Opiody Flashcards
Opioidy - MD
Łączą się z receptorami opioidowymi (mi, delta, kappa)
-> efekt (agonizm/ częściowy agonizm/ agonizm-antagonizm/ antagonizm)
Receptory opioidowe - gdzie występują + wymienić
Receptory błonowe - znajdują się w OUN, AUN, na nerwach obwodowych, niektórych mm.gładkich (macica), w przewodzie pokarmowym, tkance tłuszczowej, nerkach, nadnerczach, sercu i limfocytach
- mi (μ)
- μ1
- μ2
- delta (δ)
- kappa (κ)
Receptory mi (mu = μ)
- mi (μ)-> zapewnia najsilniejsze działanie przeciwbólowe:
- μ1 - analgezja
- μ2 - depresja OUN, depresja ośrodka oddechowego, bradykardia, hipotermia, euforia, uzależnienie, hamowanie perystaltyki, zwężenie źrenicy u psów, rozszerzenie źrenicy u kotów
Receptory delta (δ)
- umiarkowana analgezja
- depresja ośrodka oddechowego
- uzależnienie
Receptory kappa (κ)
- słaba analgezja
- sedacja
- dysforia, nie powoduje uzależnienia
Naturalni agoniści receptorów opioidowych
= endogenne peptydy opioidowe (EPO)
- endorfiny (END) -> μ
- enkefaliny (ENK) -> δ
- dynorfiny (DYN) -> κ
EPO - rola
Łączą się z receptorami opioidowymi i odpowiadają za:
- regulacja procesów nocyceptywnych, analgezja
- działanie p/lękowe
- hamowanie wydzielania kortyzolu
- hamują wydzielanie dopaminy -> wzrost uwalniania PRL
- hamowanie powstawania wstrząsu
- regulacja pobierania pokarmu i wody
- regulacja motoryki PP (przewodu pokarmowego)
Nocyceptyna (orfanina FQ)
- homologiczna z dynorfiną A
- endogenny agonista receptora ORL-1 (receptor “sierocy”), brak powinowactwa do klasycznych rec. opioidowych
- rola: wzmocnienie stresowe, odżywianie, uczenie i pamięć, ból
Endorfiny (END) - działanie
- wiążą się z receptorami mi nocyceptorów obwodowych i neuronów rdzenia kręgowego -> hamują sumowanie przestrzenne impulsów bólowych
Enkefaliny (ENK) - działanie
- wiążą się z receptorami delta neuronów substancji galaretowatej -> uwalnianie GABA
Dynorfiny (DYN) - działanie
- uwalniana przez neurony rdzenia kręgowego -> wiąże się z receptorami kappa -> zwiększa ekspresję i odpowiedź receptorów opioidowych na opioidy endo- i egzogenne
Opioidy - wpływ na OUN
- analgezja rdzeniowa - hamowanie przekaźnictwa nocyceptywnego (bólowego) w rdzeniu kręgowym
- analgezja ponadrdzeniowa - hamowanie nocycepcji (percepcji bólu) na poziomie wzgórza
głównie hamowanie nocycepcji przez nocyreceptory włókien C (słabo zlokalizowany, tępy ból) -> opioidy nie nadają się do inwazyjnych zabiegów chirurgicznych (słabo działają na ból ostry i zlokalizowany)
Opioidy - wpływ na układ immunologiczny
- supresja lub stymulacja przez receptory opioidowe komórek układu immunologicznego
- wpływ na proliferację komórek odpornościowych, syntezę cytokin, pobudzanie degranulacji mastocytów
- hamowanie prezentacji antygenu, fagocytozy, aktywności komórek NK i limf.cytotoksycznych, limf.B
Opioidy - podział
- Agoniści (czyści)
- Agoniści o słabych właściwościach antagonistycznych
- Antagoniści o słabych właściwościach agonistycznych - znoszą działanie leków 1 gr (czystych agonistów)
- Antagoniści (czyści - nalokson, naltrekson (hamowanie rec.mi)) - nie mają działania p/bólowego, znoszą działanie leków 1 i 2 gr
Opioidy - agoniści pełni
- morfina
- kodeina
- etorfina
- metadon
- fentanyl
- petydyna
- heroina
Opioidy - agoniści częściowi (o słabych właściwościach antagonistycznych)
- tramadol
- pentazocyna
- butorfanol
- buprenorfina
Opioidy - antagoniści częściowi (o słabych właściwościach agonistycznych)
- nalorfina
- lewalorfan
Znoszą działanie czystych agonistów, ale nie częściowych
Opioidy - antagoniści pełni
hamowanie rec.mi: - nalokson (antidotum na leki opioidowe) - naltrekson hamowanie wszystkich rec. opioidowych: - diprenorfina
Opioidy - wykorzystanie
- analgezja
- neuroleptoanalgezja (NLA)
- przeciwkaszlowo (hamowanie ośrodka kaszlu)
- zapierająco (przeciwbiegunkowo)
Neuroleptoanalgezja (NLA)
= analgezja + uspokojenie + immobilizacja + częściowe zniesienie odruchów (bez utraty świadomości!)
