SÁLFRÆÐI: 1. kafli

Question 1

Sálfræði rannsakar…

Answer 1

atferli og hugarstarfsemi einstaklings.

Question 2

Sálfræði á rætur að rekja til 3 fræðigreina, hverjar eru þær?

Answer 2

1. Heimspeki: viðfangsefni m.a. minnis og
   heila
2. Líffræði: lífeðlisfræðilegar uppgötvanir (t.d.
   heilarannsóknir og þróunarkenning
   Darwins (stigsmunur frekar en eðlismunur)
3. Eðlisfræði: Vísindaleg vinnubrögð og
   aðferðafræði.

Question 3

Wilhelm Wundt

Answer 3

stofnaði fyrstu tilraunasálfræðistofuna í Leipzig í Þýskalandi árið 1879.

Question 4

William James

Answer 4

skrifaði fyrstu kennslubókina í sálfræði árið 1890. “Sálfræðin eru vísindin um sálarlífið”

Question 5

Formgerðarstefna

Answer 5

Ein af fjórum fyrstu sálfræðistefnunum
Wilhelm Wundt kom fram með formgerðarstefnuna og snerist um það að viðfangsefni sálfræðinnar ætti að vera meðvituð hugarstarfsemi rannsökuð með sjálfsskoðun.

Question 6

Hlutverksstefna

Answer 6

er andsvar William James við formgerðarstefnunni. Í henni koma fram áhrif Darwins. Sálfræðin ætti að fjalla um eðli og hlutverk atferlis og hugsana.

Question 7

Atferlisstefna

Answer 7

Ein af fjórum fyrstu sálfræðistefnunum. John Watson kom fram með atferlisstefnuna og snerist hún um að setja ætti áherzlu á vísindalegar aðferðir og rannsóknir á atferli fram yfir rannsóknir á hugarstarfsemi.

Question 8

Sálgreining

Answer 8

Stefna Sigmund Freud sem fjallaði um dulvitund og hvatir einstaklingsins.

Question 9

Hvers þarf að taka tillit til þegar hugarstarfsemi eða hegðun er rannsökuð?

Answer 9

1. Umhverfisþættir
2. Erfðaeiginleikar
3. Menningarþættir
4. Félagslegt umhverfi
5. Persónulegir þættir (greind, persónuleiki…)
   (6. Reynsla einstaklings
6. Starfshættir miðtaugakerfis
7. Önnur líkamleg starfsemi)

Question 10

Hawthorne-hrif

Answer 10

sú staðreynd að fólk hefur tilhneigingu til að breyta hegðun sinni þegar það er meðvitað um að hegðun þeirra sé til rannsóknar.

Question 11

Löghyggja

Answer 11

fylgismenn halda því fram að öll hegðun eigi sér orsök og það sé hlutverk sálfræðinnar að skýra þessi lögmál. Löghyggja skiptist í eindregna löghyggju og væga löghyggju.

Question 12

Eindregin löghyggja

Answer 12

Samband milli áreitis og svörunar er alltaf lögmálsbundið.

Atferlisstefna, sálgreining og líffræðileg sálfræði heyra undir eindregna löghyggju.

Question 13

Væg löghyggja

Answer 13

Hugsun mannsins gerir honum kleift að hafa áhrif á sambandið milli áreitis og svörunar.
Hugræn sálfræði heyrir undir væga löghyggju.

Question 14

Frjáls vilji

Answer 14

er einkum studdur af mannúðarsálfræðingum. Vilji og sjálfsákvarðanir eru við völd, þ.e.a.s. við höfum val. Mannúðarsálfræði heyrir undir frjálsan vilja.

Question 15

Ásköpunarhyggja

Answer 15

Barnið fæðist inn í þennan heim með áskapaða þekkingu til þess að takast á við veröldina. René Descarts var talsmaður ásköpunarhyggju.

Question 16

Reynsluhyggja

Answer 16

Maðurinn fæðist sem óskrifað blað og þarf hver og einn að afla sér þekkingar í gegnum skynfærin til þess að prófa sig áfram. John Locke var upphafsmaður reynsluhyggjunnar.

Question 17

Afbrigðasálfræði

Answer 17

er ein undirgrein sálfræðinnar og fjallar um hegðun og andlegt ástand sem telst afbrigðilegt. Helstu viðfangsefni eru geðraskanir sem og tilfinninga- og persónuleikaraskanir.

Question 18

Félagssálfræði

Answer 18

er ein undirgrein sálfræðinnar og stendur félagsfræðinni næst. Fjallar um það hvernig félagsleg áhrif móta hegðun fólks og skoðanir. Viðfangsefni eru m.a. staðalímyndir, fordómar og hópþrýstingur.

Question 19

Hugræn sálfræði

Answer 19

Ein gróskumesta undirgrein nútímasálfræði. Tekur til skoðunar hugsun, minni, skynjun og tungumál ásamt fleiru.

