Kafli 2

Question 1

Hvað er sálfræði (psychology) og hvað er markmið hennar?

Answer 1

Fræðigrein þar sem hugur, heili og hátterni fólks (stundum dýra) er rannsökuð. Markmið rannsókna í sálfræði er að lýsa og/eða útskýra hvernig hegðun, tilfinningar og hugsun verða fyrir áhrifum af líkamsstarfsemi, hugarástandi og umhverfi

Question 2

Hvað er vísindaleg aðferð (the scientific process)?

Answer 2

1. Spurning verður til, 2. Safna upplýsingum og mynda tilgátu, 3. Athuga/prófa tilgátu, 4. Úrvinnsla, ályktanir og birting niðurstaðna, 5. Frekari prófanir

Question 3

Skref 1 í vísindalegri aðferð

Answer 3

Spurning verður til, eitthvað sem vekur áhuga og þú vilt rannsaka. Verður til úr fréttum, vísindagreinum, persónulegri reynslu o.sv.frv.

Question 4

Skref 2 í vísindalegri aðferð

Answer 4

Safna upplýsingum og mynda tilgátu, athuga hvort einhver gögn séru til um það sem þú ert að rannsaka. Ítarleg skoðun á upplýsingum sem leiðir til einhverrar sýringu, myndar svo tilgátu; nákvæma forspá

Question 5

Skref 3 í vísindalegri aðferð

Answer 5

Prófun tilgátu með því að framkvæma rannsókn

Question 6

Skref 4 í vísindalegri aðferð

Answer 6

Úrvinnsla, ályktanir og birting niðurstaðna, stenst tilgátan? Ef tilgátan stenst ekki þarf að endurskoða tilgátu og reyna aftur

Question 7

Skref 5 í vísindalegri aðferð

Answer 7

Frekari prófanir, fást sömu niðurstöður ef rannsóknin er endurtekin? Eru aðrar mögulegar skýringar á niðurstöðunum? Alhæfast niðurstöður?

Question 8

Hvað er tilgáta (hypothesis)?

Answer 8

Nákvæm forspá um tiltekið fyrirbæri

Question 9

Hvað er kenning (theory)?

Answer 9

Safn staðhæfinga sem útskýra hvernig og afhverju ákveðnir atburðir tengjast

Question 10

Hvað leiðist oft til kenninga?

Answer 10

Endurteknar rannsóknir með tilgátsprófunum sem komast að svipuðum niðurstöðum leiða oft til kenninga

Question 10

Eru kenningar hinn endanlegi sannleikur?

Answer 10

Kenningar ekki hinn endanlegi sannleikur, hins vegar leiðarvísir fyrir rannsóknir. Hægt er að afsanna kenningar seinna meir, þyngdarafl er dæmi um kenningu en ekki staðreynd.

Question 11

Hver eru einkenni góðra kenninga?

Answer 11

Leiðarvísir fyrir rannsóknir, er kerfisbundið skipulag um þekkingu, færir prófanlegum tilgátum skynsamlegan ramma og býður upp á kerfisbundna nálgun á nýrri þekkingu, færir prófanlegum tilgátum skynsamlegan ramma og býður upp á kerfisbundna nálgun á nýrri þekkingu, lögmál einfaldleikans

Question 12

Hvað er lögmál einfaldleikans (law of parsimony)?

Answer 12

Ef tvær kenningar geta útskýrt og spáð um sama fyrirbærið jafnvel, er betra að velja auðveldari kenninguna

Question 13

Hvað er eftirhyggja (hindsight)?

Answer 13

Röksemd færð fyrir niðurstöðu eftir á. Það þarf ekki vísindaleg rök, þetta er einfaldur skýringarmáti til að skilja.

Question 14

Hvað er breyta (variable)?

Answer 14

Hvaða eiginleiki eða þáttur sem er breytilegur dæmi: kyn, aldur, þyngd, greind, stress

Question 14

Hvað er vandamálið við eftirhyggju?

Answer 14

Vandamálið við þessa aðferð er hægt að skýra liðna atburði á svo margvíslega hætti líkt og gert hér fyrir ofan. Ekki er hægt að vera viss um að einhver ein skýring sé réttari en önnur.

Question 15

Hvað er aðgerðarbundin skilgreining (operational definition)?

Answer 15

Nákvæm skilgreining á breytu sem tekur mið af þeirri aðferð sem var notuð til að búa hana til eða mæla

Question 16

Hvers vegna notum við aðgerðarbundna skilgreiningu?

