Blóðhlutagjafir Flashcards
Hverjar eru helstu áhættur við blóðhlutagjöf?
- Veirur og bakteríur sem berast með blóðhlutunum
- Ónæmisbæling vegna hvítrablóðkorna
- Gjöf rangra blóðhluta, þá sérstaklega ef ABO misræmi er á milli gjafa / þega
Hvernig er blóðkeðjan
- Blóðgjöf
- Framleiðsla blóðhluta
- Geymsla blóðhluta
- Blóðsýni fyrir samræmingarpróf
- Blóðhlutar teknir frá í sjúkling
- Flutningur blóðhluta
- Geymsla blóðhluta
- Blóðhluti sóttur
- Inngjöf blóðhluta
Blóðgjöf
- Hvað eru margir ml af blóði gefnir?
450 ml teknir og 300 gefnir
Hvenær má ekki gefa blóð?
- beinbrot
- utanlandsferðir (meta hverju sinni)
- ýmis lyf
- húðflúr 6 mán
- Kvef
- Tannlæknir
- ofnæmi
- Líkamsgötun 6 mán
- Frunsa
- Barnshafandi konur
Hvað er blóðflokkamótefni?
það eru mótefni gegn mótefnavökum á yfirorði rbk
- Rbk hafa ólíka mótefnavaka á yfirborði sínu
- einstaklingar hafa ólíka samsetningu mótefnavaka á rbk
Plasmafrumur og mótefni
Plasmafrumur geta myndað sértæk mótefni (immunuglobulin) gegn ákv mótefnavökum
Hvað eru mótefni?
Mótefni eru viðbrögð ónæmiskerfis gegn framandi mótefnavökum, t.d veirur, bakteriur, blóð úr öðrum einstkalingum
Hvað er ABO blóðflokkakerfið?
ABO er mikilvægasta blóðflokkakerfið og grunnur blóðgjafafræði
Frá hvaða aldri hafa flestir mótefni gegn A/B sem eru náttúrulega IgM mótefni?
3-6 mánaða
ABO mótefni eru mjög mikilvæg og geta valdið ýmsum vandamálum hjá sjúklingum, nefndu dæmi um vandamál?
- Aukaverkanir við blóðgjöf - blóðrof
- Vandamál á meðgöngu - fóstur og nýburablóðrof
- Höfnun eftir líffæragjöf - nýraígræðslur
Erfðir ABO blóðflokka
- Á hverju rbk er sæti fyrir 2 tegundir mótefnavaka
- Erfist önnur tegund frá föður og hin tegund frá móður
- Mögulegir mótefnavakar eru A eða B
- Sumir hafa ekki mótefanvaka, þá er líklegt að viðkomandi verði í O blóðflokki
Hvernig skiptast blóðflokkar Íslendinga (%) ?
O = 54%
A = 33%
B = 10,5
AB = 2,5%
85% íslendinga eru Rhesus (D) pós (+)
15% íslendinga eru Rhesus (D) neg (-)
Rhesus D blóðflokkar
- Hvað veldur því að rbk eru pósitíf eða negatíf?
Rbk eru flokkuð Rhesus (D) pósitíf eða negatíf eftir því hvort Rh(D) mótefnavaki er á yfirborði þeirra eða ekki
- Pos ef mótefnavakinn er á yfirborði !
Hverjir mega gefa hverjum rauðkornaþykkni?
Hverjir mega fá frá hverjum rauðkornaþykkni?
MÁ GEFA:
O- = öllum
O+ = AB+, A+, B+, O+
A- = AB-, AB+, A+, A-
A+ = AB+ og A+
B- = B-, B+, AB-, AB+
B+ = B+ og AB+
AB- = AB- og AB+
AB+ = AB+ eingöngu
MÁ FÁ FRÁ:
O- = O- eingöngu
O+ = O- og O+
A- = O- og A-
A+ = O-, O+, A-, A+
B- = O- og B-
B+ = O-, O+, B-, B+
AB- = O-, A-, B-, AB-
AB+ = Öllum
Hver má gefa hverjum Plasma?