Question 20

Klínísk sálfræði

Answer 20

er ein undirgrein sálfræði og snýr að meðferð og greiningu geðraskana, atferlismeðferð, fjölskylduráðgjöf o.fl.

Question 21

Líffræðileg sálfræði

Answer 21

er ein undirgrein sálfræðinnar og undir hana falla m.a. rannsóknir á taugafrumum, boðefnum, heilanum og áhrif geðlyfja og fíkniefna á heilann.

Question 22

Persónuleikasálfræði

Answer 22

er ein undirgrein sálfræðinnar sem á rætur að rekja til kenninga Freuds um persónuleikann. Lögð er áherzla á einstaklinginn og gengið er út frá því að fólk sé ólíkt vegna meðfæddra persónuleikaþátta og hegðun einstaklinga í ólíkum aðstæðum.

Question 23

Réttarsálfræði

Answer 23

Sérhæfð undirgrein sálfræðinnar sem tengist afbrotamálum og réttarhöldum, t.d. falskar játningar. Gísli Guðjónsson er einn þekktasti réttarsálfræðingur í heimi.

Question 24

Skólasálfræði

Answer 24

er undirgrein sálfræðinnar sem tengist vandamálum í tengslum við skólastarf.

Question 25

Tilraunasálfræði

Answer 25

Elsta undirgrein sálfræðinnar og undirstöðugrein allra annarra sálfræðigreina.

Question 26

Þroskasálfræði

Answer 26

er undirgrein sálfræðinnar sem fjallar um þroskaferilinn frá getnaði til grafar, m.a. líffræðilegur þroski og vitsmunaþroski.

Question 27

Líffræðilegt sjónarmið

Answer 27

er eitt sjónarmiða nútímasálfræði. Sálræn starfsemi tengist virkni í heila og taugakerfi. Leitast er við að skýra mannlegt sálarlíf með skírskotun til þróunar, erfðafræði og lífeðlisfræði.

Question 28

Atferlissjónarmið

Answer 28

er sjónarmið undir áhrifum frá reynsluhyggju í heimspeki og þróunarkenningu Darwins. Snýst um að hegðun sé alfarið lærð af umhverfi. Grunnlögmál eru tvö, viðbragðsskilyrðing og virk skilyrðing.

Question 29

Hugrænt sjónarmið

Answer 29

er andsvar við þröngu sjónarmiði atferlissjónarmiðsins. Rannsóknir á því hvað gerist innra með fólki og tengist eðli eða eiginleikum mannshugans. Undir hugrænt sjónarmið fellur n.a. hugræn atferlismeðferð (atferlissjónarmið + hugrænt sjónarmið)

Question 30

Jákvæð styrking

Answer 30

Betra að styrkja hegðun sem þú vilt sjá aftur frekar en að refsa hegðun sem þú vilt ekki sjá aftur.

Question 31

Viðbragðsskilyrðing (stutt svar)

Answer 31

Svörun stjórnast af áreiti.

Question 32

Virk skilyrðing (stutt svar)

Answer 32

Svörun stjórnast af afleiðingu.

Question 33

Mannúðarsjónarmið

Answer 33

er ekki vísindalegt og snýst um áherzlu á einstaka mannlega eiginleika svo sem sjálfsvirðingu og ást. Mannúðarsjónarmiðið hefur mótað ákveðnar siðareglur innan sálfræðinnar, þ.e. virða einstaklinginn sem manneskju en ekki tilraunadýr. Undir mannúðarsálfræðina fellur sjálfsbirting og þarfapýramídinn.

Question 34

Abraham Maslow

Answer 34

(1908-1970) er mannúðarsálfræðingur sem þróaði mannúðarsjónarmiðið með Carl Rogers og kom einnig fram með hinn svokallaða þarfapýramída.

Question 35

Carl Rogers

Answer 35

(1902-1987) er mannúðarsálfræðingur sem þróaði mannúðarsjónarmiðið ásamt Abraham Maslow. Hann var fyrstur til þess að koma fram með hópmeðferð.

Question 36

Sjálfsbirting

Answer 36

Þörf manneskju til að vaxa og nýta hæfileika sína til fulls, þ.e. verða besta útgáfan af sjálfum sér. Sjálfsbirting er einnig æðsta stig þarfapýramídans.

Question 37

Þarfapýramídinn (neðst til efst)

Answer 37

Líkamlega - Öryggi - Kærleikur - Væðing sjálfs og annarra - Sjálfsbirting

Question 38

Sálgreining

Answer 38

er sjónarmið í sálfræði sem byggir á kenningum Freuds. Lýsing á starfsemi heilans um persónuleika.
Meðferðarform til að lækna sálarmein eins og sefasýki. Sálgreining byggist ekki á tilraunum heldur athugunum og er þess vegna óvísindaleg. Dulin átök og hvatir koma fram í sálgreiningu, þ.e. þær hugsanir sem við höfum ekki beinan aðgang að.