Radyoloji Flashcards
Radyasyona duyarlı normal dokular nelerdir ?
En duyarlılar:
- Hematopoetik sistem (Lenfosit en duyarlı > nötrofil > trombosit > eritrosit
- Lenfoid doku
- GIS epiteli
- Gonadlar
- Embriyonik doku
Orta duyarlı:
- Deri
- Vasküler endotel
- AC, böbrek, KC, lens
Az duyarlı:
- SSS
- Kaslar
- Kemikler
- Kıkırdak, bağ dokusu
Radyoduyarlılık ve radyorezistan nedir?
- M, G0, G1 radyoduyarlı faz, S radyorezistan faz (tamir mekanizmaları çok artıyor o sırada)
- Daha hızlı bölünen daha duyarlı oluyor.
Radyasyon hücreyi nasıl etkiler ?
- Direkt etki -> Hücreyi oluşturan yapıları direkt kimyasal ya da biyolojik değişikliklerle bozar.
- İndirekt etki -> H2O hidrolizi sonucu oluşan ROS ile nükleik asitler, protein ve lipidlerin yapısının bozulması ile dolaylı olarak meydana gelir.
- En ölümcül hasar çift zincir kırıklarında
Kanser hastalarının % kaçı RT’ye ihtiyaç duyar?
%50-60
RT endikasyonları nelerdir?
Küratif/definitif/radikal RT:
- Tümörün lokal tedavisinin tek başına RT ile yapılması
- Erken evre larinks kanserinde yapılabilir.
Eş zamanlı KemoRadyoterapi:
- KT ile aynı zamanda küratif RT
- Toksisitesi daha fazla
Adjuvant RT:
- Bir tedaviden sonra uygulanır. (Genelde cerrahi)
- Amaç kalan tm dokusunun da tam temizlenmesidir.
Neo-adjuvant RT:
- Bir tedaviden önce yapılır. (Genelde cerrahiden önce)
Palyatif RT:
- Tm’e bağlı bası, ağrı, dispne, kanama, kırık riski gibi durumların iyileşmesini sağlamak
Profilaktik RT:
- Olası lokal yineleme ve uzak metastazları engellemek için yapılan uygulamalar
Tüm beden RT’si:
- Kİ transplantasyony öncesi immun sistemi suprese etmek, lösemil hücreleri eradike etmek için uygylanır.
Uygulama şekillerine göre RT çeşitleri nelerdir?
Eksternal RT
Brakiterapi:
- Vücut boşluklarına ya da tümöre doğal/yapay radyasyon kaynakları yerleştirilir
- İnvaziv bir yöntemdir
Intraoperatif RT:
- Cyber knife
- Tanımlanan tm dokusuna tek veya birkaç seferde yüksek dozda verilir.
- Hedef çok daha açık olduğundan hedef santimlerle bile belirlenebilir.
RT’de doz reçetelendirmede neler vardır?
- GTV -> Görüntülenebilir tm volümü
- CTV -> Klinik hedef volüm
- ITV -> Internal hedef volüm (organ hareketlerinin de dahil edildiği volüm)
- PTV -> Planlanan hedef volüm (Hasta ya da cihaz kaynaklı değişiklikleri de hesaba katar)
- Tedavi edilen volüm
RT sonrası takip nasıl olur?
- < 2 yıl -> 3 ayda 1
- 2-5 yıl -> 6 ayda 1
- > 5 yıl -> 12 ayda 1
Konformal RT neleri içerir?
- 3 boyutlu konformal radyoterapi (3B-KRT)
- Yoğunluk ayarlı radyoterapi (YART)
- Volümetrik ark tedavisi (VMAT)
- Stereotaktik RT
Algoritma:
- İmmobilizasyon yapılır.
- Simülasyon
- Hedef ve RAO çizimi
- Doz reçetelendirme
- Tedavi planlama
- Kalite kontrol
- Tedavi
3B-KRT:
- En fazla 3 alandan ışın alır hasta.
YART:
- 3B-KRT’nin daha gelişmiş formudur.
- Ana ışın demeti, bilgisayar yardımı ile farklı yoğunluktaki çok sayıda daha küçük demetçiklere bölünür. (Bu demetçikler tümöre farılı birçok açıdan girerek hedefte kesişirler böylelikle yoğunluğu farklı bölgeler elde edilebilir.)
- Amacı hedef bölge max doz, RAO’ların daha iyi korunabilmesidir. Ayrıca tm ve kritik organların şekil ve yerleşimine göre yoğunluk farklılaştırmaktır.