- specyficzny rodzaj uspokojenia, osiągany przez podanie i.v. opioidu + neuroleptyku (lub benzodiazepiny)
Opioidy powodujące uwalnianie histaminy
- morfina
- petydyna
Antidotum na leki opioidowe
nalokson
Leki opioidowe - działanie
- analgezja
- uspokojenie (psy, gryzonie, naczelne)/ paradoksalne pobudzenie (koty, konie, przeżuwacze, świnie)
- hipotermia (psy, gryzonie, naczelne)/ hipertermia (koty, konie, przeżuwacze, świnie)
- działanie przeciwkaszlowe (hamowanie ośrodka oddechowego, głównie ośr.kaszlu)
- działanie stymulujące ukł. przywspółczulny (zwężenie źrenicy, bradykardia, nasilenie perystaltyki) - psy
- działanie stymulujące ukł. współczulny (rozszerzenie źrenicy, tachykardia, wzrost ciśnienia, spadek perystaltyki) - koty, konie
- szeroki margines bezpieczeństwa
Leki opioidowe - DN
- depresja oddechowa (zależna od dawki + skurcz oskrzeli - opioidy uwalniające histaminę)
- wpływ na układ krążenia: bradykardia, hipotensja (szczególnie te uwalniające histaminę)
- agresja u kotów (+tachykardia, hipertensja, hipertermia)
- nudności, ślinienie
- wymioty (koty i psy)
- skurcz mm.zwieraczy -> hamowanie perystaltyki pp, zatrzymanie moczu, skurcz zwieracza Oddiego
- przenikają przez łożysko (+ hamowanie skurczów macicy -> wydłużenie porodu)
- mogą ulegać kumulacji w tkance tłuszczowej (lipofilowe, wyj. morfina)
INTERAKCJE: leki depresyjne OUN i ośrodka oddechowego
Leki opioidowe - PWSK
- urazy głowy (mogą zwiększać pCO2 przez hamowanie ośrodka oddechowego -> rozszerzenie naczyń OUN)
- kolki, zapalenie dróg żółciowych lub trzustki (opioidy powodują skurcz zwieracza Oddiego) - wyj. buprenorfina
- choroby układu oddechowego
- ciąża
Morfina - MD
- opiat
- AG (agonista) czysty rec. mi, słaby kappa i delta
- w organizmie jest metabolizowana do bardziej aktywnych metabolitów w procesie glukoronidacji (u kotów szlak upośledzony -> słabe działanie; u ptaków działanie bardzo dobre)
- działanie: dobre p/bólowe i p/kaszlowe (łagodzi duszności)
- powoduje uwolnienie histaminy -> skurcz oskrzeli i hipotensja
- w dużych drgawkach uwrażliwia na drgawki (obniża próg drgawkowy)
- wzrost napięcia mm.gładkich (wyj. naczynia) -> hamowanie perystaltyki/ oddawania moczu, zastoje żółci
- hamowanie skurczów macicy -> wydłużenie porodu
- metabolizowana w wątrobie, jelitach, nerkach i OUN (może być stosowana przy uszkodzeniach wątroby! Ale wydalana przez nerki - muszą być sprawne!)
