TBG-KALITIM Flashcards
İki homolog kromozomdan biri üzerinde bulunan iki veya daha fazla komşu yokuşta yer alan gen kümeleridir
haplotip
Bir kişi, nükleer DNA’da kodlanan bir lokus üzerinde birbiri ile aynı allel çiftini taşıyorsa ?
homozigot
Aleller farklı ise veya allellerden biri wild-type allel ise bu kişi?
Heterozigot kararkterlidir
wild-type ne demek?
mutasyon bulundurmayan
Bir genin, bir wild-type tip ve bir mutant allel şeklinde olmayıp iki farklı mutant allel şeklindeki genotipe ne denir?
birleşik Heterozigot
Bir erkeğin X kromozomu üzerinde bulunan bir gen için allel taşıdığı ve büfenin başka bir kopyası olmadığı durumda bu kişi ne homozigot ne de heterozigottur, hangi durumdadır?
hemizigot
Bilgi shot
Diploid hücrelerde her bir genden iki kopyası olması durumuna karşılık “mitokondriyal DNA” molekülleri ve m,tokondriyal genom tarafından kodlanan genler hücre başına onlarca binlerce kopya içerirler.
-Bu nedenle hemizigot, Heterozigot, homozigot vs. gibi terimler mitokondriyal DNA için kullanılmaz
Genetik özelliklerin kalıtım şekilleri konusunda ilk defa araştırma yapan kişi?
Gregor Mendel
Genetik hastalıkların kalıtım şekillerini belirlemede ilk ve en önemli adım nedir?
aile ağacı/pedigri çizimi
bilgi shot
aile ağacı evrensel semboller kullanılarak çizilir
Aile ağacında genetik hastalığın araştırılmasına vesile olan kişiye verilen ad?
proband
proband ne ile gösterilir?
yatay ok işareti ile
Pedigri çizilmesi için en az kaç jenerasyona ihtiyaç vardır?
3
Pedigri çiziminde bireylerin sayılandırılması?
numarandırılırlar normal bir şekilde
Generasyonlar pedigri çiziminde nasıl gösterilir?
romen rakamlarıyla
Genetik hastalıkların kalıtım şekillerinde Mendelian olanlar?
Monogenik kalıtım -Otozomal dominant kalıtım -Otozomal resesif kalıtım Cinsiyete bağlı kalıtım -X'e bağlı kalıtım -Y'ye balı kalıtım
Mendelian kalıtımda Mendel yasaları nelerdir?
- Eşitlik
- Baskınlık
- Segregasyon
- Bağımsız kalıtım
bilgi shot
Bir fenotip sadece homozigot, hemizigot veya birleşik heterozigotlarda ifade ediliyorsa resesiftir.
otozomal dominantta hastalığın kuşaklara geçiş şekli?
dikey geçiş
Aynı dominant mutant geni taşıyanlarda anormal karakterin ortaya çıkışı kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bu durum neye bağlıdır?
Ekspresyon farklılıklarına
Bazen dominant geni taşıyan kişide hiç belirti olmayabilir, bu durum ise ne ile açıklanır?
penetrans yokluğu ile
Mendelyen hastalıklarının yarısından fazlasını oluşturup, sıklıkları en fazla olan grup?
Otozomal dominant kalıtım
Otozomal dominant hastalıklarda hastalık genel olarak kuşak atlamaz, nadiren atlar buna ne denir?
azalmış penetrans
BİLGİ SHOT
Bazı otozomal dominant kalıtılan bozukluklar doğumda bulgu verirken, bazıları ise ilerki yaşlarda ortaya çıkar.
Bilgi shot
Erken yaşlarda bulgu veren ve tam penetrans gösteren otozomal dominant hastalıklarda hasta bir çocuğun anne ve babası sağlıklıysa yeni bir mutasyon olarak düşünülebilir.
Otozomal dominantla kalıtılan hastalıklara örnekler?
- Huntington hastalığı
- Nörofibromatozis
- Polikistik böbrek hastalığı
- Ailesel yüksek kolesterol
- Polidaktili (çok parmaklılık)
Otozomal dominant kalıtımın özellikleri?