Answer 16

Vegna þess að hver breyta t.d. stress getur þýtt mismunandi hluti fyrir mismunandi fólk, vísindamenn verða að skilgreina hluti á skýran hátt

Question 17

Hvað eru sjálfsmatlistar (self report measures)?

Answer 17

Notað til að mæla t.d. viðhorf, tilfinningar og hegðun. Hægt er að safna upplýsingum með viðtölum eða spurningarlistum. Nákvæmni sjálfsmatslista fer eftir getu og vilja fólks til að svara heiðarlega

Question 18

Hvað eru mælingar á sjáanlegri hegðun (measurement of overt directly visible behaviour)?

Answer 18

Fylgjast með viðfanginu sínu í náttúrlega umhverfi, oft þróuð kóðunarkerfi til að skilgreina mismunandi flokka hegðunar til að auka áreiðanleika mælinga, tíðnimælingar á sjáanlegri hegðun má gera hvort sem þáttakandinn veit af mælingunum eða ekki

Question 18

Hvað er félagslegur æskileiki (social desirability bias)?

Answer 18

Tilhneiging svaranda til að svara spurningum í takt við það sem hann heldur að sé félagslega æskilegt/rétt í stað þess að svara eins og honum finnst í raun. Hægt er að minnka líkur á þessu með því að hafa svörin nafnlaus. Einnig hægt að nota mat annarra

Question 19

Hvað eru óafvitandi mælingar (unobtrusive measures)?

Answer 19

Mælir/fylgist með hegðun á þann hátt að viðfangsefnið gerir sér ekki grein fyrir að það sé verið að fylgjast með því eða rannsaka. Oft notuð umræðugreining (discourse analysis) rætt vanlega við manneskjuna sem verið er að rannsaka

Question 20

Hvað eru skráð gögn (archival measures)?

Answer 20

Skrár og skjöl sem eru nú þegar til. Dæmi: lögregluskýrslur

Question 21

Sálfræðileg próf:

Answer 21

Persónuleikapróf, greindarpróf og taugasálfræðileg próf

Question 22

Hvað er persónuleika próf?

Answer 22

Metur persónulega eiginleika, oft spurt hvernig einstaklingi líður eða hegðar sér vanalega

Question 23

Hvað er greindarpróf?

Answer 23

Einstaklingar beðnir að setja saman hluti eða leysa stærðfræðiverkefni

Question 24

Hvað er taugasálfræðilegpróf?

Answer 24

Hjálpar að greina venjulega og óvenjulega heilastarfsemi með því að mæla hversu vel fólki gengur með andleg og líkamleg verkefni líkt og að endursegja lista af orðum eftir minni.

Question 25

Hvað eru lífeðlislegar mælingar?

Answer 25

Mælir hvað einstaklingar eru að upplifa með líkamlegum mælingum. Mældur er hjartsláttur, blóðþrýstingur, rafvirkni húðar eða virkni í heila

Question 26

Hvað er blekking (deception)?

Answer 26

Blekking brýtur grundvallarreglur um upplýst samþykki. Blekkingar eru stundum nauðsynlegar þar sem ekki hægt er að rannsaka sumt nema blekkja til að fá raunveruleg viðbrögð frá þáttakendum. Í þessum tilfellum verður alltaf að vera skýrslugjöf (debriefing) eftir rannsókn til að skýra fyrir fólki raunverulegu ástæðuna fyrir rannsókninni.

Question 27

Hvað er upplýst samþykki (informed consent)?

Answer 27

Felur í sér að þáttakendur þurfa að vera upplýstir um hvað á sér stað í rannsókn sem þeir taka þátt í.

Question 28

Hvað eru lýsandi rannsóknir (descriptive research)?

Answer 28

Markmiðið er að greina hvernig manneskjur eða aðrar dýrategundir hegða sér, helst í náttúrulegu umhverfi þeirra.

Question 29

Hverjar eru algengustu lýsandi aðferðirnar til að rannsaka viðfangsefni?

Answer 29

Einstaklingsrannsóknir, athuganir í eðlilegu umhverfi og spurningakannanir.

Question 30

Hverjir eru kostir við einstaklingsrannsóknir?

