Rannsóknir Flashcards
Hvert er hlutverk hjúkrunafræðings við undirbúning sjúklinga við rannsóknir?
Nokkrar spurnignar sem gott er að hafa í huga við undirbúning:
- Eru eh frábendingar til staðar hjá sjúklingi fyrir þess rannsókn/sýnatöku
- Ofnæmi - blóðþynning ofl
- Hvernig rannsókn á að gera
- Hvaða gerð af sýni á að taka? í hvaða ílát? hvaða beiðni?
- Hvað tekur rannsókn langan tíma
- þarf sjúklingur að taka lyf/vökva fyrir aðgerð ?
- Fer skuggaefni í æð eða er það drukkið
- Er sjúklingur fastandi eða ekki? Skoða vel hjá fólki með sykursýki
- Á sjúkllingur að fá lyf eða þarf að stöðva lyfjagjöf?
Hlutverk hjúkrunafræðings að fræða
- Hvaða rannsókn, undirbúningur, tímalengd
- Tilgangur
- Hreyfingu, viðbrögð
- B´+unað sem er notaður við rannsók/sýnatöku
- Niðurstöður
- Hvetja til að spyrja spurninga
Hlutverk hjúkrunafræðings á meðan rannsókn/sýnatöku stendur
- Tryggja næði, öryggi
- Safna sýni
- Viðhalda smitgát, steril vinnubrögð
- Mat á líkamlegri og andlegri líðan sjúklings
- Merkja sýni, geymsla og flutningur
Hlutverk hjúkrunafræðinga eftir meðferð
- Mat eftir slævingu
- Bera saman fyrri rannsóknarniðurstöður við þær nýrri
- Veita viðeigandi hjúkrunameðferð vegna niðurstaða
- Láta aðra heilbrigðisstarfsmenn vita af niðurstöðum
Undirbúningur fyrir blóðsýni
- Blóðtökur
- lífeindafræðingar, hjúkrunafræðingar og læknar
- sýnaglös
- sýnataka úr útlægum æðum eða miðlægum æðaleggjum
- beiðnir, blóðprufur, blóðræktun
Blóðrækrun
- Afhverju?
- tegundir
- Hverju er byrjað á?
Sent ef grunur um sýkingu
- Anaerob (appelsínugul): loftfælur
- Aerob (græn): loftháðar örverur, valbundnar loftfælur)
- Gul: loftháðar örverur, bakteríur og sveppir
Alltaf byrjað á loftfirrða (appelsínugula)
Má loft berast í appelsínugula glasið (anaerob)?
Nei, vegna þess að sumar bakteríuru eru loftfirrtar
Á að taka 2 blóðprufur í blóðræktun?
Já, yfirleitt mælt með því og þá ekki úr sömu stungunni.
Erum að stinga sjúkl 2x á sitthvorum staðnum. Þetta er gert til að minnka yfirborðssmit eða utanaðkomandi baktería/veira mengi þetta.
Túlkun blóðsýna
- Blóðhagur ,,status’’: hvernig er hemóglóbínið, hvítu/rauðu kornin
- Hjartaensím
- Nýrnapróf: Kreatín
- Lifrarpróf: asad, alat
- Brispróf
- Storkupróf
- Elektrólýtar
- Blóðfitur og lyf ofl
Blóðhagur
- Hvar myndast hvít-blóðkorn?
Beinmerg og eru hluti af varnarkerfinu
Blóðhagur
- hvít blóðkorn bilið
Eru á bilinu (3,8 - 10,2 x 10^9/L)
Blóðhagur
- hvar myndast hvít blóðkorn?
Í beinmerg og eru hluti af varnarkerifnu
Blóðhagur
-Hækkun á hvítum blóðkornum
- Lækkun á hvítum blóðkornum
Hækkun: > 10,2 x 10^9/L - vegna sýkinga
Lækkun: 0-1,8 x 10^9/L - beinmergsbilun, alvarlegar sýkingar, sjálfsónæmissjúkdómar
Blóðhagur
- Hvít blóðkorna deilitalning (‘‘diff’’ - blood differential test)
Gefur upp raunfjölda tegunda af hvítum blóðkornum ef þau mælast
- Neutrophilia og neutropenia (-varnareinangur)
- Lymphocytosis og Lymphocytopenia
- Monocytosis og monocytopenia
- Eosinphilia og eosinopenia
- Basophilia og basopenia
Hvar myndast rauð blóðkorn?