- BRAK EFEKTU PUŁAPOWEGO analgezji
Morfina - WSK
Obecnie stosowana jedynie do znieczulenia nadoponowego (przechodzi BBB), w pozostałych przypadkach (premedykacja) wyparta przez metadon.
Objawy przedawkowania morfiny
- śpiączka
- depresja oddechowa
- hipotermia
- drgawki
Leczenie: nalokson + leczenie objawowe
Morfina - drogi podania
s. c.
i. m.
p. o.
Morfina - PWSK
- depresja oddechowa, astma
- drgawki/ padaczka
- ostrożne łączenie z wziewnymi środkami z.o.
- zapalenie trzustki
- urazy glowy
- ciaza
Kodeina (metylomorfina) - MD
- opiat
- AG czysty rec. mi (ale ma słabe powinowactwo -> łatwo się wypiera)
- dużo słabsze działanie p/bólowe od morfiny
- silne działanie p/kaszlowe
- silne działanie zapierające
Kodeina - PWSK
- kaszel mokry
- depresja oddechowa
- ciężkie zaparcia
Etorfina - MD + WSK + antidotum
MD:
- AG czysty rec.mi (bardzo silne powinowactwo -> większe osłupienie (katatonia))
- bardzo silne działanie p/bólowe (wyższe od morfiny)
- toksyczna dla człowieka
WSK: obezwładnianie zwierząt dzikich i egzotycznych (i.m.)
antidotum: diprenorfina
Metadon - MD
AG rec.mi, delta
+ antagonista rec.NMDA
+ hamuje wychwyt zwrotny NA i serotoniny (rec. 5-HT)
- może być stosowany jako zamiennik morfiny (działa 2x mocniej) - mocna analgezja + łagodna sedacja
- wysoce lipofilny -> szybciej się wchłania z pp -> mniejsze ryzyko zaparć (ale ryzyko kumulacji w tk.tłuszczowej)
- działa na wszystkie rodzaje bólu poza trzewnym
Metadon - WSK
- bóle pooperacyjne i pourazowe (długo się ładuje -> nie nadaje się do analgezji śródoperacyjnej)
- premedykacja
- neuroleptoanalgezja
Metadon - DN
- u koni powoduje silnie pobudzenie, drgawki
- depresja oddechowa, dyszenie
- wymioty
- zatrzymanie moczu
- bradykardia
- sedacja
- dysforia, zmiany zachowania, wokalizacja
Fentanyl - MD
- AG czysty rec.mi
- wysoce lipofilny (przenika przez skórę + może się kumulować)
- analgezja 50-100x silniejsza od morfiny, ale mniejsze działania obwodowe (nie uwalnia histaminy, nie wpływa na ciśnienie krwi)
- osłabia kaszel
- posiada działanie wagomimetyczne (może powodować bradykardię, hipotensję)
Fentanyl - WSK
- szybka kontrola bólu (działa bardzo szybko -> analgezja śródoperacyjna)
- premedykacja (obniża zapotrzebowanie na anestetyki wziewne)
- neuroleptoanalgezja (z droperidolem)
- w postaci plastrów do długotrwałej analgezji
Fentanyl - DN
- w dużych dawkach -> sztywność mięśniowa (także mm. międzyżebrowych -> potrzebna inkubacja)
- depresja oddechowa
- działanie wagomimetyczne -> bradykardia, hipotensja
