk op de wereld vanuit “nature’
-medische conditie: capaciteiten om met de omgeving om te gaan, zoals blindheid of medische aandoeningen zoals diabetes, hoge bloeddruk.
-factoren op het gebied van sociale/gemeenschap
-socio-economische status, sociale contacten, normen en waarden, identiteit in sociale groepen (gezondheidsgedrag wel of niet ‘cool’).
-gemeenschap/ omgeving (barrières voor gezondheidsgedrag)
kenmerken van omgeving:
-fysieke omgeving: bebouwde en natuurlijke omgeving
-economische omgeving: beschikbaarheid en toegankelijkheid
-politieke omgeving: veiligheid en wetgeving