- Her jenerasyonda görülür
- Hasta bireyin anne ve babası da hastadır
- Hasta bireyde %50 çocuklara geçme riski vardır
- Hasta olamayan bireylerden çocuklara risk yoktur
- Eşey farkı gözetmez
- Yeni mutasyonlar oldukça çoktur
Öldürücü metal hastalıklar, genellikle yeni mutasyonla yeniden meydana gelmektedir. Çünkü bireyler çocuk sahibi olacak kadar yaşamamaktadırlar. Eğer bu hastalıklar taze mutasyonla oluşmasalardı, bu mutasyonun tamamen ortadan kaybolması gerektiğini savunan yasa?
Hardy-Weinberg Yasası
Bir genin birden fazla karakteri tayin edebilme özelliğine ne denir?
Pleiotropi
Pleiotropiye örnek olabilecek hastalıklar?
- Örümcek parmaklılığın aynı zamanda göz merceğinin tam yerinde olmamasına yol açması
- cam kemik hastalığı (osteogenezis imperfekta)
- Fenilketonüri
Otozomal dominant hastalıklarda ekspresyon farkı oluşabilir, Bunlar nelerdir?
- penetrans
- expressivite
- pleiotropi
Pleiotropik bir hastalık olan fenilketonürinin nedeni?
fenilalanin hidroksilaz enzimini kodlayan genin mutasyona uğraması
Bir genin kendisini fenotipte gösterebilmesinin o genotipi taşıyanlara oranı?
penetrans
Penetrans nedeni?
Fenotipik bir karakter sadece bir gen tarafından belirlenmez, çoğu kez başka genlerle ve ortam koşullarına da bağlıdır.
Bir genin fenotipin olarak belirme derecesinin değişmesi?
exspressivite
OD hastalıklarda, soyağacında hastalar bazen kuşak atlamış gibi görünebilir, Bunun nedeni?
penetrans eksikliği
OD kalıtım gösteren hastalıklara örnekler?
- akondroplazi (cücelik)
- Cruson hastalığı (bağırsak iltihabı)
- Familyal hiperkolestetolemi
- huntington (nörpdejeneratif bir hastalık)
- Nörofibromatoz Tip I (vücudun her yerinde nörofibromlar bulunması)
- marfan sendromu (fibrillin geninin mutasyonu)
- osteogenezis imperfekta
- adult polikistik Böbrek
Dominant kalıtımda hastanın genellikle annesinin veya babasının aynı hastalığı klinik olarak gösterdiği görülür. Bazı durumlarda hem annesinin hem de babasının sağlam olduğu görülebilir. Bunun nedenleri neler olabilir?
1) Paternite (babalık) doğru değildir. Yani bizce bilinen resmi baba biyolojik baba değildir. Biyolojik baba hastadır.
2) Anne ya da baba bu hastalığın penetransını tam olarak göstermemiştir. Bireyin klinik olarak sağlıklı olduğu tanısına yanlışlıkla varılmıştır.
3) Anne ve baba gerçekten sağlamdır. Hasta olan birey (indeks olgu) sporadik olgudur. Mutasyon ilk kez olmuştur.
4) Hastalık esasen dominant bir hastalık değildir. Dominant hastalığa benzeyen genetik olmayan bir hastalık ya da otozomal resesif bir hastalıktır.
Otozomal resesif kalıtımlı hastalıklara genel olarak nerde rastlanır?
akraba evliliklerinde
Doğuştan metabolizma bozukluğuna neden olan hastalıkların büyük bir bölümü hangi Mendelian kalıtımla kalıtılır?
otozomal resesif
Aile ağacında Vertikal geçişin görüldüğü ve yalancı dominantlık olarak adlandırılan Mendelian kalıtım şekli?
otozomal resesif
BİLGİ SHOT
Bazı otozomal resesif hastalıklarda aynı fenotipik bulgulardan farklı lokuslardaki genlerin homozigot mutasyonları sorumlu olabilir.
Bir fenotipin etkiye neden olan lokusun bçokfazla olmasına verilen ad?
genokopi
OR genokopik hastalıklarda ayrı lokuslardaki genlerin bozukluğu sonucu hastalığı gösteren kişiler evlendiklerinde çocukta hastalık görülür mü?
hayır
Ülkemizdeki akraba evliliği oranı?
%25
Akraba evliliklerinden doğan çocuklarda doğumsal hastalıkların görülme oranı, genel toplumda bildirilenden yaklaşık ne kadar daha fazladır?
%3-%4
OR kalıtımda karakterin kuşak içinde kardeşler arasında ortaya çıkması nasıl geçilidir?
yatay patern
OR kalıtım gösteren hastalıklar?