3B-KRT’ye göre:
- İmmobilizasyon daha önem kazanır._ Çünkü hedef kaçarsa hedef sonrası ani düşen doz düşük doz almasına sebebiyet verir, RAO’ların ise yüksek doz bölgede kalması -> toksisite yaratır.
- Set-up hatalarına karşı tolerans azalmıştır.
- Planlama süresi artmıştır.
- Tedavi süresi uzamıştır.
- Tüm vücut dozu artmıştır. (Çoklu alan girişi yüzünden) -> çocukluk çağı tm’lerinde tercih edilmez.
VMAT:
- Rotasyonel olarak 360 derecelik açıdan ışın demeti yollayabilir.
- Doz yoğunluğunu ayarlayarak hedefte farklı doz yoğunlukları yaratabilir.
3B-KRT ve YART’a göre:
- Tedavi süresi azalmıştır.
- Homojenite artmıştır.
- RAO korunumu artmıştır.
- Çevre dokularda düşük doza maruz kalan volümde artış olmuştur.
Stereotaktik RT:
- En gelişmiş eksternal konformal RT tekniğidir.
- Fraksiyon satısı çok az (3-5 fr), yüksek doz veriyoruz, az sürede tedavi olunabiliyor.
- Işınların çakışma bölgesinde yüksek dozlara çıkarken, RAO’da doz hızlı şekilde düşer.
- Çok sayıda farklı açıdan ışın demeti gönderilebiliyor.
Stereotaktik radyocerrahi neleri içerir?
- Uzay neşteri de denilebiliyor.
- Gammaknife/Cyberknife/LINAC çeşitleri var genelde LINAC kullanılıyor günümüzde
- Intrakranial lezyonlarda kullanılır genelde
- Tek doz olması gerekiyor.
Görüntü kılavuzluğunda RT (GKRT) nedir?
- Konformal RT’nin daha hassas uygulanmasına olanak sağlayan ek bir teknolojidir.
- Tedavi ekibinin, tedavi hedefinin anatomisinde günlük oluşabilecek değişiklikleri yönetebilmesi için geliştirilmiştir. (Pelvik tm’lerde rektum ve mesanenin doluluk seviyeler gibi)
- Set-up hatalarını en aza indirir.
- PTV marjlarını azaltır.
- Normal dokunun maruziyetini en aza indirir.
- Her fraksiyon öncesi alanların BT ile kontrolü yapılıyor.
Solunum kontrollü RT nedir?
- Solunuma bağlı toraks ve üst abdomene yönelik RT planlamarındaki bozulmaları azaltır.
- Akciğer tm tedavisinde solunumdan çok etkilenildiği için ITV marjı en çok bu tür kanserlerde verilmek zorunda kalınıyor.
Serbest solunum tekniği:
- Solunum kontrollü 4 boyutlu BT (solunum hareketi 4.boyut olarak ekleniyor) yardımıyla yapılır.
- Ekspiryum sonu ve inspiryum başında verilir genelde.
Nefes tutma tekniği:
- Tedavi derin inspiryum sırasında nefes tutturularak verilir. (Kalbin etkilenmesi vb de azaltılır.)
Proton ile tedavi nasıl olur ?
- Doz dağılım özellikleri diğer RT tekniklerine göre en üstün düzeydedir.
- RAO’ların gereksiz doz alımı en iyi şekilde engellenir. (Bir anda doz azalıyor.)
- Bu özelliği nedeniyle belli başlı çocukluk çağı tümörlerinde özellikle tercih edilmektedir.
X ve gama ışınları nedir ve alfa veya beta ışınımı nedir?
- X ışınları elektronların yörünge değişimleri ile oluşur.
- Gama ışınları çekirdekteki enerji değişimleri ile oluşur.
- a ışını çekirdekten kopan helyum partikülüdür.
- b ışını yörüngeden kopan bir elektrondur.
Nükleer tıpta neler kullanılır?
Görüntülemede:
- Elektromanyetik karakterde gama ışınımı yapan radyoaktif maddeler kullanılır.
Tedavide:
- İyonizasyon gücü daha yüksek olan partiküler karakterde alfa veya beta ışınımı ile bozunan radyoizotoplar kullanılır.
Radyonüklid nedir?
- Alfa, beta ve gama ışınımları yaparak bozunan kararsız nüklidler radyonüklid olarak adlandırılır.
- Bunlar radyonüklid jeneratörler, siklotron ve nükleer reaktör sistemlerinde üretilir.
