malarstwo Flashcards
malarstwo romańskie
W czasach romańskich popularne były przede wszystkim monumentalne freski
dekorujące wnętrza kościołów oraz miniatury ilustrujące księgi liturgiczne. W tym okresie mało obrazów malowano na tablicach. Do nielicznych wyjątków należą
antependia z terenów Katalonii.
funkcja malarstwa romańskiego
Malarstwo pełniło funkcję
podobną do tej, którą wyznaczono rzeźbie architektonicznej – miało ilustrować prawdy
wiary.
przedstawienie postaci w malarstwie romańskim
postacie były
ujęte frontalnie i – poza Chrystusem – bez cech indywidualnych. Przedstawiano jedynie
najistotniejsze cechy postaci, dokonując znacznych uproszczeń. Twarze najczęściej miały
kształt owali, a uwaga była skierowana na wyraziście zaakcentowane oczy. Ogromną rolę
odgrywał kontur, który wyznaczał pola wypełniane na ogół jednolitą plamą barwną
o nasyconym kolorze. Przede wszystkim były to: niebieski, żółcień, zieleń, czerwień, brąz,
czerń i biel zestawiane ze sobą na zasadzie intensywnego kontrastu temperaturowego.
Budowa anatomiczna postaci była pokazana w uproszczony sposób, a wszystkie elementy
sceny podporządkowywano naczelnej idei – ukazaniu majestatu Chrystusa, który króluje
poza czasem i przestrzenią. Stąd też postać Zbawiciela, zgodnie z zasadą hierarchizacji,
przedstawiano jako większą od wszystkich go otaczających. Jego szeroko otwarte oczy
nieruchomo wpatrywały się w przestrzeń, a twarz nie wyrażała żadnych emocji.
freski w kościołach benedyktyńskich
Dużą rolę w rozprzestrzenianiu się malowideł zdobiących wnętrza kościołów odegrał
zakon benedyktynów. Niestety, najważniejsze zespoły fresków zdobiących świątynie
opackie w Monte Cassino (Włochy) i w Cluny (Francja) nie zachowały się i znane są jedynie
z opisów. Malowidła
we włoskiej bazylice Sant’Angelo in Formis koło Neapolu (Włochy) prezentują jeden
z najobszerniejszych zespołów scen z Nowego Testamentu, który przetrwał od czasów
romańskich
hiszpańskie malowidła romańskie
Wiele malowideł ściennych zachowało się na terenie północnej Hiszpanii, a szczególnie
Katalonii. Do jednych z najważniejszych zalicza się freski na sklepieniu panteonu
królewskiego w León ukazujące Zwiastowanie pasterzom, a także malowidła z kościoła
San Clemente w Tahull. Freski z Hiszpanii cechuje niezwykła dekoracyjność uzyskana
dzięki bogactwu barw i płynnemu duktowi linii o skomplikowanym przebiegu.
Ostatnia Wieczerza, fresk z bazyliki Sant’Angelo in Formis we Włoszech
Freski w tej świątyni powstały w latach 1072–1087. Bazylika należała do benedyktynów z Monte
Cassino (Włochy). To prawdopodobnie stamtąd przybyli artyści, którzy na ścianach kościoła wykonali
niemal sześćdziesiąt scen. Jedną z nich jest Ostatnia Wieczerza. Zgodnie z tradycją antyczną postacie
przedstawiono w pozycji półleżącej wokół półokrągłego stołu. Z lewej strony spoczywa Chrystus
wyróżniony krzyżową aureolą i intensywną barwą szaty. Judasz sięga do stojącej na stole misy.
Zobrazowano zatem moment, w którym Zbawiciel wyjawia, że jeden z uczniów go zdradzi. Postacie zostały
wyraźnie zindywidualizowane, co jest nietypowe dla sztuki romańskiej. Brakuje natomiast prób stworzenia
iluzji głębi – stół został przedstawiony w rzucie z góry, podczas gdy apostołów widać w bocznym ujęciu.
Tło ma intensywnie błękitną barwę i nadaje spójność całemu zespołowi malowideł.