í beinmerg
Hvað gerir innihald rauðra blóðkorna (blóðrauði-hemoglobin)?
Hemoglobínið flytur súrefni frá lungum til vefja líkamans
Hvað erum við að biðja um þegar beðið er um blóðhag rauðra blóðkorna?
MVC, MCH, MCHC, RDW til að átta okkur á hvað orsakar blóðleysi
Hvað er Hemoglóbín?
Protein í RBK sem ber súrefni frá lungum til vefja líkamans og ber koldíoxíð til lungna
Hvert er viðmiðunargildi hemoglóbíns?
- KK
- KVK
- Börn
- KK: 134-171 g/L
- KVK: 118-152 g/L
- Börn: 105-133 g/L
En bara átta sig á að ef við erum komin undir 70 þá gefa blóð en milli 70-90 þá klínískt mat
Afhverju er hemoglobínið hátt/lágt?
Getur verið járnuppsöfnun t.d og síðan getur verið blæðing, jafnvel þótt hún sjáist ekki.
Hver eru einkenni blóðleysis?
Fölvi, slappleiki, fölar slímhúðir, andþyngsli, brjóstverkur o.fl
Hvað er Hemókrít ?
Hlutfall RBK í blóðrúmmáli
38% kvk og 45% kk
Hvað segir hemókrít okkur?
Segir til um seigju blóðsins
- Há hemókrít
- Lág hemókrít
Há: vökvaskortur
Lág: blæðing, blóðleysi
Hvar myndast blóðflögur?
í beinmerg
Hvað gera blóðflögur?
Taka þátt í storknun blóðsins
Hvað þýir það ef blóðflögur eru of margar eða of fáar?
- Of margar: hætta á thrombus, of mikil myndun í beinmerg og of lítið fjarlægt af milta
- Of fáar: blæðingarhætta
Hvað er hjartaensím?
Ensím sem losna frá skemmdum hjartavöðva
Hvað segir hækkuná hjartaensímum okkur?
Segir til um stærð skemmdar, skoða með hjartalínuriti
Hvar losnar CK og CK-MB?
Bæði frá hjarta- og beinagrindavöðva
Hvað er TNT?
Hækkar fyrst, er mjög næmt, er eingöngu myndað í hjartavöðva
Hvað segir BNP okkur?
Segir til um hjartabilun
- Tölum um 1000 í einingum, hækkar þegar hjartabilun versnar
Nýrnapróf
- Krea
- Urea
Krea:
- víðast notað til að meta nýrnastarfsemi
- verður til við endurnýjun proteina í vöðva
- niðurbrotsefni sem útskilst um nýru
- myndun í hlutfalli við vöðvamassa
Urea:
- við niðurbrot proteina verða til úrgangsefni líkt og urea
- niðurbrotsefni sem eru útskilin um nýru
Hvað gerist þegar krea og urea hækkar/lækkar?
Hækkun: Krea og Urea hækka þegar skerðing er á starfsemi nýrna
Lækkun: lækka hjá fólki með vannæringu
Getur hækkun á kreatíni valdið hækkun á TNT?
Já
Metum við gaukulsíunarhraða með urea og kreatíni til að sjá hvort fólk er að nýrnabilast?
já
Lifrarpróf
- Bilirúbín
- niðurbrotsefni RBK
- gula er klínískt einkenni hækkunnar bilirúbíns, birtist sem gul slikja á húð, hvítu augna og slímhúðum líkamans
Afhverju hækkar bilirúbín?
- Getur verið vegna hemólýtískra sjúkdókma, myndast meira en útskilað
- Vegna lifrarsjúkdóms
- Vegna truflunar eða stíflu
Lifrarpróf
- ALAT og ASAT
- Ensím í umfrymi
- finnst í miklu magni í nýrna-, hjarta- og lifrarfrumum
- Hækkun endurspeglar skemmdir á lifrarfrumum
Lifrarpróf
- ALP - alkalískur fosfatasi
- Ensím sem finnst í flestum frumum líkamans
- Langmest kemur frá lifur, beinumog þörmum
- Hækkun bendir til lifrarsjúkdóma með gallstíflu
Lifrarpróf
- yGT - gamma GT
- ósértækt
- Kemur að mestu frá lifur
Brispróf - Amýlasi
- Hvað er það
- hvaðan kemur það
- hvað bendir hækkun til?
