Središnja zona gromadnih planina i kotlina Flashcards
Shvatanja Cvijića i Jovanovića o prostiranju rodopske mase?
Smatrali su da se proteže od SCG-bugarske i makedonske granice s obe strane Morave do Panonske nizije. Kopaonik, Šumadijske planine i ostrvske planine Vojvodine su pripajane rodopskoj masi ili su izdvajane u južnu i severnu prelaznu zonu.
Mišljenje L.Kobera o rodopskoj masi?
Rodopska masa kao venačna masa ne postoji.Umesto toga postoji škriljavo-rožna formacija starog stila koja sesatoji od unutrašnje rodofitne zone Dinarida i Karpata. Ova zona se pruža od Beograda preko Kopaonika i javlja se u donjem delu Vardara.
Granice središnje zone prema K.Petkoviću?
K. Petković jasno izdvaja međuvenačnu rodopsku masu između Dinarida na zapadu-Karpato-Balkana na istoku. Ona nam dolazi sa teritorije Makedonije i Bugarske. Prema severu Rodopska masa se klinasto sužava i dopire do Vršačkih planina.
Granice središnje zone ,prema istočnoj i zapadnoj zoni nisu u prirodi oštre i pravolinijske. Približna granica središnje zone prema istočnoj zoni mlađih venačnih planina proteže se od Ruja (1704m), preko Babičke gore, Garine, Seličevice, Stalaćkih brda, Bukovika, Resavskih humova, Gorice kod Rama do Vršačkih brda (640m).
Granica središnje zone prema Dinaridima polazi od istočnog dela Skopske Crne Gore, Kukavice, Vidojevice, Jastrepca, Juhora, Crnog vrha do Azanjskog visa.Ovde povija preko Dunava i ide u pravcu Vršačkih brda.Prema tome središnja zona gromadnih planina i kotlina zauzima deo Srbije oko Južne i Velike Morave.
Geološki sastav planina središnje zone?
Središnja zona gromadnih planina i kotlina pripada Rodopskoj masi, najstarijem delu kopna Balkanskog poluostrva. Izgrađena je od starih paleozojskih stena (gnajs, mikašist i filit) sa intruzijama granita i interkalacijama mermera. Za vreme hercinske orogeneze nabrano je i izdignuto rodopsko kopno. Tokom mezozoika ono je predstavljalo izduženo kopno u prostranoj geosinklinali Tetisa. Prilikom mlađe alpske orogeneze koja se javlja u međudinarskoj geosinklinali, rodopsko kopno je pretrpelo značajne promene. Kroz više orogenih faza rodopsko kopno je izdignuto a zatim vertikalnim pokretima razlomljeno i pretvoreno u gromadne planine i kotline. U celini središnja zona je izeravana od juga prema severu.
Koje se planine nalaze istočno od doline Južne i Velike Morave?
Istočno od dolina Južne i Velike Morave pojas Rodopskih planina se sužava od juga prema severu. Između reka Pčinje i Vlasine, SCG-Bugarske granice i južne Morave su planine: Dukat(1828m), Koćura (1568m),Besna Kobila (1922m), Vrdenik (1876m), Strešer, Čemernik i Ruj (1704m). Dalje prema severu s desne strane Južne i Velike Morave su planine Kruševica, Garina, Seličevica, Bukovik , Ražanj, Mojsinjske, Poslonjske planine i Resavski humovi.
Koje se planine centralne Rodopske zone prostiru sa zapadne strane Južne i Velike Morave?
Zapadno od Južne i Velike Morave središna zona je takođe predstavljena dosta uskim pojasom. Od važnijih gromadnih planina ističu se Kukavica, Pasjača,Jastrebac i Juhor. Između ovih planina su Jablanička, Toplička i Kruševačka kotlina u kojima su tokom neogena postojala jezera.
Šta zahvata Moravska udolina i koje su kotline i klisure u njoj?
Moravska udolina je izrazita morfotektonska jedinica središnje zone u Srbiji odnosno SCG. Ona zahvata raskomadanu rodopsku masu, između unutrašnjeg pojasa Dinarida i zapadnog unutrašnjeg pojasa Karpatsko-Balkanskog luka. Moravska udolina ,predstavlja morfotektonski složenu udolinu. Sastoji se od većeg broja kotlina i klisura. Važnije kotline su Vranjska, Leskovačka, Niška, Aleksinačka, Paraćinsko-Jagodinska (Gornjovelikomoravska) i Donjevelikomoravska. Veće klisure su Grdelička, Stalaćka i Bagrdanska.