Nükleer tıpta kullanılanlar:
- Tek foton yayıcı radyonüklidler -> SPECT (Tek foton emisyon tomogrofisi) gama kamera sistemleri
- Pozitron yayıcı radyonüklidler -> PET (pozitron emisyon tomogrofisi) sistemleri
Tek foton yayıcı radyonüklidler:
- Her bir radyoaktif bozunma için bir gama fotonu yayarlar ve bu ışınlar SPECT gama kamera sisteleri ile görüntülenir.
- Siklotronlarda veya nükleer reaktörlerde üretilir.
- Teknesyum (Tc)-99m (En sık kullanılan)
- İyot-131
- İyot-123
- Yarı ömürleri uzun
Pozitron yayıcı radyonüklidler:
- Genelde kısa yarı ömürlü elementler
- Siklotron adı verilen partikül hızlandırıcılarda üretilir.
- Aralarından en uygun yarı ömrü olan (110 dk) F-18 kullanılır en çok. (F-18 işaretli glukoz kullanılır.)
- Flor (F) - 18
- Karbon (C) - 11
- Oksijen (O) - 15
- Nitrojen (N) - 13
Radyonüklid tedavi yöntemleri nelerdir?
- A veya B ışınımları yapan radyonüklidler kullanılır.
- Bu ışınlar partikğler yapısa olup menzili genelde 2-3 mm kadardır.
I-131:
- 630 keV’lik beta ışınları ve 364 keV’lik gama ışınları vardır.
- Tiroidektomi sonrası rezidü dokular B ışınları ile ablase edilir.
- Hipertiroidi tedavisinde de kullanılabilir.
I-131MIBG:
- Nöroendokrin tümörlerin tedavisinde kullanılır.
- Nöroblastoma, feokromasitoma gibi
Somatostatin reseptör tedavisi:
- Somatstatin reseptörlere sahip olduğu gösterilen NE tümörler, beta yayılımı yapan analoglar ile tedavi edilebilmektedir.
- Lutesyum (Lu) - 177 DOTATE en sık kullanılan tedavi molekülüdür.
Radyoembolizasyon (selektif internal RT):
- Primer KC veya metastatik KC tm’lerinde kullanılır.
- Yitrium (Y) - 90 hepatik arterden katater aracılığıyla verilir.
- Saf beta ışıması yapar.
- Görüntülenmesinde beta partiküllerinin doku ile etkileşmesinden ortaya çıkan bremsstrahlung ışınlarından (X-ışınları) yararlanılır.
GIS traktusta malignite kraterleri nelerdir?
Elma koçanı bulgusu!!
- Kısa geçiş zonu
- Kısa segment tutuluşu
- Lümende daralma
- Duvarda kalınlaşma
- Mukozal harabiyet
- Peristaltizm kaybı (rijidite)
Pozitron yayan radyonüklidler nelerdir ?
- Flor-18 (F-18)
- Galyum-68 (G-68)
Onkolojide F-18 FDG PET/BT kullanım alanları nelerdir?
- Bilinen malignitelerde evreleme
- Tedavi sonrası yeniden evreleme
- Tedaviye yanıtın değerlendirilmesi
- Rekürrensi, fibrozis/nekrozdan ayırma
- Primeri bilinmeyen tümör ve metastaz taraması
- Uygun biyopsi lokalizasyonunun belirlenmesi
- Radyoterapi hedef alanının belirlenmesi
FDG PET’in zayıf yönleri nelerdir?
- Enfeksiyon ve inflamasyonda FDG tutulumu izlenebilir.
- İyi diferansiye kanserler FDG tutulumu göstermeyebilir.
- Malign ama küçük lezyonlarda FDG tutulumu olmayabilir.
- Nispeten pahalı
DOTA peptit ne işe yarar ?
- Nöroendokrin tümörlerin somatostatin reseptörüne bağlanır.
- Ga-68’le işaretlenerek görüntülemeyi sağlar.
Somatostatin reseptörü pozitif tümörler nelerdir?
- Gastroenteropankreatik tümör
- Feokromasitoma
- Paraganglioma
- Merkel hücreli karsinoma
- Medüller tiroid kanseri
Ga-68 PSMA PET/BT ne işe yarar ?
- Prostat kanseri ve metastazlarında PSMA x 100-1000
Tedavide kullanılacak ideal radyofarmasötiklerin özellikleri nelerdir?