freski romańskie
Malowidła
ścienne miały trafiać do możliwie szerokiego kręgu odbiorców. Miejscem szczególnie uprzywilejowanym, w którym malowano Chrystusa na
majestacie, była absyda kościoła. Freski miały charakter monumentalny. Zupełnie
nie akcentowano głębi, pokrywając tło jednolitymi plamami barwnymi
Pantokrator, fresk z absydy kościoła San Clemente w Tahull w Hiszpanii
Fresk przedstawia Chrystusa ukazanego na tle mandorli otoczonego przez anioły i symbole
ewangelistów. Prawą ręką błogosławi, lewą podtrzymuje otwartą księgę Ewangelii z widocznymi
słowami ego sum lux mundi (łac. ‘ja jestem światłością świata’). Po obu stronach głowy Zbawiciela
widnieją alfa i omega, czyli pierwsza i ostatnia litera greckiego alfabetu. Co oznacza, że ma się on
jawić wiernym jako pan czasu, początek i koniec, jedyna droga do zbawienia. Chrystus jest ujęty
frontalnie i hieratycznie, jego twarz nie wyraża emocji, wzrok ma skierowany w przestrzeń, a tęczówki
oczu nieznacznie uniesione ku górnej powiece, co świadczy o uduchowieniu. Fresk wykonano
przy użyciu intensywnych barw. Ich pola ogranicza wyraźnie zaznaczony kontur, co dodatkowo
wzmacnia siłę wyrazu dzieła. Modelunek dekoracyjnych fałd zaznaczono, mnożąc ciemne kreski.
Fresk, uchodzący za jedno z najwspanialszych malowideł romańskich, powstał przed 1123 rokiem.
Znajduje się w Narodowym Muzeum Sztuki Katalońskiej w Barcelonie.
miniatury romańskie
Były one
przeznaczone dla wąskiego kręgu wykształconych
odbiorców, stąd też często zawierały złożony przekaz
ikonograficzny. Liczne dzieła miniatorstwa
przetrwały do dziś w stosunkowo dobrym
stanie i stanowią bogate źródło wiedzy na temat
stylu i ikonografii malarstwa romańskiego. Księgi łatwo było przenosić, więc styl miniatur
i przedstawione tematy rozpowszechniały się szybko po całej chrześcijańskiej
Europie.
typy ksiąg ilustrowanych
miniaturami w okresie romańskim
Do
najbardziej popularnego typu ksiąg ilustrowanych
miniaturami należały wówczas: ewangeliarze
zawierające wybór tekstów ewangelicznych
przeznaczonych do czytania podczas mszy, a także
apokalipsy, psałterze z psalmami Dawida, lekcjonarze
zawierające wybrane ustępy z Pisma Świętego, sakramentarze
z najważniejszymi modlitwami wypowiadanymi podczas mszy oraz antyfonarze
i graduały, zawierające teksty modlitw chóralnych.
inspiracje w miniaturach romańskich
Miniaturzyści pracujący
w klasztorach przy tworzeniu swych dzieł korzystali często z istniejących już
rękopisów iroszkockich, bizantyńskich, karolińskich i ottońskich. Czasem
sięgano nawet do wzorów z późnego antyku. Tłumaczy to wielość form stylowych
romańskiego malarstwa książkowego.
zespół cech typowych dla
romańskich miniatur
tendencja do podkreślania tego, co
najistotniejsze w danym przedstawieniu. W obrazowaniu Chrystusa tronującego
obowiązywała zasada hierarchizacji. Układy scen ściśle podporządkowywano
rygorom symetrii. Często łączono przedstawienia figuralne z wicią roślinną
lub ornamentem geometrycznym o genezie iroszkockiej. Twórców fresków
i miniatur nie interesowała przestrzeń, tła scen były jednolite, często w złotym
kolorze, wskazującym na pozaziemski charakter przedstawienia. Formy
obwodzono wyrazistym konturem, co wzmagało efekt dwuwymiarowości.
Jeśli pojawiały się jakiekolwiek elementy architektury czy pejzażu,
potraktowane były w sposób dekoracyjny z zaburzeniem proporcji
w stosunku do wielkości postaci ludzkich. Paleta barw była bogata i jaskrawa.
inicjały romańskie
Oprócz tworzenia całostronicowych miniatur przedstawiających głównie
Chrystusa i ewangelistów podczas pracy, artyści romańscy kontynuowali sztukę
tworzenia dekoracyjnych inicjałów. Ich zasługą było rozpowszechnienie
inicjału historycznego, który polegał na uproszczeniu kształtu pierwszych
liter tekstu i wypełnieniu ich wnętrza scenami biblijnymi. Przykłady
takich inicjałów zachowały się m.in. w Biblii z Winchesteru datowanej
na ok. 1160 rok.
Inicjał litery „P” z Biblii z Winchesteru
Jest to inicjał historyczny – w tzw. oku litery ukazano kazanie proroka Eliasza, a w polu
pionowej laski – scenę jego wniebowzięcia. Uwagę zwraca ornament plecionkowy,
który jest dziedzictwem sztuki iroszkockiej. Inicjał pochodzi z XII-wiecznej Biblii
przechowywanej w Bibliotece Katedralnej w Winchesterze w Wielkiej Brytanii.
