SÁLFRÆÐI: 4. kafli

Question 1

Tengslanám

Answer 1

myndun nýrra tengsla milli atburða í umhverfi. Tvær tegundir tengslanáms eru viðbragðsskilyrðing og virk skilyrðing.

Question 2

Óskilyrt áreiti (viðbragðsskilyrðing)

Answer 2

áreiti sem kallar venjulega fram viðbragð; allt áreiti, t.d. æti

Question 3

Óskilyrt svörun (viðbragðsskilyrðing)

Answer 3

það sem er lífverunni eðlislægt, t.d. hundur slefar þegar hann fær mat

Question 4

Skilyrt áreiti

Answer 4

á venjulega ekki að kalla fram sérstakt viðbragð en fær nýja merkingu fyrir lífveru, t.d. hljóðmerki áður en það hefur verið parað við æti.

Question 5

Skilyrt svörun

Answer 5

er lærð svörun við áreiti sem upphaflega vakti ekki þessi viðbrögð, t.d. er slef við bjölluhljóm.

Question 6

Dæmi um óskilyrta svörun (2)

Answer 6

1. hönd dýft í ískalt vatn: æðar dragast saman

2. mikill hiti: maður kippir burt höndinni

Question 7

Dæmi um skilyrta svörun (2)

Answer 7

1. tónlist í bíómynd: maður verður allt í einu spenntur

2. lykt: minnir mann á stað, atburð eða manneskju

Question 8

Lota (viðbragðsskilyrðing)

Answer 8

sérhver pörun á skilyrta áreitinu og óskilyrta áreitinu kallast lota.

Question 9

Festingarskeið

Answer 9

er tíminn sem tekur lífveruna að læra tengslin milli áreitanna tveggja

Question 10

Slokknun

Answer 10

er EKKI að sama og gleymska. Slokknun er þegar hið skilyrta atferli er ekki styrkt þá minnkar skilyrta svörunin smátt og smátt.

Question 11

Sjálfkvæm endurheimt

Answer 11

ef hlé er gert á tilraun eftir að slokknun lýkur (t.d. yfir nótt) þá verður styrkur svörunar þegar tilraunir hefjast aftur meiri en hann var fyrir hlé.

Question 12

Alhæfing

Answer 12

þegar skilyrt svörun hefur verið tengd ákveðnu áreiti, vekja svipuð áreiti einnig sömu svörun. Viðbrögð við líkum fyrirbærum.

Question 13

Sundurgreining

Answer 13

Andstæðan við alhæfingu, eða viðbrögð við mismun, þ.e. lífvera greinig milli áreita. T.d. umferðarljós, rauði og græni liturinn skapa ólíka svörun hjá okkur.

Question 14

Raðskilyrðing

Answer 14

Pavlov skilyrti hund til að slefa í takt við hljóðmæli (ÓÁ: kjötduft) Þegar hljóðið var farið að vekja trausta slefsvörun breytti hann aðstæðum þannig að á undan hljóðinu sýndi hann dýrinu svartan ferning en gaf því engan mat. Eftir pörun á ferningi og hljóði nokkrum sinnum kom að því að ferningurinn einn og sér kallaði fram slefsvörun. Það er raðskilyrðing.

Question 15

Að skilyrða hræðslu

Answer 15

Séu rottur lokaðar í búri og rafstraumur leiddur í botngrindina er hægt að kalla fram óttaviðbrögð án nokkurs rafstraums. Þetta er gert með því að kveikja ljós áður en rafstraumnum (ÓÁ) er hleypt á. Eftir nokkrar slíkar paranir nægir ljósið til að kalla fram óttaslegin viðbrögð.

Question 16

Edward Thorndike (virk skilyrðing)

Answer 16

Rannsóknir Thorndikes marka upphaf rannsókna á virkri skilyrðingu. Hann byggði rannsóknir sínar á köttum í þrautabúrum.

Question 17

Árangurslögmálið (virk skilyrðing)

Answer 17

Svaranir sem hafa jákvæðar afleiðingar í för með sér verða tíðari en hinar detta út.

Question 18

Styrking (virk skilyrðing)

Answer 18

Þegar ákveðnu atferli fylgja afleiðingar sem auka líkur á að atferlið verði endurtekið.

Question 19

Jákvæð styrking (virk skilyrðing)

Answer 19

svörun dýrs leiðir til umbunar, þ.e. dýrið er verðlaunað fyrir réttar svaranir, dæmi er hrós og launahækkun.

Question 20

Refsing (virk skilyrðing)

Answer 20

Refsing verður til þess að neikvætt áreiti birtist og refsingin leiðir til færri svarana, dæmi er svipting frelsis ef brotið er gegn lögum.

Question 21

Neikvæð styrking (virk skilyrðing)

Answer 21

verður þegar svörun dýrs leiðir til ess að neikvætt áreiti birtist ekki. dæmi er að tengja ljós við raflost og þegþar ljós birtist stekkur rottan upp úr búrinu og tekst þannig að “forðast” raflostið. Þetta kallst neikvæð styrking (ljósið). Dæmi í mannlegu samfélagi er fjarvistarkerfi í skólum virkar sem neikvæð styrking á að mæta í tíma.

Question 22

Brottnámsskilyrðing (virk skilyrðing)

Answer 22

verður þegar svörun leiðir til þess að jákvætt áreiti er fjarlægt. t.d. Matarskál er full og rottan svöng. Ýti rottan á slána er lokað fyrir skálina í stutta stund = jákvætt áreiti fjarlægt. Um leið dregur úr svörunum dýrsins. Dæmi í mannlegu samfélagi: unglingur fær ekki lánaðan heimilisbílinn vegna þess að hann kom of seint heim eitt kvöldið.

Question 23

Samfelld styrking

Answer 23

þegar styrkir fylgir ákveðinni hegðun í hvert skipti sem hún er framkvæmd.

Question 24

Skert styrking

Answer 24

þegar ákveðin hegðun er aðeins styrkt stundum. Í hin skiptin er hegðunin látin afskiptalaus.

Question 25

Regluleg hlutfallsstyrking

Answer 25

Styrking verður eftir ákveðinn fjölda af óskilyrtum svörunum (alltaf matarbita eftir að hafa ýtt 10 sinnum á slána)

Question 26

Regluleg tímastyrking

Answer 26

Fyrsta svörun er styrkt á ákveðnum tíma liðnum frá því að síðast var styrkt (d. alltaf matarbiti á einnar mínútu fresti)

Question 27

Óregluleg hlutfallsstyrking

Answer 27

styrkt er eftir ákveðinn fjölda óskilyrtra svarana en fjöldi svarana er breytilegur frá einni styrkingu til annarrar. (matarbiti eftir að meðaltali eftir tíu ýtingar á slána, 2-20 skipti)

Question 28

Óregluleg tímastyrking

Answer 28

Styrkt er eftir ákveðið tímabil sem er breytilegt frá einni styrkingu til annarrar. (mínúta líður að meðaltali milli matarbita, 10 sek. - 2 mínútur)