Sýrubasa ójafnvægi Flashcards
Hvað er sýra?
Efnasamband sem losar vetnisjónir (H+) í lausn (vatn), t.d H2CO3.
Hvað er basi?
Efnasamband sem tekur upp vetnisjónir (H+) í lausn (vatn), t.d HCO3-
Hvað er pH?
Endurspeglar styrk H+ í lausn, þegar maður er kominn undir 7 í pH þá er fólk deyjandi.
Hvað er sýrustig?
Sýrustig er hvað er mikið af H+ (sýru) jónum í blóði
Hvað er Acidosis?
Sýra > Basi
sýran er meiri en basinn í líkama
Hvað er Alkaosis
Sýra < Basi
sýran er minni en basinn í líkama.
Hvert er hlutlaust sýrubasa jafnvægi í líkama?
7,35 - 7,45
,,það er súrt (Acidosis) að fá undir 7 á prófi’’
Hvernig mælum við sýrubasa jafnvægi?
Með blóðgösum, tökum bæði blóðsýni úr slagæð og bláæð (Astrup)
Afhverju eru mæld blóðgös?
- Greiningartæki / hjálpartæki í mati og meðferð
- Mat á truflunum á sýru/basa jafnvægi
- Er truflun af respiratorískum eða metabólískum orsökum?
- Segja til um getu líkamans til að flytja súrefni frá lungum til blóðrásar
Hvað er
- Respiratorísk acidosa?
- Respiratorísk alkalosa?
- Resp. acidosa: sýring af völdum koldíoxíðs
- Resp. alkalósa: basakennt ástand útaf öndun, þá er öllu koldíoxíði andað frá (t.d kvíði)
Hvað er
- Metabólísk acidosa
- Metabólísk alkalosa
- Metab. acidosa: Eh með nýrun, kviðarholslíffærin, af eh ástæðum alltof súrt
- Metab. alkalosa: sýrustigið yfir 7,45 af eh metabólískum ástæðum
KUNNA! - Hvert er viðmiðunargildi:
- pH
- PaO2
- PaCO2
- HCO3-
- BE
- SpO2
- Lactat
- pH = 7,35-7,45
- PaO2 = 80-100 mmHg
- PaCO2 = 35-45 mmHg
- HCO3- = 22-26 mmól/L
- BE = -2 til +2 mmól/L
- SpO2 = >90 %
- Lactat = <2 mmól/L
Hvaða 3 kerfi eru ábyrg fyrir stjórnun sýru-basa jafnvægis?
- Efnasambönd (first line defense)
- Aðalbuffer utanfrumuvökva -HCO3- og H2CO3
- Plasma prótein, hemóglóbín
- Fosfat - Lungu (second line defense)
- CO2 (koldíoxíð) bindur H2O (vatn) til að mynda H2CO3 (kolsýru
- Aukinn styrkur kolsýru leiðir til lækkunar á pH
- Efnanemar í heilastofni - Nýru
- Skilja út eða halda í bíkarbónat (HCO3) og vetnisjónir (H+)
- Acidosa; nýru auka upptöku bíkarbónats og seyta vetnisjónum
- Alkalosa; nýru útskilja bíkarbónat og halda í vetnisjónir
Túlkun blóðgasa - 4 hlutar
- Hafa í huga í hvaða áhættuhóp fellur sjúklingurinn minn
- Hvert er súrefnisgildið í slagæða / bláæðablóði?
- Hvert er pH, pCO2, HCO3
4 Skoða önnur gildi: elektrólýta, laktat, hemóglóbín ofl.
Hvað er Hypoxic drive?
Efnanemar / viðtakar í carotid bodies og í aortuboganum sem nema breytingar í þéttni súrefnis og koldíoxíðs í slagæðablóði
a) örvast af of lágu gildi súrefnis í slagæðablóði - senda
skilaboð til öndunarstöð í mænukylfu um að auka öndunartíðni og dýpt
b) örvast of háu gildi súrefnis í slagæðablóði - senda skilbaoð til öndunarstöð í mænukylfu um að hægja á öndunartíðni og grynnka öndun, CO2 retainers.
