Poolse cinema!! Flashcards
Andrzej Wajda
-Maakt ‘oorlogstrilogie’: A Generation (1955); Kanal (1957) en Ashes and Diamonds (1958)
-Zijn grote oeuvre wordt gerekend tot ‘cinema of moral concern’: hoe verhoudt individu zich tot de staat?
Legt communistische hypocrisie bloot; filmen in periode van censuur
Verdere info over Ashes and Diamonds
-Bij Ashes and Diamonds was script gecontroleerd, maar op set werd er van afgeweken
-Film speelt zich af op 8 mei 1945. Een dag van chaos: de fascisten zijn verslagen, maar op wie moeten we nu onze hoop vestigen? Op communisten die land mede bevrijd hebben? Op Home Army, maar die zijn steeds nationalistischer aan het worden? Die chaos / twijfel spiegelt zich. Is Maciek (ingehuurd om plaatselijke communistenleider Szczuca te doden) een held of een antiheld?
-Begin van film is al ironisch: hij heeft huurmoord gepleegd. Blijkt verkeerde doelwit. Komt hij achter als Szczuca in zelfde hotel verblijft als hij.
Maar hij heeft romance met Krystyna in hotel. Kiest hij voor normaal bestaan met haar of voor verloren politieke zaak?
Ondertussen probeert Szczuca zijn opgepakte zoon te redden.
Maciek doodt Szczuca alsnog (en daarmee veroordeelt hij tevens Krystyna tot voortzetten van haar uitzichtloze leven). Als hij daarna wordt belaagd, is hij vergeten dat hij zijn pistool had weggegooid.
-In een overdreven ogende ren eindigt Maciek op vuilnisbelt – hommage aan einde van The Asphalt Jungle (John Huston, 1950)
-Stijl van de film is enerzijds observerend (in geest neorealisme); anderzijds expressief (m.n. shot van kruis op voorgrond)
Film is enerzijds historische reconstructie; anderzijds is Maciek nadrukkelijk anachronistisch. Acteur Zbigniew Cybulski
gepresenteerd als Poolse ‘James Dean’.
-Film kon in elke fase van maken worden geblokkeerd
Dankzij Jalta akkoord was Duitse stad Breslau veranderd in Poolse stad Wroclaw. Werd filmstudio gebouwd om te bekrachtigen dat het Pools was. Daardoor moesten er ook films vandaan komen: Ashes and Diamonds is er gedraaid
Iets wat politiek beladen was in jaren 50 geldt nu soms als ‘existentieel’
Man of Marble/Man of Iron extra info
-Wajda moest 12 jaar wachten voor hij Man of Marble (1977) kon realiseren. Film is uniek / geniaal in zijn soort
Journaliste Agnieszka wil in 1976 reportage maken over Mateusz Birkut. Ze heeft illegaal zijn neergehaalde standbeeld gefilmd.
Er werden in jaren ’50 propagandafilms over Birkut gemaakt, want hij was door documentairemaker Burski geportretteerd als snelst werkende metselaar: modelarbeider volgens communistische ideologie
Maar eenmaal een held hebben ze hem niet meer nodig. Hij krijgt gloeiend hete baksteen toegeworpen: verbrandt zijn handen. Na sabotage komt Birkut in verzet, vooral als zijn vriend / collega Witek wordt opgepakt (hij is een spion, zeggen ze)
Birkut weet de massa te mobiliseren om op te komen voor hun rechten, maar zal in de anonimiteit verdwijnen. Agnieszka wil in reportage met archiefmateriaal werken en met talking heads die Birkut gekend hebben.
Verder zien we reconstructiescènes (visualiseringen van Birkuts leven), we zien hoe Agnieszka trucs uithaalt tot stiekem filmen (want niet iedereen wil in beeld), we zien hoe de crew geschoten materiaal nabespreekt.
