Pennod 3 - Alcoholau a Ffenolau

Question 1

Diffiniwch niwcleoffilau

Answer 1

Ionau neu gyfansoddion sydd gyda phar unig o electronau sy’n gallu chwilio am safle cymharol bositif (atom carbon ß+ yn aml) Ymhlith y niwcleoffilau cyffredin, mae OH^- CN^- a NH₃

Question 2

Enwch y dau ddull cyffredin o ffurfio alcoholau cynradd ac eilaidd

Answer 2

1) Halogenoalcanau drwy adwaith amnewid
2) Rhydwytho aldehydau, cetonau neu asidau carbocsilig

Question 3

Gwahaniaethwch rwng alcoholau cynradd ac eilaidd

Answer 3

Mai dim on un atom carbon sy’n bondio’n uniongyrchol i’r atom carbon yn y grwp C-OH mewn alcoholau cynradd, a dau atom carbon mewn alcoholau eilaidd

Question 4

Disgrifiwch yn fanwl sut cynhyrchir bwtan-1-ol o 1-bromobwtan gan ddefnyddio sodiwm hydrocsid

Answer 4

CH₃CH₂CH₂CH₂Br + NaOH → CH₃CH₂CH₂CH₂OH + NaBr

Mae’r adweithydd organig a’r bwtan-1-ol yn hylifau gyda berwbwyntiau gwahanol felly bydd angen distyllu ffracsiynol i’w wahanu. Mecanwaith yr adwaith yw amnewid niwcleoffilig lle mae’r ion hydrocsid yn gweithredu fel niwcleoffil ac yn ymosod ar yr atom carbon delta positif yn y band C-Br

Question 5

Enwch y rhydwythydd sy’n cael ei ddefnyddio i rydwytho aldehydau a chetonau

Answer 5

Sodiwm tetrahydridoborad(III) (Sodiwm borohydrid), NaBH₄

Question 6

Enwch yr alcohol a ffurfir wrth rydwytho;

1) Aldehyd
2) Ceton

Answer 6

1) Cynradd
2) Eilaidd

Question 7

Enwch y rhydwythydd sy’n cael ei ddefnyddio i rydwytho asidau carbocsilig

Answer 7

Lithiwm tetrahydridoalwminad(III) (Lithiwm alwminiwm hydrid, lithal), LiAlH₄ wedi’i hydoddi mewn ethocsiethan

Question 8

Cymharwch LiAlH₄ ac NaBH₄

Answer 8

Mae NaBH₄ yn fwy ddiogel gan ei bod yn anodd gwaredu gormodedd o Lithal a mae’r hydoddydd ethocsiethan yn fflamadwy iawn

Question 9

Disgrifiwch sut ffurfir halogenoalcanau trwy ddefnyddio alcoholau a disgrifiwch ddichonoldeb yr adwaith

Answer 9

Ffurfir trwy adweithio alcoholau eilaidd/cynradd gydag halidau hydrogen. Mae’r adweithiau hyn yn araf a childroadwy ac yn aml rhoi cynnyrch gwael

Question 10

Diffiniwch glorineiddiad

Answer 10

Gyrru nwy hydrogen clorid drwy’r alcohol ym mhresenoldeb sinc clorid anhydrus, sy’n gweithredu fel catalydd

Question 11

Disgrifiwch yr adwaith clorineiddiad gyda bwtan-1-ol

Answer 11

CH₃CH₂CH₂CH₂-O—-H < H>Cl → CH₃CH₂CH₂CH₂ - OH - H + Cl^-

Question 12

Enwch y cyfansoddion yr ellir eu defnyddio i glorineiddio alcoholau a chymharwch hwy

Answer 12

Ffosfforws(V) clorid, PCl₅ a sylffwr(VI) ocsid deuclorid (thionyl clorid), SOCl₂

Mae ffosfforws(V) clorid yn hylif a bod angen ei dynnu o’r cymysgedd adwaith. Os oes gan yr halogenalcan dymheredd berwi tebyg iddo, mae’n anodd eu gwahanu. Un fantais defnyddio thionyl clorid yw’r ffaith bod y cyd-gynhyrchion sylffwr(VI) ocsid a hydrogen yn nwyon a mae’n hawdd eu colli o’r cymysgedd yr adwaith

Question 13

Diffiniwch ester

Answer 13

Bob amser yn cynnwys y grwp -C=O-O-

Question 14

Disgrifiwch bromineiddiad CH₃CH₂CH₂CH₂OH gydag asid sylffwrig

Answer 14

CH₃CH₂CH₂CH₂OH + H₂SO₄ + KBr → CH₃CH₂CH₂CH₂Br + KHSO₄ + H₂O

Question 15

Disgrifiwch iodineiddiad CH₃CH₂CH₂OH gan ddefnyddio ffosfforws(III) iodid

Answer 15

3CH₃CH₂CH₂OH + PI₃ → 3CH₃CH₂CH₂I + H₃PO₃

Question 16

1) Ysgrifennwch yr adweithyddion sydd eu hangen ar gyfer ffurfio ester
2) Enwch y cynnyrch arall sy’n ffurfio wrth i’r adweithyddion yma adweithio

Answer 16

1) Alcohol + asid carbocsilig
2) dwr

Question 17

Disgrifiwch adwaith rhwng ffenol a bromin

Answer 17

Mae presenoldeb grwp OH wedi’i fondio’n uniongyrchol i gylch bensen yn actifadu’r cylch i fod yn agored i ymosodiad gan electroffilau, felly mae amnewidyn yn fwy tebygol o ddisodli atom hydrogen. Ffurfir gwaddod gwyn 2,4,6-tribromoffenol

Question 18

Disgrifiwch yr adwaith rhwng ffenol ac asid nitrig gwanedig

Answer 18

Ffenol + asid nitrig (-H₂O)→ 2-nitrofennol(70%) + 4-nitroffenol(30%)

Question 19

Ysgrifennwch yr adwaith rhwng dwr a bromin

Answer 19

Br₂ + H₂O ⇔HOBr + HBr

Question 20

Disgrifiwch brawf ar gyfer ffenolau gan ddefnyddio haearn(III) clorid dyfrllyd

Answer 20

Bydd ffenol yn adweithio gyda fo gan gynhyrchu lliw porffor yn yr hydoddiant dyfrllyd. Mae’r lliw’n cael ei gynhyrchu wrth i gymhlygyn ffurfio rhwng y ddau adweithydd. Bydd unrhyw gyfansoddyn sy’n cynnwys grwp OH wedi’i fondio’n uniongyrchol i gylch bensen yn rhoi cymhlygyn gyda lliw llachar wrth adweithio gydag haearn(III) clorid - fel arfer eu lliwiau yw porffor, glas neu wyrdd

Question 21

Disgrifiwch yr adwaith rhwng ffenol ac ethanoyl clorid gan nodi’r catalydd priodol

Answer 21

-Adwaith esteriad-

C₆H₅OH + CH₃COCl ⇒ CH₃COOC₆H₅ + HCl

Catalydd: pyridin, C₅H₅N

Question 22

Disgrifiwch yr adwaith rhwng ethanoig anhydrid a ffenol

Answer 22

-Adwaith esteriad-

C₆H₅OH + (CH₃CO)₂O → CH₃COOC₆H₅ + CH₃COOH

Question 23

Disgrifiwch yr cynnyrch ar ol i haearn(III) clorid ac asid carbocsilig adweithio

Answer 23

Ffurfir gwaddod coch/brown