Hvernig tengist koldíoxíð og meðvitund?
- Koldíoxíð í miklu magni
- Koldíoxíð í litlu magni
Koldíoxíð í MIKLU magni víkka út heilaæðar
- Gegnflæðisþrýstingur (CPP) heilans lækkar
- Meðvitund sjúklings verður minni/missir meðvitund og einkenni respiratory acidosis verður vart
Koldíoxíð í LITLU magni dregur saman heilaæðar
- Gegnflæðisþrýstingur (CPP) heilans hækkar
- Sjúklingur er vakandi og einkennni respiratory alkalosis verður vart
Respiratorísk acidósa - gildi
- pH (sýran) er lægri en 7,35
- PCO2 er hærri en 45 mmHg
- HCO3 er eðlilegt eða hækkað
Hverjar eru orsakir respiratorískar acidosu?
- skert geta lungna til að losa koldíoxíð
- Ventilation, perfusion, diffusion
Hvernig skoðun á að gera við resperatoríska acidosu?
- Meta öndunarfærin: skoða, þreifa, banka, hlusta
- Meta LM, hjartasláttartruflanir
- Mat á meðvitund
- Meta vökvainntekt / úttekt
Hver eru einkenni respiratorískrar acidosu?
- MTK: kvíði, óáttun, eirðarleysi, minnkuð djúpsinaviðbrögð, höfuðverkur, skjálfti, krampi
- Öndunarkerfi: mæði, hröð/grunn öndun, hypoxemia
- Hjarta- og blóðrás: Breytingar á EKG, hækkaður CO og lækkaður bþ
- Meltingarkerfi: ógleði og uppköst
- Húð: fölvi, blámi, aukin svitamyndun
Meðferð við resperatórískri acidosu
-Veita öndunaraðstoð (ytri öndunarhjálp, öndunarvél), sjúkraþjálfun, innúðalyf, sogun orsalt / nasalt / trachealt, notkun nefrennu / kokrennu
- Tryggja nægilega vökvainntekt
- Gjöf lyfja, s.s sýklalyf, lyf sem draga úr áhrifum morfíns (naloxon)
- Skoða rannsóknarniðurstöður; RTG, blóðgös, elektrólýtar
Hverjar eru orsakir respiratorískri acidosu ?
- Truflun á loftun
- Minnkuð virkni lungnavefs (astmi, COPD, bronkítis, ARDS)
- Hindrun í loftvegum (slím, æxli, ofnæmi ofl)
- Minnkuð virkni í öndunarvöðvum (tauga- og vöðvasjúkdómar)
- Áhrif á öndunarstöð í heilastofni (t.d trauma, æxli, sýking)
- Minnkað þan brjóstveggjar
- þan á kvið
- lyf, slævingarlyf, verkjalyf, svæfingarlyf
- Öndunarvélameðferð
- Ofgnótt CO2 í innönduðu loftið (köfunarslys, útblástur bíla)
- Aukin framleiðsa CO2 (hypercatabolic state)
Respiratorísk alkalósa - gildi
- pH hærra en 7,45
- pCO2 lægra en 35
- HCO3 er eðlilegt eða lækkað
Hverjar eru orsakir respiratorískrar alkalosu?
- Hypoxia: vegna hæð yfir sjávarmáli, lungnasjúkdómum, blóðleysi, lungnaembólíu
- kvíði
- Verkur
- Öndunarvélameðferð
- Hypermetabólískt ástand: hiti, lifrabilun, sepsis
- Lyf: katekólamíð
EInkenni respiratorískrar alkalósu
- Hjarta- og æðakerfi: EKG breytingar (lengt PR bil, T bylgja flöt, U-bylgja sjáanleg, ST lækkun) og hraður hjartsláttur
- Öndunarkerfi: andþyngsli (aukin ÖT og aukin dýpt) og oföndun
- Einkenni hypokalemiu
- MTKÞ kvíði, aukin svitamyndun, ýkt djúpsinaviðbrögð, náladofi, óeirð, stjarfi, krampar
Hver er skoðunin við respiratorískri alkalósu?