-Uiteindelijk wil televisiestation niet als film, maar als twee
nieuwsitems uitzenden. Argument: het is te ‘dun’, want ze hebben Birkut niet zelf gesproken. Agnieszka is boos: vermoedt dat er politieke druk is uitgeoefend om deze ‘luis in de pels’ dood te zwijgen
Ze gaat op zoek naar Maciek Tomczyk, zoon van Birkut (zelfde acteur). Die werkt bij de scheepswerf in Gdansk (!). Maciek zegt: mijn vader is dood.
Punt is natuurlijk dat de film die Agnieszka niet kon maken / vertonen, de film is die wij hebben gezien: Man of Marble (1977) laat zien wat door de mazen van de censuur kon glippen.
-Maar wat maakt Wajda’s project nog meer zo bijzonder. In 1980 breken er (opnieuw) stakingen uit op die scheepswerf in Gdansk, geleid door Lech Walesa, leider van onafhankelijke vakbond Solidarnosc – hij zal later Nobelprijs voor de Vrede in 1983 krijgen voor zijn inspanningen.
Wajda gaat naar Gdansk en draait allerlei materiaal om oproer te filmen. Hij wisselt ook steeds van locaties om censuur te omzeilen.
-Wajda verweeft dat materiaal met fictief verhaal over journalist Winkel die in Gdansk verslag gaat doen. Suggestie is: eerste lont is in het kruitvat gestoken door Maciek Tomczyk (!)
Contact met Warschau is afgesneden voor Winkel, maar hij treft een jonge collega die hij ooit baantje bij radio bezorgde. Die
collega was vroeger bevriend met Maciek.
Zo komen we de levensloop van Maciek te weten. Die had een moeizame relatie met zijn vader. Die vader – dat is dus Mateusz Birkut – loopt mee in een demonstratie in 1970, wordt daarbij door politie doodgeschoten. Maciek en vader uit hetzelfde, koppige, hout gesneden (daarom ook moeizame relatie). [Laten zien: hoe vader snel begraven moet worden, maar daarna is het lijk vervangen door een andere dode]
-Winkel heeft vroeger over de vader verslag gedaan. Ze proberen hem tot informant te maken, maar raakt nu steeds meer gegrepen door ‘lastpak’ Maciek, en sympathiseert steeds meer met de
stakers.
Lech Walesa zit als zichzelf in de film op ter plekke geschoten materiaal. Maar hij heeft ook cameo als goede vriend van Maciek. Zo is hij getuige op het huwelijk van Maciek met … Agnieszka.
Film zal Man of Iron (1981) heten, en is onvermijdelijk dat die met z’n ‘heet van de naald’-beelden Gouden Palm gaat winnen.
-Wajda voltooit trilogie met Man of Hope (2013), maar is beduidend zwakkere film, want Walesa wordt wel erg positief geprofileerd
Ondanks Frans-Poolse productie Danton (1983) was Wajda een duidelijk ‘Poolse’ regisseur, chroniqueur van Poolse geschiedenis. Promised Land (1975, 170 minuten) is monumentaal goed. Zelf
beschouwde hij Katyn (2007) als een hoogst cruciale film.
Blind chance
-Kieslowski zat ook op fameuze filmschool in Lodz, raakt verslingerd aan Kes (Ken Loach, 1969)
Maakte oorspronkelijk documentaires, maar hij hield niet van ‘echte tranen’. Stelt zich ethische vragen.
Als hij flat regelt voor arme geportretteerden, is hij net zo blij als zij, maar … ben ik blij omdat dit goed uitkomt voor mijn documentaire?