- kumulacja w tk. tłuszczowej
- u kotów i koni ekscytacja
Petydyna - MD
w stosunku do morfiny:
- słabsza analgezja
- słabsze kurczenie mm.gładkich (może być stosowana w kolkach żółciowych i nerkowych)
- słabsze przenikanie przez lozysko
Petydyna - WSK
- środek p/bólowy, zapierający, p/kaszlowy
- premedykacja
- w kolkach
- łagodzenie bólu porodowego (słabo przenika przez łożysko i nie wpływa na skurcze macicy)
Petydyna - DN
- wymioty, skurcze zwieraczy
- przy większych dawkach drgawki, drżenia mięśni
Tramadol- MD
- atypowy opioidowy lek p/bólowy
- AG częściowy rec.mi + hamuje wychwyt zwrotny NA i serotoniny + hamuje uwalnianie substancji P
- działanie p/bólowe (słabsze od morfiny)
- prolek -> aktywna postać powstaje w wątrobie (nie podajemy przy chorobach wątroby)
Tramadol - WSK
- przewlekły i łagodny ból tkanek miękkich i ból mięśniowo-szkieletowy
Tramadol - PWSK + interakcje
- niedrożność pp
- niedrożność dróg moczowych i żółciowych
- padaczka
- choroby wątroby
Interakcje: trójcykliczne leki p/depresyjne, inhibitory MAO, inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny
Leki opioidowe ago-antagonistyczne (wymienić)
pentazocyna buprenorfina butorfanol dietyltiambuten dekstropropoksyfen
Działanie p/bólowe jest u nich ograniczone przez efekt pułapowy.
Antidotum = nalokson
Pentazocyna - MD + WSK
- agonista rec. delta
- słabsze działanie od morfiny
- nie zwęża źrenicy
- słabo p/bólowo, uspokajająco
- powoduje objawy psychozomimetyczne, omamy, niepokój, dysforia
- nie powoduje wymiotów i słabiej działa na układ oddechowy!
Buprenorfina - MD
- AG częściowy rec. mi, ATG rec. kappa i delta
- silne powinowactwo -> może wypierać inne opioidy
- długi czas działania, ale długo rozwija swoje działanie
- analgezja (efekt pułapowy)
- nie powoduje wymiotów
Buprenorfina - WSK
- bóle pourazowe, bóle trzewne (tylko łagodne, przewlekłe)
Buprenorfina - DN
- depresja oddechowa
- silna sedacja
- rozszerzenie źrenic
- dysforia
- paradoksalne pobudzenie u koni
Butorfanol - MD
- agonista rec. kappa, antagonista rec. mi (nie jest dobrym analgetykiem + blokuje działanie pełnych agonistów)
- słaba i krótka analgezja (+efekt pułapowy)
- dobra sedacja
- silne działanie p/kaszlowe i p/wymiotne
Butorfanol - WSK
- procedury o małej bolesności (np. usg)
- ból trzewny u koni
- sedacja
- p/kaszlowo i p/wymiotnie (wykorzystywane przy endoskopii)
Butorfanol - DN
- depresja oddechowa
- ataksja
Dietyltiambuten - WSK
- tylko u psów, do uzyskania krótkotrwałej analgezji/ z.o.