Geomorfološka evolucija Moravske udoline?
Tokom mediterana, sarmata, panona i ponta udolina Velike i Južne Morave je bila zaliv Panonskog mora. Ovaj prostrani zaliv se pružao na jug do Grdeličke klisure. U postjezerskoj fazi nastaje kompozitna dolina Južne Morave. Prema tome Moravska udolina je ne samo poligenetska (tektonsko-abrazivno-fluvijalna) već i polimorfna (klisure i kotline) i polifazna (5 terasa označava 5 faza usecanja)
Preševska Povija,Preševsko-Kumanovska udolina?
Moravska udolina počinje na jugu Preševskom povijom (460m). Ova povija predstavlja najnižu tačku na razvođu između Panonskog i Egejskog basena odnosno Južne Morave i Vardara. Povija razdvaja Vranjsku kotlinu u slivu Južne Morave i kumanovsku kotlinu u slivu Vardara.
Preševsko-kumanovska udolina je široka 5-8 km, a dugačka 58 km. To je tektonsko-erozivno udubljenje spušteno između škriljasto-krečnjačkih planina Skopske Crne Gore na zapadu i Rujena na istoku. U dolini kod Preševa se nalazi povija od koje prema severu teče Preševska Moravica, a prema jugu Kumanovska reka. Preko Preševske povije vodi put i pruga Beograd-Skoplje-Solun.
Vranjska kotlina?
U dolini Južne Morave prva veća kotlina je Vranjska.Dugačka je 30 km a široka 6 km. Proteže se od Bujanovca do Vladičinog hana. Obod kotline je izgrađen od starih stena. A dno od neogenih sedimenata. Na obodu kotline srećemo i elemente paleovulkanskog reljefa (paleovulkanske kupe Oblik i Grot).
Grdelička klisura?
Grdelička klisura je usečena u stare stene rodopske mase (gnajs). S istočne strane Grdeličke klisure javljaju se partije andezita i dacita. Regresivnom erozijom je od razvođa stvorena klisura. Dužina Grdeličke klisure iznosi 30 km a dubina do 550m.
Leskovačka kotlina?
Leskovačka kotlina je spuštena u starim škriljastim stenama središnje zone. Pruža se meridijanski 50 km. Široka je 45 km. Dno kotline je izgrađeno od jezerskih sedimenata i raščlanjeno rečnim tokovima. Od Niške kotline je odvaja Pečenjevačko suženje i mala Brestovačka kotlinica.
Niška kotlina?
Niška kotlina se ubraja među veće kotline u Srbiji. Dugačka je 40 km a široka 20 km. Njeno dno je izgrađeno od jezerskih sedimenata. Niška kotlina sa Aleksinačkom kotlinom čini dvojno tektonsko udubljenje sa Mezgrajskim suženjem
Stalaćka klisura i reljef uzvodno od nje?
Stalaćka klisura je usečena u škriljce Stalaćkih brda. To je tipska domna epigenija. Duga je 24 km a duboka 350m.
Uzvodno od epigenetske Stalaćske klisure nastaje Velikomoravska udolina. Sastoji se od Paraćinsko-Jagodinske (Gornjevelikomoravske) i Donjevelikomoravske kotline. Gornjevelikomoravska kotlina pruža se meridijanski između Bagrdanske i Stalaćke klisure. Dugačka je 45 km, a široka 23-28 km. Ove dve kotline razdvaja Bagrdanska klisura koja je duga 17 km i plitka 380 m. Ona je domna epigenija Velike Morave i usečena je u starim stenama (škriljci i granit). Donjovelikomoravska kotlina je široko otvorena dolina prema severu. Ona je duža od Gornjomoravske kotline (60km) ali šira, plića i niža od nje. Izrazitu morfološku karakteristiku kotline predstavljaju brojne epigenije (10). Najpoznatije epigenije su Stalaćka i Bagrdanska klisura, epigenija Crnice, Jovanovačke reke, Resave, Kalenićke reke itd.
