les 5 - onpartijdigheid: mag de rechter empathisch zijn?

Question 1

spaghetti arrest

Answer 1

• onderzoeksrechter en procureur in Dutroux-zaak gingen naar benefiet georganiseerd voor burgerlijke partijen om verdedigingskosten te financieren
• foto gemaakt en gebruikt in wrakingsprocedure door advocaat van Dutroux
• Cass: onderzoeksrechter = rechter en is dit altijd
  > mag dus nooit schijn van partijdigheid wekken bij partijen of bevolking
  > onpartijdigheid is beginsel van onafhankelijkheid van rechters
  > waarborg dat rechters de wet op een gelijke wijze zullen toepassen
  > fundament van democratische staat
  > procureur mocht op de zaak blijven
• probleem van subjectieve onpartijdigheid

Question 2

onafhankelijkheid (rechter)

Answer 2

• onpartijdigheid veronderstelt onafhankelijkheid
• recht op eerlijk proces (zaak Findlay)
• structurele onafhankelijkheid
  = zonder enige binding tov overheidsapparaat (zonder inmenging wetgevende of uitvoerende macht)
  > Fortis zaak: contacten tussen magistraten en UM = politieke druk op rechters
• beslissingen kunnen enkel worden gecontroleerd/getoetst door andere onafhankelijke rechtbanken
• los van binding tov de facto machten (drukkingsgroepen van media, activisten, …)

Question 3

onpartijdigheid (rechter)

Answer 3

• onafhankelijkheid vereist
• partijen kunnen enkel worden berecht obv objectieve gegevens die zijn meegedeeld qua feiten en rechten
  > niet obv vooringenomenheid door redenen die niet waarneembaar voortvloeien uit het recht
  bv: band met een partij, voorkennis van de zaak door een andere functie
• recht op eerlijk proces: veel impliciete bepalingen
• subjectieve onpartijdigheid en objectieve onpartijdigheid

Question 4

subjectieve onpartijdigheid

Answer 4

• betrekking op persoon van magistraat
• persoonlijke vooringenomenheid omwille van factoren uit leefmilieu, belangen bij de uitkomst, …
  > vaak sympathie dat wordt uitgedrukt
• wordt vermoed, tot tegenbewijs geleverd wordt

Question 5

objectieve onpartijdigheid

Answer 5

• systeem gebonden
• voldoende waarborgen dat er geen gerechtvaardigde vrees is voor partijdigheid
  bv: vader zetelt als magistraat in zaak waar zoon als advocaat optreedt
• EHRM: Piersack v België:
  > rechter had voorkennis van dossier als procureur
  > volstaat dat het de schijn/indruk wekt dat het zo is; dat partij gevoel heeft dat er partijdigheid is
  > kritiek: tirannie d’apparance
  –> hiervan afgestapt: nagaan of gevoel verantwoordbaar is
• EHRM: Hauschildt v Denemarken:
  > vrees moet objectief gerechtvaardigd zijn

Question 6

New Public Management (NPM)

Answer 6

• nieuwe kwaliteitseisen voor goed rechterschap
  > staat op gespannen voet met klassiek-rechtsstatelijke invulling van goed rechterschap
  > goed rechterschap wordt beïnvloed door maatschappelijke veranderingen
  > belang van responsiviteit
• klantgerichtheid: magistraat moet klantgericht werken
• magistraat heeft verschillende klanten (meervoudig klantperspectief):
  > rechtsstaat
  > samenleving
  > partijen
• verschillende spanningsvelden waar 3 principes onmogelijk verzoenbaar lijken:
  > rechtszekerheid/-eenheid >< rechtsvorming
  > maatschappelijke gevoeligheid >< maatschappelijke druk
  > actieve rechter >< afstand/neutraliteit

Question 7

NPM: rechtsstaat als klant

Answer 7

• rechter staat in voor
  > rechtsgelijkheid
  > rechtseenheid
  > rechtszekerheid
• nadruk op legaliteitscontrole
  > magistraat is er om de wet te laten naleven
  > HVC waakt over correcte toepassing en interpretatie van wet door feitenrechters
  > HVC bewaakt de klassiek-rechtsstatelijke invulling van goed rechterschap + belichaamt het klantperspectief van rechtsstaat

Question 8

NPM: samenleving als klant

Answer 8

• rechter moet bij beoordeling
  > maatschappelijke vrede mee in rekening nemen
  > zorgen voor samenhang/cohesie in een verdeelde samenleving
• deelnemen aan maatschappelijk debat, niet wereldvreemd zijn
  = geen beslissingen nemen die haaks staan op wat er maatschappelijk leeft
  > anders kan legitimiteit in twijfel getrokken worden