Answer 30

Hægt að safna mjög miklum upplýsingum. Hægt að nota til að fá nýjar hugmyndir um rannsóknarefni. Hægt er að rannsaka ítarlega ef sjaldgæft fyrirbrigði á sér stað

Question 31

Hverjir eru gallar einstaklingsrannsóknir?

Answer 31

Býður ekki uppá orsakaskýringar og notast er við eftiráhyggju. Erfitt að alhæfa niðurstöður. Gæti átt við aðeins í þessu eina tilviki. Skortur á hlutlægni í öflun gagna og túlkun þeirra. Sérð kannski það sem þú vilt sjá

Question 32

Hvað eru athuganir í eðlilegu umhverfi (naturalistic observation)?

Answer 32

Rannsakandi rannsakar hegðun eins og hún á sér stað í náttúrulegu/eðlilegu umhverfi lífveru

Question 33

Kostir við athuganir í eðlilegu umhverfi:

Answer 33

Möguleiki að skoða hegðun í eðlilegu umhverfi. Þó hætta á þvi að viðfangsefni fari að hegða sér öðruvísi þar sem vitað er að einhver er að fylgjast með því

Question 34

Hvað er viðvani (habituation)?

Answer 34

Vísar til að með tímanum aðlagast lífveran tilvist rannsakanda og lætur sem ekkert sé

Question 35

Hverjir eru gallar athuganir í eðlilegu umhverfi (naturalistic observation)?

Answer 35

Býður ekki upp á orsakaskýringar. Ekki beinar ályktanir um tenignu milli breyta og hvernig þær hafa áhrif á hegðun. Vantar hlutleysi

Question 35

Hvað eru spurningakannanir (survey research)?

Answer 35

Upplýsingar frá miklum fjölda fólks safnað í formi spurningalista eða með viðtölum, endurspeglar þó ekki alltaf alla þjóðina. Skoðar viðhorf, hegðun, skoðanir ofl.

Question 36

Hvað er þýði (population)?

Answer 36

Er heildarfjöldi þeirra sem við viljum draga ályktun um

Question 37

Hvað er úrtak (sample)?

Answer 37

Er tiltekinn fjöldi fólks sem er valinn úr þýði

Question 38

Hvað er einfalt tilviljunarúrtak?

Answer 38

Allir í þýðinu eru með jafn miklar líkur að vera valdir

Question 39

Hvað er lagskipt tilviljunarúrtak (stratified random sampling)?

Answer 39

Skiptir þýðinu upp í hópa eftir eiginleikum líkt og kyni eða kynþætti. Svo fara líkurnar eftir hlutfalli í hverjum hópi. Dæmi: Ef í þýðinu eru 55% konur og 45% karlar þá yrði úrtakið valið þannig að 55% af úrtakinu væru konur og 45% karlar

Question 40

Hvað er dæmigert úrtak (representative sample)?

Answer 40

Inniheldur samsvarandi eiginleika við þá sem er að finna í þýði (allir eiga eitthvað sameiginlegt)

Question 41

Hvað er ódæmigert úrtak (unrepresentative sample)?

Answer 41

Hefur ekki samsvarandi eiginleika við þýðið og getur ollið falskri alhæfingu í rannsókn.

Question 42

Hvað eru fylgnirannsóknir (correlational research)?

Answer 42

Hjálpa okkur að spá fyrir um niðurstöður rannsókna. Við erum að skoða samband tveggja eða fleiri breyta t.d. breytur X og Y eru mældar og rannsakendur rannsaka vandlega hvort að breyta X og Y tengist

Question 43

Hvað er tvíátta villan (bidirectionality)?

Answer 43

Dæmi: Það að vera úti X veitir þér hamingju Y. En það að vera hamingjusamur Y getur leitt til þess að þig langar að eyða meiri tíma úti X. Báðar breytur hafa áhrif á hvor aðra.

Question 44

Hvað eru þriðju breytu áhrif?

Answer 44

Einnig þarf að hafa það í huga að þriðja breyta gæti verið til staðar (Z). Þó að til dæmis það sé einhver tölfræðileg tenging á milli þess að vera úti og finna fyrir vellíðan, þá getur verið að þessir tveir hlutir hafi ekki almenn áhrif á hvorn annan. Breyta Z sem er t.d. sjálfsörryggi; þeim sem líða vel með sig sjálf vilja frekar vera léttklædd úti heldur en þeim sem liða illa með líkamann sinn

Question 45

Hvað er jákvæð fylgni?