AB = öllum
A = bara O
B = bara O
O = bara O
Hvaða aldurstakmark er á blóðgjöf?
18-65 ára
Hvað mega konur gefa blóð oft á ári ? en karlar?
Konur: 3x
Karlar: 4x
Hvaða blóðhlutar eru framleiddir í blóðbankanum?
- Rauðkornaþykkni
- Blóðflöguþykkni
- Blóðvökvi (plasma)
Hvað má geyma Rauðblóðkornaþykkni lengi í kæli ?
í 6 vikur í kæli við 4°
Hvað er mikið í rauðblóðkornaþykkninu?
Við gefum 450ml en 300ml til að gefa sjúkling
Hvað má líða langur tími þar til rauðblóðkornaþykknið er gefið?
30mín og ekki lengur en 4klst.
Meðal hraði er 60-90mín (fer eftir ástandi sjúklings)
Hvernig er geymsla á Plasma?
Geymdur í fyrsti við -30°og geymslutími er 2 ár
Hvað er mikið magn í plasmapoka?
250-280ml
Inngjafatími plasma?
gefa innan 4klst og meðal hraði er 60-90mín (fer eftir ástandi sjúklings)
Hvenær gefum við rauðkornaþykkni?
Ef fólk er lágt í hemóglóbíni og er að blæða (þarf blóð)
Hvenær gefum við plasma?
Gefið til að auka vökvarúmmál og til að bæta fólki upp storku þætti (storkuþ. 8)
Hvað er það sem kemur í veg fyrir að blóð storki í poka?
Sitrat
Hvernig eru blóðflögur geymdar?
Geymt við stofuhita á bretti sem vaggar í 22°, í 7 daga
Hvernig á að gefa blóðflögur?
Bombað STRAX inn í sjúkl, koma blóðflögunum lifandi inn í sjúkl svo blóðflögur hækki í blóðprufu
Hvað er mikið magn af blóðflögum í poka?
170-210ml
Hvað gerist ef fólk er lágt í blóðflögum?
blæðingarhætta
Hvað þarf margar manneskjur til að gera 2 einingar af blóðflögum?
8 manns
Hvaða einkenni geta komið fram við gjöf í blóðfrumuskilju?
Skorts einkenni kalsíum
karlar aðallega
Hverjar eru 2 gerðir blóðflöguþykkni?
- Blóðflöguþykkni unnið úr ‘‘buffy-coat’’ heilblóðs
- Blóðflögum frá 8 blóðgjöfum sameinaðar
- síðar skipt í 2 einingar - Blóðflöguþykkni safnað með blóðfrumuskilju
- 2 einingar frá sama gjafanum
Sérvinnsla blóðhluta
- Hvítkornasíun
- Minnka líkur á aukaverkunum við blóðinngjöf
- Minnka hættu á CMV (citamegaloveira) smiti
- HLA mótefnamyndun
- Öll blóðflöguþykkni
- Öll rauðkornaþykkni
Sérvinnsla blóðhluta
- Geislun
- Styttist geymslutími
- Fyrirbyggja ‘‘graft vs host’’ sjúkdóm, þar sem hvítu blóðkornin frá gjafa geta ráðist á líkamsvefi sjúklings
- Verulega ónæmisbældir sjúklingar
- Sjúklingar blóðlækningadeildar sem fá kröftuga frumudrepandi meðferð
- Veldur krossatengingu í DNA hvítkorna, þannig þær geta ekki valdið skaða hjá blóðþega
Sérvinnsla blóðhluta
- Smithreinsun
- Óvirkjar bakteríur og veirur sem smitast geta við blóðhlutagjöf
- Óvirkjar hvít blóðkorn sem valdið geta aukaverkunum
- Lengir endingartíma blóðflaga úr 5 dögum í 7
- Kemur í stað geislunar á blóðflögum og plasma
Hvert er hlutverk hjúkrunafræðings varðandi blóðhlutagjöf?