- Saf beta (negatron) veya alfa ışınımı
- Orta/yüksek enerjili (>1 MeV) olmalı
- Etkin yarı ömür çok kısa olmamalı (3-14 gün)
- Hedef doku/hedef olmayan doku oranı yüksek olmalı
Radyonüklid tedaviler nelerdir?
- Tiroid hastalıkları -> İyot-131
- Kemik metastazlarının ağrı palyasyonu -> Stronsiyum-89, Samoryum-153, Renyum-186
- Radyonüklid sinevektomi -> Yitriyum-90, Renyum-186, Erbiyum-169
- KC tümörlerinde selektif internal radyonüklid tedavi -> Yitriyum-90 mikroküre
- Prostar kanserinde -> Lutesyum-177 PSMA tedavisi
- NE tümörlerde radyonüklid tedavi -> İyot-131 MIBG, Yitriyum-90 ve Lutesyum-177 peptitler
Radyo aktif iyot tedavisi (RAİ) nerede kullanılır?
Benign tiroid hastalıkları:
- Toksik nodüler guatr
- Toksik multinodüler guatr
- Graves hastalığı
İyi diferansiye tiroid kanserleri:
- Papiller tiroid kanseri
- Folliküler tiroid kanseri
NET’lerde radyonüklid tedavi nasıldır ?
- I-131 MIBG tedavisi
- Somatostatin reseptör tedavisi
- Günümüzde en yaygın kullanılan ajan Lu-177 DOTATATE molekülüdür.
Radyonüklid sinovektominin özellikleri nelerdir?
- Eklem içi sinovyal alana verilir ve sinovyada fibrozis oluşturulur.
- Amaç inflamasyonu, vaskülaritryi ve ağrıyı ortadan kaldırmaktır.
- RA, psöriatik artrit, aniklozan spondilit, vilvonodüler sinovit ve hemofilik sinovitte uygulanabilir.
- Hemofilik sinovit radyosinovektominin en etkili olduğu endikasyondur.
- Yitriyum-90, Renyum-186, Erbiyum-169 (Büyükten küçüğe eklemler için)
Kemik metastazlarında ağrı palyasyonunun özellikleri nelerdir?
Osteoblastik kemik metastazlarının sık görüldüğü kanser tiplerinde (meme ve prostat gibi) kullanılır.
Baş-boyun radyolojisinde dikkat etmemiz gerekenler
- Tutulu lenf nodu bölgesi, primer odak için fikir verir.
- En sık sq hücreli karsinom görülür.
- En sık baş-boyun kanseri çıkar primer odak
- Primeri bilinmeyen boyun metastazı oranı %5’tir.
- Çoklu tedavinin toksisitesinden kaçınmak ana amaçtır.
- RT planlamalarında VMAT/YART tercih edilmelidir.
- İleri evrelerde özellikle RT ile eş zamanlı KT tercih edilmelidir.
Baş-boyun kanserli hastalarda en sık tutulan lenf nodu bölgesi nedir, neler drene olur?
- En çok 2.bölge (üst juguler) tutulur. (Bunu 3.bölge izler)
Seviye-2:
- Nazal kavite
- Nazofarinks
- Orofarinks
- Hipofarinks
- Larinks
- Parotis bezi
Viral kaynaklı RT-KT’ye duyarlı tümörler nelerdir?
- HPV -> batı ülkelerinde orofarinks karsinomunun
- EBV -> Uzakdoğu ülkelerinde nasofarinks karsinomunun etiyolojisinden sorumludur.
Boyunda kitle ile başvuran hastada primer odak görüntülemeyle bulunamadıysa ne yapılmalıdır?
- Ayrıntılı panendoskopi
- NF , dil kökü, priform sinüs biyopsisi
- Tonsillektomi (biyopsi amaçlı alınır.)
Alt servikal LN tutulumunda yaklaşımda ilk ne düşünmeliyiz?
- Primer odak sıklıkla klavikula altındadır. (Özellikle tm adenokarsinom ise)
(Üst servikal LN adenokarsinomlarında ise tükrük bezi, tiroid ve paratiroid tm’leri dışlanmalıdır.)
Baş-boyun tümörlerinde adjuvan RT endikasyonları nelerdir?
- T3, T4 (Tm invazyonu fln)
- Yakın veya CS (+)
- 1’den fazla LN (Teklide cerrahi yeterli olur genelde)
- PNI (Perinöral invazyon)
- LVI (Lenfovasküler invazyon)
- Ekstrakapsüler yayılım
Tiroid nodülünde maligniteyi telkin eden USG bulguları nelerdir?