- er meltingarensím
- 40% kemur frá brisi
- 60% kemur frá munnvatnskirtlum
- Hækkun bendir til bráðrar brisbólgu
Brispróf- Lípasi
- Hlutverk
- Hvaðan kemur
- hvað bendir hækkun til?
- Ensím sem meltir þríglýseríð í meltingarvegi
- Lekur úr brisfrumum og í blóð
- Hækkun bendir til bráðrar brisbólgu
Hvað erum við að pæla þegar við erum að túlka storkupróf?
Hvort það sé aukin storkumyndun eða minnkuð geta til storkumyndunar
Er mæling á elektrólýtum oft rútínubundin?
Já, mælt hjá sjúklingum sem eru í áhættuhóp fyrir elektrólýtatruflunum, þá sérstaklega þau sem eru á þvagræsilyfjum
Storkupróf
- APTT og PT - afh kemur lenging fram?
- lenging kemur fram vegna skorts eða galla á storkuþáttum
- lenging getur komið fram í lifrarbilun
Lýsa kólesterólunum
- HDL og LDL
- HDL: stundum kallað ,,góða kólesterólið’’ vegna þess að því hærra sem HDL er því minni er hættan á hjarta- og æðasjúkdómum
- LDL: stundum kallað ,,vonda kólesterólið’’ vegna þess að því hærra sem það er því meiri líkur eru á hjartaáföllum, heilablóðfalli og fleiri sjúkdómum
Hvað er þríglýseríðar?
þessi fita er annars eðlis en kólesteról. Hátt magn í blóði –> eykur líkur á hjarta- og æðasjúkdómum
Hver er tilgangur lyfjamælinga?
Til að meta hvort gefnir séu hæfilegir lækningaskammtar og til að greina lyfjaeitranir.
Ennfermur eru lyfjamælingar notaðar til að meta meðferðarheldni ef viðunanndi lyfjaverkun næst ekki fram.
Hvernig er saursýni tekið?
- Hægðir í bekken
- Ekki blandað þvagi, losa þvag fyrst
- Ekki setja pappír í bekken
Hvert eru saursýni send?
Send á 3 mismunandi staði eftir því hvað á að skoða
- Taka stikkprufu á deild (Hemocult)
- Vökvarannsóknir t.d ef verið að meta hvort blóð sé i hægðum
- Sýklarannsókn t.d ef verið er meta hvort Clostridium difficile sé í hægðum
- Veirurannsókn t.d ef verið er að meta hvort Noroveira sér í hægðum
Hvað þarf að koma fram þegar verið er að senda saursýni’
- Hvort glasið sé með eða án flutnings-æti
- Hversu mikið magn er
- Á að senda sýnið strax eða má geyma það
- Hvernig er sýnið geymt
Hvert eru þvagsýni send?
Fer eftir hvað er verið að skoða
- Vökvarannsóknir (almenn þvagskoðun og smásjárskoðun)
-Sýklarannsóknir (ræktun, næmi og talning (RNT))
- þvagsöfnun
Hverjar eru aðferðir við sýnatöku þvagsýnis?
- þvagstix, almenna smásjárskoðun, morgunþvag
- Fyrsta buna og miðbunuþvag - fyrir þvagræktanir
- Aftöppun á þvagi
- Ástunga á þvaglegg
- Pokaþvag-börn
Hvernig eru hrákasýni ,,sputum’’ ?
Þetta eru sýni frá lungum, berkjum og barka (ekki munnvatn).
Sjúklingur losa hráka með að hósta og ræskja sig
Hvað er RNT hrákasýni?
Rækun, næmi og talning til að athuga hvort sýking er til staðar í lungum og þá hvaða tegund og hvaða syklalyfjanæmi er til staðar
Hvað er nefkokssog ?
Grönn holslanga tengd slímgildur er leidd um nasir inn í nefkok og sogað með sogtæki eða 20ml sprautu