- Yfirfer fyrirmæli læknis (í sögu)
- Tekur blóðsýni og pantar blóðhluta
- Sækir blóðhluta
- Tryggir öryggi blóðþega
- Gefur blóðhluta
- Viðhefur eftirlit með blóðþegar (taka LM fyrir blóðgjöf og 15 mín eftir blóðgjöf)
- Skráning blóðhluta að gjöf lokinni
- þekkir aukaverkanir við blóðhlutagjöf
Hvað gerum vi ðef við gefum ranga blóðgjöf?
- Stöðva inngjöf
- tilkynna það
- taka krosspróf úr sjúklingi
- meta hvað gerist fyrir sjúkling
Hvaða fyrirmæli þurfum við að fá frá lækni?
- Ábending (lágt hemóglóbín)
- Hvaða blóðhluti
- Magn / fjöldi
- Timasetning (hversu fljótt skal gefa)
- Gátlista í klínískum leiðbeiningum
Hvenær á að gefa rauðkornaþykkni (viðmiðunarreglur)?
Þegar hemóglóbín er undir 70 g/L, sjaldan ástæða til að gefa hemóglóbín ef það er yfir 90 ef það er þarna á milli þá er það klínískt mat
Ef við gefum 1 einingu af rauðkornaþykkni, hversu mikði hækkar hemóglóbínið?
10 g/L
ef ekki = ennþá að blæða
Hvenær er gjöf blóðflagnaþykknis í fyrirbyggjandi skyni réttlætanlegt?
- Vanstarfsemi beinmergs
- Skurðaðgerði / ífarandi meðferð
- Blóðflagnaleti, starfræn röskun í blóðflögum
- Dreifð innanæðastorknun
Hvað er BAS og BKS?
Rannsóknir sem eru öryggisráðstafanir til að tryggj aða ABO / rhD flokkur sé staðfestur og borinn saman við fyrri flokkun í tölvukerfi blóðbankans
í bæði BAS og BKS eru framkvæmd….?
- Blóðflokkakontról
- Mótefnaskimun
Hvað er gert í BKS prófi?
En í BAS ?
BKS: gert krosspróf á blóðsýni sjúklings og blóði úr einingu til þess að skoða hvort kekkjun myndist - á við um sjúklinga sem hafa blóðflokkamótefni eða önnu vandamál
BAS: ekki gert slíkt krosspróf - á við um flesta sjúklinga
Neyðarblóð
Neyðarblóð er O RH D neg og K neg ruaðkornaþykkni
- hægt að gefa langflestum, alltaf að bíða og gefa réttan blóðflokk nema um neyðartilfelli sé að ræða
- í sumum tilfellum er hægt að gefa körlum o rhD pos í neyðartilvikum!
þarf að láta blóðbankann vita ef að við notum neyðarblóð?
já alltaf, þurfum að senda fylgiseðil með auðkenni sjúklings
Hvenær er þörf á neyðarblóði?
- Ofsablæðing
- Slys
- Ósæðarrof
- Meltingarblæðing
Hvað skal gera ef grunur er um aukaverkanir?
- Hætta blóðgjöf strax
- Halda æðalegg opnum, ekki taka æðalegg, skipta um framleningarsnúru
- kalla til læknis
- meta klínískt ástand sjúklings
- staðfesta að sjúklingur hafi fengið réttan blóðhluta
- Láta blóðbanka vita
- draga nýtt 4ml EDTA blóðsýni úr sjúkling og senda blóðbanka ásamt beiðni um aukaverkanir og atvik
- leiki grunur á gerlamengun í blóðhluta skal taka sýri úr sjúkl og blóðhluta og senda á sýkladeild
- skrá inngjöf blóðhluta og upplýsingar um aukaverkun í Interinfo kerfið í sögu
- ekki gefa fleiri blóðhluta nema eftir samráð við blóðbanka
Hvaða búnaður er notaður til að gefa blóðhluta?
- Vökvasett með síu !
- vökvadælur
- blóðhitarar
- Háhraðagjafa dælur