-Terwijl Wajda zich richt op Solidarnosc (met Man of Iron), gaat werk van Kieslowski eerder over ‘solidariteit’
-Karakteristieken cinema Kieslowski:
1. alternatieve geschiedenissen roepen vraag op over ethische kwesties
Voor K: literatuur vertelt over wat er in verleden gebeurd is Theater laat zien wat er nu gebeurt
Film toont wat had kunnen gebeuren of wat personage denkt dat gebeurd is
Die mogelijkheden benut hij met Blind Chance (1981, maar pas te zien vanaf 1987)
-Film begint met schreeuw Witek in vliegtuig; in extreme close-up Overgang naar ravage bij vliegveld
Overgang naar Witek, medicijnstudent – zijn vader overlijdt. Op sterfbed zei vader: Witek hoeft geen arts te worden
Overgang naar Witek die al rijdende trein probeert te halen. Dat lukt en hij ontmoet Werner. Die heeft ellende ervaren, maar is toch nog steeds idealistisch partijlid. Fascineert Witek en hij wordt informant.
Hij is echter woedend als zijn vriendin wordt opgepakt. Zij negeert hem finaal als ze weer vrij is
Als Witek met partijleden naar Parijs moet vliegen, wordt reis wegens stakingen afgeblazen: Polen heeft hen nodig Witeks frustratie bevriest in een freeze frame. Overgang naar eerdere moment dat hij trein moet halen
-Perronchef houdt hem tegen: Witek maakt ruzie en belandt in kamp. Hij ontmoet daar anti-Communisten en gaat bij verzet. Als hij jeugdvriend treft, wordt Witek katholiek. Hij vraagt visum aan om naar congres van katholieke jongeren te gaan in Parijs, maar regime wil hem dat alleen geven als hij verzetsmensen in de gaten houdt. Als hun plek is binnengevallen, twijfelt men aan zijn loyaliteit. Hij gaat (weer) niet.
En dan weer terug naar moment dat hij trein moet halen: die mist hij, daardoor ontmoet hij Olga, die ook medicijnen studeerde
Hij wordt nu wél arts, trouwt en wordt vader. Hij wordt gevraagd petitie te tekenen, maar weigert omdat hij geen kant wil kiezen
Omdat hij a-politiek is (en dus niet idealistisch als in de andere twee verhalen), kan hij nu wel naar Parijs. Hij moet in opspraak geraakte professor vervangen op buitenlandse conferentie.
Op vliegveld zien we personages uit andere verhalen – hun vlucht, weten wij, gaat niet door. Film eindigt met explosie vliegtuig.
Twee ‘wat als’-opties:
1. als hij nog steeds idealistisch was, was ongeluk hem bespaard
gebleven.
2. Maar hij lijkt gelukkiger bij zijn kalme, derde leven; is minder benauwend dan idealistische leven. [Dus, wat zou je kiezen – zelfs met wijsheid achteraf …]
Typisch: Blind Chance opgezet als flashback vanaf schreeuw in vliegtuig. Alsof Witek twee kansen krijgt om aan lot te ontkomen, maar daarbij gemangeld raakt in systeem. Dan toch
maar ‘ontsnappen’ naar de derde uitkomst.
Bleu meer informatie
-Trois Couleurs-trilogie biedt net wat meer ademruimte. Alleen al doordat hoofdpersonages aan eind van Rouge scheepsramp overleven
-Bleu (1993): Julie verliest man en kind bij ongeluk. Film gaat om haar autistische separatie
Zij raakt totaal los van alle symbolische banden: volledige onthechting
Anders dan bij meeste rouwfilms (zoals Tonio) raakt zij juist niet gevangene van haar herinneringen
Muziek (die haar man aan het componeren was) breekt steeds bruusk in. Beeld is dan vaak incoherent of gaat op zwart:
zij moet zich steeds herpakken
Julie leeft volledig in het heden. Daardoor uiterst gevoelig voor details, hoe betekenisloos ook: alle aandacht op suikerklontje Shock is nog zo diep dat zij niet kan huilen. Bleu creëert voorwaarden tot rouw. Pas aan het eind is Julie tot rouwen in staat; pas dan kan zij huilen. Wat maakt haar tranen mogelijk: Haar man blijkt zwangere minnares te hebben.
Pas met verlies van beeld van haar man, kan ze zijn fysieke afwezigheid pas gaan verwerken