- Meta LM og blóðgös
- Meta vökvainntekt / úttekt
- Meta meðvitund, tauga- og vöðvaviðbrögð
- Meta hjarta- og æðakerfi
Hver er meðferðin við respiratorískri alkalósu?
- Leiðrétta undirliggjandi orsakir
- Draga úr kvíða, stuðla að hvíld, verkjastilling, lækka sótthita
- tryggja nægilega vökvainntekt
- Rannsóknarniðurstöður: elektrólýtar, blóðgös
- Sjúklingafræðsla
metabólísk acidósa - gildi
- pH lægra en 7,35
- HCO3 lægra en 22
- pCO2 eðlilegt eða lægra
Hver eru orsökin fyrir metabólískri acidosu?
- Uppsöfnun sýrur eða tap á basa í plasma
- Aukning á vetnisjóna framleiðslu og/eða tap á bíkarbónati
Hátt anjónabil (> 14mmól/L)
- Diabetic ketoacidosa
- Alkóhól ketoacidosa
- Nýrnabilun
- rákvöðvasundrung
- eitrun
- lactat acidósa (gerir metabólíska acidósu verri)
Eðlilegt anjónabil ( 8-14 mmól/L)
- Tap á bíkarbónati um meltingarveg (niðurgangur, fistula frá lifur/brisi, ileostomy)
Hver er meðferðin við metabólískri acidosu?
- Leiðrétta undirliggjandi orsakir; s.s lækka kalíum, gjöf bíkarbónats
- Tryggja nægilega vökvainntekt, meta heildar vökvatap
- Rannsóknarsniðurstöður: elektrólýtar, blóðgös, lactat, EKG
- Hagræðing, tryggja loftun lunga
- Tryggja öryggi, raunveruleikaglöggvun
Hver eru einkenni metabólískrar acidosu?
Öndunarkefi
- Kussmaul’s öndun
Hjarta- og æðakerfi
- Lágur bþ
EInkenni hyperkalemíu
- Magakrampar
- niðurgangur
- vöðvaveikleiki
- EKG breytingar
Húð
- Hlý, þurr húð
- Rjóð (æðaútvíkkun)
- köld og þvöl (ef sjokkástand)
MTK
- óáttun
- minnkuð djúpsinaviðbrögð
- daufur höfuðverkur
- syfja
Hver eru gildi metabólískarar alkalósu?
- pH hærra en 7,45
- HCO3 hærra en 26
- pCO2 er eðlileggt eða hærra
Hverjar eru orsakir metabólískrar alkalósu?
- Tap á vetnisjónum, uppsöfnun bíkarbónats
- Samspil kalíum og natríum við vetnisjón
- uppköst, tap á miklu magni magainnihalds (HCl)
- Lyf eins og þvagræsilyf, sterameðferð, sýrubindandi lyf, natrium bíkarbónat
Hver eru einkenni metabólískrar alkalósu?
Nýrnakerfi
- mikill þvagútskilnaður (polyuria)
- einkenni hypokalemiu
Hjarta- og æðakerfi
- Lágur bþ
- Hjartsláttaróregla (Tachycardia)
Öndunarkerfi
- blámi
- hypoventilation
MTK
- sinnuleysi
- óáttun
- djúpsinaviðbrögð ekki til staðar
- vöðvakippir
- náladofi
- kraftleysi
Meltingarkerfi
- lystarleysi
- ógleði/uppköst
Respiratorísk truflun
Ef truflun verður á sýru-basa jafnvægi vegna truflana á öndun sjúklings.
Hækkun á koldíoxinu (CO2) þá verður acidosa - nýrun halda í bíkarbónat og úskilja vetnisjónir.
Lækkun á koldíoxinu þá verður alkalósa - nýrun útskilja bíkarbónat og halda í vetnisjónir
Metabólísk truflun
Ef truflun á sýru-basa jafnvægi er vegna efnaskipta truflana
