Pennod 5 - Asidau Carbocsilig a'u Deilliadau

Question 1

Ysgrifennwch yr adwaith rhwng asid ethanoig a dwr

Answer 1

CH₃COOH + H₂O ⇔ CH₃COO^- + H₃O⁺

Question 2

Rhowch drefn gymharol asidedd asidau carbocsilig, dwr/alcoholau, ffenolau

Answer 2

Asidau carbocsilig > ffenolau > dwr/alcoholau

Question 3

Sut fyddech chi’n darganfod dau sylwedd anhysbys lle mae un yn asid carbocsilig a’r llall yn ffenol?

Answer 3

Ychwanegwch hydoddiant sodiwm hydrogencarbonad i’r ddau sylwedd. Dim ond asidau carbocsilig sy’n asidau digon cryf i gynhyrchu swigod di-liw o nwy carbon deuocsid a ni fydd adwaith gyda’r ffenol.

Question 4

Wrth ocsidio alcohol cynradd i aldehyd ac i asid carbocsilig, pa newid lliw yr ydych yn nodi? Enwch yr ocsidyddion posib sy’n newid lliw

Answer 4

1) Potasiwm deucromad asidiedig sy’n newid lliw o ionau Cr₂O₇^2- oren i ionau Cr³⁺ gwyrdd
2) Potasiwm manganad(VII) alcaliaidd, o fod yn borffor sy’n cynnwys ionau MnO₄^- i fod yn llaid brown-ddu o fanganis(IV) ocsid

Question 5

Disgrifiwch rydwythiad asid ethanoig gan nodi’r rhydwythydd priodol, unrhyw arsylwadau a chynhyrchion yr adwaith

Answer 5

Mae asidau carbocsilig yn gymharol sefydlog sydd angen lithiwm tetrahydridoalwminad(III), LiAlH₄ i’w rydwytho yn alcohol cynradd. Ni fydd sodiwm tetrahydridoborad(III) yn rhydwythydd digon cryf. Mae’r adwaith yn ffyrnig gyda dwr, felly hydoddydd ethocsiethan sy’n cael ei ddefnyddio i gynnal y rhydwythiad.

CH₃COOH + 4[H] → CH₃CH₂OH + H₂O

Question 6

Diffiniwch ddatgarbocsileiddiad

Answer 6

Dileu moleciwl o garbon deuocsid

Question 7

Beth yw calch soda a’i ddefnydd?

Answer 7

Cymysgedd o galsiwm hydrocsid gydag ychydig o sodiwm/potasiwm hydrocsid yw calch soda sy’n amsugno carbon deuocsid a dwr ond yn aros ar ffurf solid

Question 8

Rhowch fformiwla empirig ester deuethyl asid ethandeuoig

Answer 8

C₃H₅O₂

Question 9

Disgrifiwch sut allech chi wneud esterau o asidau carbocsilig. Darparwch enghraifft gan ddefnyddio asid ethanoig a phropan-1-ol

Answer 9

Mae’n bosib trawsnewid asidau carbocsilig i esterau gydag adwaith gydag alcohol ym mhresenoldeb ychydig o asid sylffwrig, sy’n protoneiddio’r asid carbocsilig i ddechrau;

CH₃COOH + CH₃CH₂CH₂OH ⇔ CH₃COOCH₂CH₂CH₃ + H₂O

Mae’r grwp -OH o’r asid sy’n cael ei golli ac nid y grwp -OH o’r alcohol

Question 10

Disgrifiwch hydrolysis ester o dan amodau basig

Answer 10

Mae’r ester yn cael ei wresogi i adlifo gyda sodiwm hydrocsid dyfrllyd ac wedy’n mae’r cymysgedd yn cael ei ocsidio i gynhyrchu’r asid carbocsilig;

C₆H₅ - COOCH₃ + NaOH → C₆H₅COO^-Na⁺ + CH₃OH

Question 11

Diffiniwch seboneiddiad

Answer 11

Y gair am wneud sebon o esteray glyseryl. Gall yr esterau hyn fod yn brasterau neu’n olewau

Question 12

Gan ddefnyddio asid ethanoig, ysgrifennwch dri hafaliad gwahanol gan ddefnyddio tri adweithydd gwahanol a fydd yn trawsnewid yr asid carbocsilig i glorid asid gan nodi’r cynnyrch unigryw pob adwaith

Answer 12

1) 3CH₃COOH + PCl₃ (ffosfforws triclorid) → 3CH₃COCl + H₃PO₃
2) CH₃COOH + PCl₅ (ffosfforws pentaclorid) → CH₃COCl + POCl₃ + HCl
3) CH₃COOH + SOCl₂ (sylffwr deuclorid ocsid) → CH₃COCl + SO₂ + HCl

H₃PO₃ - Asid ffosfforws

HCl - Asid hydroclorig

POCl₃ - Ffosfforws triclorid ocsid

SO₂ - Sylffwr deuocsid

Question 13

Eglurwch pam mae clorid asid yn agored iawn i ymosodiad niwcleoffilig

Answer 13

Mewn clorid asid, mae’r atom carbonyl yn electron ddiffygiol gan ei fod yn bondio i’r atomau clorin ac ocsigen sy’n fwy electronegatif, gan ei wneud yn agored i ymosodiad niwcleoffilig

Question 14

Ysgrifennwch hafaliad ar gyfer yr adwaith rhwng ethanoyl clord a;

1) Dwr
2) Methanol
3) Amonia
4) Ethylamin

Answer 14

1) CH₃COCl + H₂O → CH₃COOH + HCl
2) CH₃COCl + CH₃OH → CH₃COOCH₃ + HCl
3) CH₃COCl + NH₃ → CH₃CONH₂ (ethanamid) + HCl
4) CH₃COCl + CH₃CH₂NH₂ → CH₃CONH - CH₂CH₃ (N-ethylethanamid) + HCl