1) a-1 antitriptin eksikliği
2) albinizm
3) FKU
4) Alkaptanuri
5) kistik fibrözis
6) Hurler sendromu (mukopolisakkaridozis)
7) orak hücreli anemi
8) glikojen depo hastalığı
9) a-tasalemi
10) Tay-sachs
11) adrenogenital sendrom
X kromozomu erkeklerde sadece 1 tane bulunduğundan X kromozomunda olan bir hastalık mutlaka fenotipte çıkar ve bütün erkekler X kromozomu üzerindeki genler için nedir?
hemizigotik
Genellikle X e bağlı resesif hastalıklar hangi cinsiyette görülür?
erkek
X e bağlı resesif kalıtımda hasta bir erkeğin bütün kızları taşıyıcı olacağından erkek torunlarında hastalığın görülebilme oranı?
%50
X e bağlı resesif bir hastalık kızlarda görülürse nedeni:
1) Birey XY yapısındadır. Ancak dış genitelya dişi tipinde olduğundan dolayı dişi gibi büyütülmüş. (testiküler feminizasyon)
2) XO yapısında olabilir.(Turner sendromu). Bu durumda tek X mutant olduğundan hastalık kendisini gösterecektir.
3) Mutant X kromozomu otozomal kromozomlar üzerinde transloke olabilir. Bu durumda hasta X aktif, sağlam ise inaktif olacaktır.
4) Dişi birey her iki X’inde de aynı geni taşıyor, yani homozigottur
5) X inaktivasyonunda sağlam X’in inaktif olması artmıştır ve hasta X aktif durumdadır.
6) Anne taşıyıcı, babadan gelen X ringdir.
7) Baba hasta, anneden gelen X kromozomunda delesyong vardır
X kromozomuna bağlı resesif kalıtım gösteren hastalıklar?
- Duchenne Kas distrofisi
- agammaglobülinemi (bruton)
- frajil X sendromu
- oküler albinizm
- Hemofili A, B
- G6PDH enzim eksikliği
- Hunter sendromu
- Retinis pigmentoza
X e bağlı dominant kalıtım erkeklerde vs. kadınlarda?
Belirtiler erkeklerde daha ağırdır hatta ölümcül olabilir.
X’e bağlı dominant kalıtımla geçen hastalıklar enderdir. Bunlar arasında en iyi bilinen?
D vitaminine dirençli raşitizm
Hangi tip kalıtım otozomal dominantla karıştırılır, ama erkeklerde hastalık seyrinin çok daha ağır olmasıyla ayrılır?
X’ e bağlı dominant kalıtım
X’ bağlı dominant kalıtımlı hastalıklar?
- D vitaminine bağlı raşitizm
- Psödohipoparatiroidizm
- Incontinenta pigmenti ve rett sendromu
Bu kalıtımın diğer adı holandrik kalıtımdır?
Y kromozomuna bağlı kalıtım
Holandrik kalıtıma örnek hastalıklar?
- sadece erkeklerde görülür:
- yapışık parmaklılık
- kulak içinde çok sayıda uzun kılların oluşumu
Heterozigotluk durumunda fenotipin her iki allelinin de özelliğini fenotipte göstermesine ne denir?
Inkomplet Dominance
Fenotip iki allelin özelliğinin karışımı olmaz, iki farklı allelin fenotipi de gözlemlenir. Buna ne denir?
Kodominantlık. Mesela: ABO kan grubu: Bir lokustaki üç allel ile kontrol edilir.
Non-Mendelyen kalıtımlar?
- Kromozomal Kalıtım
- Multifaktöriyel-Poligenik Kalıtım
- Mitokondriyal Kalıtım
- -Somatik Mutasyonlarla Olan Hastalıklar
Farklı lokuslardaaki birçok genin (poligenik) etkisinin yanında ve çevresel faktörlerin etkisi ile de kontrol edilen hastalıklardır. Yani bu hastalıklar kısaca: genetik+çevre
Multifaktöriyel hastalıklar
Karmaşık etkileşimlerin bir sonucu olan hastalıklar?
Multifaktöriyel hastalıklar
Bir özelliğin birden fazla gen ile kontrol edilmesi?