- Hipoekojenite
- Mikrokalsifikasyon
- Düzensiz sınırlar
- Solid içeriğin fazla olması
- Boyunun eninden büyük olması
Baş-boyun kitlelerinde hangi durumlarda malignite düşünmeliyiz?
- 2 haftadan uzun sürek kitleler
- Antibiyoterapiye rağmen küçülmeyen hatta büyüyen kitleler
- 1,5 cm’den büyük çapa sahip kitleler
- Sert, fikse, konglomere, multipl kitleler
- Ülsere görünümde, invaziv, hızlı büyüyen kitleler
Baş-boyun kitlesinde yaklaşımımız nasıl olmalıdır?
- İyi bir anamnez alınır.
- FM yapılır.
- Görüntüleme tetkikleri yapılır.
- Malignite şüphesi varsa ilk primer odak aranır.
- En son doğrulama ve tanı amacıyla biyopsi alınır.
X-ışınlarının tanıda kullanılan özellikleri nelerdir?
- Absorbsiyon (soğurma)
- Fotoğrafik özellik
- Luminesans özellik
Radyografi -> absorbsiyon + fotoğrafik özellik,
Radyoskopi -> absorbsiyon + luminesans özellik
(Radyografi -> siyah-beyaz, radyoskopi -> beyaz-siyah)
Radyografinin avantaj ve dezavantajları nelerdir?
Avantaj:
- Yaygın
- Ucuz
- Geniş alan
- Doğal kontrast
Dezavantaj:
- Süperpozisyon
- Radyasyon
Radyoskopi kullanım alanları nelerdir?
- Kontrastlı GİS incelemeleri
- Kontrastlı GÜS incelemeleri
- Mobil organ/yapıların gerçek zamanlı değerlendirilmesi
- Anjiyografi
- Girişimsel işlemlere kılavuzluk
Kontrast maddeler nelerdir?
Pozitif kontrast maddeler:
İyot:
- Böbreğe yük, alerji
- İntravenöz pyelografi -> Başlıca IV yolla sistemik dolaşıma verilir.
- Artrografi, myelografi -> Eklem, spinal subaraknoid mesafe gibi vücut boşluklarına
- Anjiyografi -> Direkt damar içerisine verilerek vasküler görüntüleme
Baryum:
- Sindirm borusu çalışmalarında oral ya da rektal yolla
Negatif kontrast maddeler:
- Hava -> Çift kontrastlı GİS çalışmalarında
- Karbondioksit -> Bazı vasküler incelemelerde ve vücut boşluklarının görüntülemesinde kullanılır.
Çift kontrastlı görüntülemeler:
- Organların iç yüzeylerini (mukozalarını) görüntülemek için yapılır.
Perkütan transhepatik kolanjiyografi nedir?
- Kısaca PTK, ERCP’nin darlık olup geçemediği zaman kullanılır.
BT’de pencereleme nedir?
- Yoğunluk ayarı ile görüntülerdeki renk farklılaşmaları sonucu bakılan penceredir.
- Yumuşak doku penceresi, AC penceresi, kemik penceresi gibi
- Pencere düzeyi -> BT rakamlarının orta noktası
- Pencere genişliği -> BT rakamlarının farklı gri tonlarında görüntülendikleri aralık
BT’nin travmada tercih edilme sebebi nedir?
- Kemik yapıyı çok iyi görüntüler
- Hematomu ayırabilir
- MR’a göre daha kolaydır.
- Ayrıca AC parankim değerlendirmesi için de ilk seçenektir.
BT’nin dezavantajları nelerdir?
- Anatomik bütünlük yoktur.
- İyonizan radyasyon
- İyotlu KM’nin istenmeyen etkileri olabilir.
- Çeşitli artefaktlar (metallerden etkilenir.)
Stag horn taş nedir?
- Toplayıcı sistemin şeklini alarak kümeler oluşturan taşlardır.
Nefrolitiaziste radyolojik görüntüleme sıramız nedir?
- Özellikle yan ağrısı ve hematüri ile gelen hastada direkt üriner sistem grafisi (DÜSG) tercih edilir.
- Bağırsak gazları vb engelliyorsa USG veya BT ile devam edilir.
BT avantajları:
- Kemik ve gaz dansitelerinden etkilenmez.
- Taşları iyi ayırt eder.
- Kitle değerlendirmesi yapılabilir.
- Toplayıcı sistemdeki hava dansiteleri saptanabilir. (Eşlik eden enfeksiyon işareti)