Question 9

NPM: partijen als klant

Answer 9

• rol rechter:
  > bindende beslissing nemen
  > betekenisvol
  > behulpzaam
  > rechter moet naast het juridisch geschil ook het echte conflict hierachter oplossen
• partijen willen gehoord worden
  > magistraat moet recht spreken
  > partijen moeten idee hebben dat probleem is opgelost
  > menselijke aspect mee in overweging nemen
  bv: 600 bladzijden van de BP werden niet voorgelezen en zitting werd kort afgehandeld = geen wettelijke fout van magistraat

Question 10

NPM: rechtszekerheid/-eenheid >< rechtsvorming

Answer 10

• rechter gevangen tussen 2 belangen:
  1) recht toepassen op rechtszekere manier
  2) open normen die ingevuld moeten worden (anders rechtsweigering)

bv: klimaatzaak: verwijt dat magistraat de taak van rechtsvorming te uitgebreid doet

Question 11

NPM: maatschappelijke gevoeligheid >< maatschappelijke druk

Answer 11

• rechter moet oordelen los van maatschappelijke druk
• maar: moet gehoor hebben van wat er maatschappelijk leeft
  > mag niet wereldvreemd zijn
  > gevaar voor rechterlijke functionele onafhankelijkheid

Question 12

NPM: actieve rechter >< afstand/neutraliteit

Answer 12

• betrokkenheid wordt verwacht
  > anders kan hij nooit dieperliggende conflicten achterhalen en het werkelijke conflict oplossen
  > kritiek: rechters zijn niet voldoende geïnformeerd, geen nazorg, beperkte bemoeiernis = kunnen onmogelijk als probleemoplosser optreden
• maar te veel betrokkenheid leidt tot sympathie
  > dan komt onpartijdigheid in het gedrang (Spaghetti-arrest)

Question 13

NPM: gezag en legitimiteit (tekst)

Answer 13

• gezag is essentieel voor goed functionerende, geordende samenleving
  = mate waarin beslissingen worden opgevolgd zonder dwang omdat deze als juist en redelijk wordt aanvaard
  > zal leiden tot uitvoeren van rechterlijke beslissingen
• legitimiteit: democratie rust op legitimiteit
  = mensen aanvaarden op voorhand beslissingen die nog niet genomen zijn
  = individuele perceptie dat een instelling die regels en wetten oplegt, het recht en erkenning heeft om dat gedrag te eisen
  > zal leiden tot conformeren aan de wet

Question 14

legitimiteitscrisis magistratuur

Answer 14

• onvrede bij burgers over werking justitie
  bv: Dutroux
• sociologische redenen:
  > burgers zijn mondiger en kritischer
  > burgers tav rechter als kritische consumenten die recht hebben op goed product + goede service tegen redelijke prijs
• intrede NPM: klantgericht denken + responsiviteit
  > rechterlijke macht moet zich verantwoorden en transparant zijn om publiek vertrouwen te winnen
  > transparant aantonen dat RM voldoet aan kwaliteitseisen die burgers stellen aan rechtspraak (snelheid, efficiëntie, effectiviteit, verantwoording en transparantie)

Question 15

legitimiteitscrisis: moderneringsproces justitie

Answer 15

• verkorte doorlooptijd dossier, meting en optimalisering werklast, uniformisering en digitalisering, …
• hervormingen vnl op
  > macro niveau (rechterlijke organisatie)
  > meso niveau (gerecht als professionele organisatie)
• spanning met klassiek rechtsstatelijk discours:
  > modernisering zullen grondwettelijke uitgangspunten van rechterlijke organisatie ondermijnen

Question 16

NPM: responsieve rechter

Answer 16

• responsieve rechtspraak
  = RS die aansluit bij behoeften en belangen van buitenwereld
  = gericht op bereiken van materiële rechtvaardigheid
  > risico van demystificatie en rechterlijke willekeur = aantasting legitimiteit en identiteit rechterlijke macht
  > conceptuele verwarring rond begrip responsiviteit
  –> heeft verduidelijking van primaire klant/belanghebbende van rechter nodig
• > < repressieve rechtspraak
  = recht en RS wordt ingezet door machthebbers om gezag af te dwingen
  ongelijkheden in samenleving worden bevestigd door rechtspraak

Question 17

klassiek rechtsstatelijke invulling van goed rechterschap

Answer 17

• rechtsfilosofische model van oordeelsvorming
• rechterlijke onafhankelijkheid

= rechters moeten op mechanische en letterlijke wijze de wet toepassen op het individueel geval
> geen ruimte voor persoonlijke inbreng: rechterlijke willekeur kan rechtszekerheid en gelijke behandeling in gedrang brengen

Question 18

initiatieven voor rechtspraak op maat

Answer 18

• drugbehandelingskamer
• collaborative law
• kamer minnelijke schikking