Poligenik kalıtım
Bilgi shot
Multifaktöriyel hastalıklarda tek gen hastalıklarında olduğu gibi basit dominant ya da resesif kalıtım gözlemlenmez.Karmaşık kalıtım paternleri vardır. Ailesel yatkınlık görülür.
Multifaktöriyel özellikler nelerdir?
- niteliksel (kesintili) özellikler
- niceliksel (kesintisiz) özellikler
Multifaktöriyel özelliklerde belirgin bir şekilde fenotipte var veya yok şeklinde ifade edilebilen özellikler hangi özelliklerdir? Etkilenmiş ya da etkilenmemiş bireyleri ayırt etmek kolaydır
niteliksel
Multifaktöriyel özelliklerden biri olan bir toplumdaki farklı bireyler arasında değişen boy, kan basıncı, vücut ağırlığı, deri rengi, zeka gibi ölçülebilen fizyolojik ve biyokimyasal bir nicelik?
Nicelik(kesintisiz) özellikler
Bilgi SHOT
Multifaktöriyel özelliklerden biri olan niceliksel özellikler bir değere aralığında sürekli değişseler de boy kısalığı, hiper tansiyon veya obezite gibi belirli hastalıklar özelliğe ait normal aralık dışında kalmasıyla tanı alır.
Niteliksel multifaktöriyel hastalıklar?
- yarık dudak&dil
- romatoid artirit
- şizofreni
- epilepsi
- MS
- Manik depresyon
- Doğumsal kalp hastalığı
- Pilor Stenozu
- Hipertiroidizm
Multifaktöriyel özelliklerden niceliksel olanların sınıfına giren hastalıklar? (Quantitave traits)
- boy
- ten rengi
- vücut ağırlığı
- saç rengi
- tansiyon
- obezite
- şeker hastalığı
- parmak izi
Niceliksel özellikler nasıl dağılım gösterirler?
-Genellikle normal (gaussian) dağılım gösterirler. Büyüklüğü, hemoglobin seviyesi gibi sürekli devamlı özelliklerdir.
Niceliksel özelliği gösterirken normal dağılımda grafiğin % kaçlık alanı normal aralığın sınırlarını belirlemede kılavuzluk yapar?
%95’lik
Niceliksel özelliklerde normal dağılımda %95’lik alan dışında kalan bölgelerin anlamı?
ya hep ya hiç
Normal dağılımda tepe noktasının anlamı?
ortalama
Normal dağılımda eğrinin genişliğini iade eden?
varyans
Multifsktöriyel hastalıklarda yatkınlık olarak da bilinir
niceliksel özellikler
Mendelian kalıtımlı hastalıkların aksine aile ağacı analizi multifaktöriyel hastalıklarda yararlı olmaz. Hangi çalışmalar kullanılır?
ikiz konkordans ve aile korelasyonu
Multifaktöriyel hastalıkların çalışılmasında kullanılan ailesel yakınlığı temel alan çalışma?
aile korelasyonu
Sürekli bir özellik için ölçülen değerlerin, genel toplumdakarşılaştırıldığında akrabalar arasında daha benzer olma eğilimi ne ile ölçülür?
akrabalar arasındaki korelasyon derecesi belirlenerek ölçülür.
Korelasyon çalışması yapılırken benzerlik değerine verilen ad?
korelasyon katsayısı
Mesela hasta r’si yüksek çıkıyorsa ve akrabaların da aynı şekilde çıkıyorsa?
pozitif korelasyon
Hastanın mesela kolesterol değeri yüksek çıkarken akrabanınki de çıkıyorsa bu nasıl korelasyondur?
negatif korelasyon
r=1 ?
tam korelasyon
r=0?
korelasyon yok
r=-1?
tam negatif korelasyon
Hastalığı gelişme riskini arttıran allellerin akraba olanları yani akrabalık derecesi arttıkça etkilenme oranı artar buna verilen ad?
Ailesel yığılım/Birikim
Ailesel yığılım/birikimi hangi yöntemlerle ölçülür? ilgili ortak allel fazlalığına bakılır
- rölatif risk oranları
- aile öyküsü vaka-kontrol çalışmaları
Hastalığın ailesel yığılımını ölçmenin bir yolu olan etkilenmiş kişinin akrabalarındaki hastalık sıklığının, hastalığın genel toplumdaki sıklığı(prevalans) karşılaştırılmasıdır. Bu yöntemin adı?