Porównanie działania p/bólowego (fentanyl, metadon, buprenorfina)
fentanyl > metadon > buprenorfina
Porównanie działania sedującego (fentanyl, metadon, buprenorfina, butorfanol)
fentanyl > butorfanol > metadon > buprenorfina
Leki opioidowe anta-agonistyczne (wymienić)
nalorfina
lewalorfan
Nalorfina, lewalorfan - MD
- antagoniści o słabych właściwościach agonistycznych
- wykorzystujemy właściwości ATG - znoszą depresję oddechową po morfinie i jej pochodnych
- przy braku obecności innych opioidów -> działanie jak częściowy agonista -> depresja OUN, analgezja (w praktyce te działania nie są wykorzystywane)
Leki opioidowe antagonistyczne (wymienić)
- nalokson
- naltrekson
- diprenorfina
Nalokson - MD
- ATG silny rec.mi, słaby rec. kappa i delta
- bardzo krótki czas działania
- nie wchłania się z pp
- znosi objawy przedawkowania opioidów
- podany samodzielnie nie wykazuje istotnego działania
Nalokson - WSK
- przedawkowanie opioidów, wybudzanie z z.o. z użyciem opioidów
- znoszenie depresji oddechowej noworodków
Naltrekson - MD
- ATG rec. mi, delta, kappa
- działa dłużej niż nalokson i lepiej wchłania się z pp
- odwraca działanie etorfiny
Diprenorfina - WSK
- znosi działanie etorfiny
- szybki powrót świadomości obezwładnionego zwierzęcia
Koanalgetyki
Leki stosowane dodatkowo do leków p/bólowych
- leki p/depresyjne
- leki p/drgawkowe
- benzodiazepiny
- leki miejscowo znieczulające
- glikokortykosteroidy
- bifosfoniany i kalcytonina
- spazmolityki
- klonidyna
- antagoniści rec. NMDA
Leki p/depresyjne jako koanalgetyki
- stosowane w bólach neuropatycznych opornych na opioidy, potęgują ich działanie analgetyczne
- podnoszą nastrój i próg bólowy
Leki p/drgawkowe jako koanalgetyki
- hamują depolaryzację w uszkodzonych nerwach przez wpływ na kanały sodowe/ zmniejszenie ośrodkowego uwalniania AA pobudzających/ działanie GABA-mimetyczne
- stosowane w bólach neuropatycznych i fantomowych
Benzodiazepiny jako koanalgetyki
- wspomagają leczenie bólu spowodowanego nadmiernym napięciem mięśni + zmniejszają niepokój
- nie działają p/bólowo
Leki miejscowo znieczulające jako koanalgetyki
- hamują aktywność obwodowych włókien nerwowych
- stosowane w bólach neuropatycznych
Glikokortykosteroidy jako koanalgetyki
- przeciwzapalne -> hamują syntezę prostaglandyn (PG), które uwrażliwiają nocyceptory
- zmniejszają obrzęki, ucisk
- stosowane w bólach torebek narządów, bólach kostnych, zwiększonym ciśnieniu wewnątrzczaszkowym
Bifosfoniany i kalcytonina jako koanalgetyki
- hamują resorpcję kości -> zwalczają hiperkalcemię nowotworową
- zmniejszają ból
- stosowane w bólach spowodowanych nowotworami kości i przy naciekach białaczkowych
Spazmolityki jako koanalgetyki
- rozkurcz mm. gładkich -> stosowane w bólach trzewnych i kolach
Klonidyna jako koanalgetyk
- agonista presynaptycznego rec. Alfa2 -> nasila analgezję opioidową
Antagoniści rec.NMDA jako koanalgetyki
- ketamina, memantyna
- hamowanie rec.NMDA -> hamowanie nadmiernego uwalniania EAA -> osłabianie doznań bólowych + przewlekłości bólu + wrażliwości
- stosowane w przewlekłym bólu neuropatycznym, zniesienie allodynii i hiperalgezji
Leki opioidowe stosowane p/biegunkowo
loperamid
difenoksylat
Leki opioidowe stosowane p/kaszlowo
kodeina
dekstrometorfan
Dlaczego morfina jest stosowana przy zawale serca?
- p/bólowo + uspokajająco -> hamuje aktywację adrenergiczną -> zmniejsza zwężenie naczyń i dalsze niedokrwienie
- stymuluje rec. delta kardiomiocytów -> otwarcie jonów K+ ATP zależnych -> zmniejsza metabolizm kardiomiocytów i działa kardioprotekcyjnie, chroniąc je przed niedokrwieniem
Opioidy stosowane w kolkach
- petydyna
- buprenorfina
Leki powodujące drgawki
- morfina, etorfina, petydyna, metadon
- cholinomimetyki pośrednie nieodwracalne
- neuroleptyki
- ketamina, tiletamina
- sarmazenil, flumazenil
- TLPD
- metomidat