Rölatif risk oyunları
Ailesel yığılımı ölçmenin bir diğer yolu olan hasta bireylerle kontrol grubunun karşılaştırılmasını gösteren yöntem?
Aile öyküsü vaka-kontrol çalışmaları
Bilgi shot
Ailesel yığılımlı hastalıklarda hastalık ağırlaştıkça diğer kardeşlerde görülme oranı artar
Ailesel hastalıkların tek yumurta ikizlerinde görülme oranı?
%21-63
Heritability (H2) olarak bilinip toplumdaki bireyler arasındaki genetik farklılıkların bir özelliğin toplumdaki değişkenliğine ne ölçüde katkıda bulunmasına verilen ad?
kalıtılabilirlik
Multifaktöriyel gen örnekleri?
- nöral tüp defektleri
- deri rengi
- yarık dudak
- yarık damak
- diabetes mellitus
- iltihaplı barsak hastalığı
- konjenital pilor stenozu
vs. vs.
Belirli bir hastalık veya özelliğin varlığı veya yokluğuna göre bir çift ikizdeki benzerlik dercesi?
Konkordans
Bir özelliğin genetik ve çevresel etkilerini araştırmak için en uygun yol nedir?
ikiz konkordansı çalışmaları
BİLGİ SHOT
Bir özelliğin konkordansının tek yumurta ikizleri için yüksek olması genetik faktörlerin o özellik üzerinde çevresel faktörlere göre daha ağır bastığını gösterir.
İkiz çalışmalarında bir özelliğin genetik komponentibni (kalıtsallık) tahmin edebilmek için monozigot ikizlerindeki konkordans oranı dizigotik ikizlerinkiyle karşılaştırılır. Sonuç?
Eğer özellik gerçekten %100 genetikse, insanlarda parmak izlerinin sayılması gibi, monozigotik ikizlerde %100 konkordant olurken, dizigotik ikizlerinin genlerinin sadece yarısı ortak olduğundan daha az konkordant gözlemlenir. Eğer çalışılan özellik %100 çevreselse, monozigot ikizler ve dizigot ikizlerin aynı konkordans oranı vardır.
Konkordans oranı nasıl hesaplanır?
Konkordans oranı= (ikisi de etkilenmiş/(biri etkilenmiş+ikisi etkilenmiş))x100
BİLGİ SHOT
İkiz çalışmalarında monozigotla Vizigot ne kadar yakınsa genetik olma ihtimali bir o kadar düşer.
Mitokondriyal kalıtım (materyal kalıtımda)?
- anneden aktarılır, babadan çok az miktarda geçer bu nedenle anne hastaysa veya anne hasta değilse ve baba hastaysa babanınkiler çok fazla kaale alınmaz.
- Mitokondriyal DNA’da mutasyon oluşma hızı çok fazladır
- Her hücrenin sitoplazmasında yüzlerce mitokondri vardır ve her mitokondri yaklaşık 10 kopya sirküler mitokondriyal kromozom içerirler
Mitokondriyal kalıtımda anne ve babadan geçiş?
anne hastaysa %100 riskli, baba hastaysa risk taşımaz. Anne 100.00 mtDNA aktarırken baba 100mtDNA aktarır
Bilgi shot
Mitokondriler çok fazla DNA içerdiğinden hepsi mutasyona uğramamış olabilir ve uğrama sıklığına ve geçen mitokondri yoğunluğuna göre hastalık fenotipi değişim gösterir.
İnsan mtDNA hastalıklarına örnekler:
- Leber kalıtsal Optik Nöropati: Körlük, sinir dejenerasyonu
- Kearns-Sayre Sendromu: göz kaslarında felç, pigment birikimi ve dejenerasyon-kalp hastalıkları, delesyon mtDNA tRNA’larında
- Myoclonic Epilepsy&Ragged Red fiber hastalığı: Spazm ve anormal dokular, kanda laktik asit birikimi, düzensiz hareketler
Geri hücrelerinde bulunmadığı halde yaşam süresince genellikle çevresel etmenlerle somatik hücrelerde ortaya çıkan mutasyonlardır?
Somatik Mutasyonlarla Olan Hastalıklar
Bilgi Shot
Somatik Mutasyonlarla Olan Hastalıklardaki mutasyonlar bazen çoğalma, farklılaşma ve programlanmış hücre ölümünü bozarak kanserlerin ortaya çıkmasına sebep olur.