Answer 45

Hærri tíðni á einni breytu tengist hærri tíðni á annarri breytu Dæmi: meiri hiti, meiri ís

Question 46

Hvað er neikvæð fylgni?

Answer 46

Hærri tíðni á einni breytu sem tengist við lægri tíðni á annarri Dæmi: fleiri ánægðir með vinnuna sína, færri segja upp. Meira stress fyrir próf, lægri einkunn

Question 47

Hvað er tilviljunarbundið val í hópa (random assignment)?

Answer 47

Allir þáttakendur hafa jafnar líkur á því að lenda í tilraunar eða samanburðarhóp

Question 48

Hver eru þrjí megin einkenni tilraunar?

Answer 48

1. Rannsakandi stjórnar einni eða fleiri breytum, 2. Rannsakandi mælir hvort að hin stjórnlega breyta hefur áhrif á aðrar breytur, 3. Rannsakandi reynir að útiloka að aðrar breytur ekki mældar hafi áhrif á niðurstöður rannsóknar

Question 49

Hvað er innanhópasnið (within subject design)?

Answer 49

Allir þáttakendur eru útsettir fyrir öllum skilyrðum frumbreytu. Allir fá að lesa með hljóði og án hljóðs. Þá þarf þó að passa að vera með tvö jafn erfið próf og texta til að hægt sé að prófa bæði jafnt

Question 50

Hvað er niðurjöfnun (counter balancing)?

Answer 50

Aðferð til að tryggja að öll inngrip eða skilyrði séu birt með jöfnum hætti t.d. helmingur þáttakanda myndu upplifa hljóð fyrst, síðan hávæða en hinn helmingurinn myndi upplifa hávæða fyrst og síðan hljóð

Question 51

Hvað er eigindleg rannsóknaraðferð (qualitative research)?

Answer 51

Innihaldsgreining á samræðum og eða viðtölum. Oft mjög opið, spurningalistar skýrasr ekki fyrr en komið er inn í samtalið. Innihaldsgreining á myndum í bókum eða myndböndum. Huglæg nálgun, passa að vera hlutlaus samt. Viðtöl, spurningalistar. Fókushópar, innihaldsgreiningar á texta. Tekið mark á viðfangsefnum ekkert endilega stutt miklum rökum. Leitað að mynstri til að vinna með.

Question 52

Hvað er innra réttmæti (internal validity)?

Answer 52

Skýrir hversu skýrt samband er á milli niðurstöðu tilraunar og orsök og afleiðingu. Það þarf að passa að það sé aðeins frumbreytan og fylgibreytan sem hafi áhrif og það sé ekki þriðja breyta sem ruglar í niðurstöðum

Question 53

Hvað er samsláttar breyta (confounding variable)?

Answer 53

Þegar tvær frumbreytur tengjast með þeim hætti að við getum ekki fundið út hvor hefur áhrif á fylgibreytu. Passa þarf að hafa aðeins eina frumbreytu til að mæla dæmi: með rokk tónlist og klassiska tónlist og volume þá verður volume ný frumbreyta

Question 54

Hvað eru þóknunaráhrif (demand characteristics)?

Answer 54

Þau litlu og óafvitandi áhrif sem þáttakandi tekur eftir um tilgang tilraunar og breytir hegðun sinni í samræmi við það. Heldur að það sé verið að rannsaka eitthvað og fer að haga sér eins og hann býst við að ransakandinn vilji.

Question 55

Hvað eru væntingar rannsóknarmanns (experimenter expectancy effects)?

Answer 55

Þau litlu áhrif sem rannsóknarmaður kann að hafa á þáttakanda óafvitandi. Hægt að koma í veg fyrir þetta með því að rannsakandinn sé ekki meðvitaður um hvernig þáttakandinn á að bregðast við.

Question 56

Hvað er double bllind procedure?

Answer 56

Bæði rannsakandi og þáttakandi fá ekki að vita í hvorum aðstæðunum þáttakandinn er í (tilrauna eða samanburðarhópi)

Question 57

Hvað er ytra réttmæti (external validity)?

Answer 57

Að hvaða marki má alhæfa niðurstöður rannsóknar á aðra hópa eða kringumstæður.

Question 58

Hvað er endurtekning (replication)?

Answer 58

Lykilatriði í vísindalegu starfi, að rannsókn sé endurtekin af öðrum rannsóknarhópum og stundum á öðrum þáttakendahópum. Athuga hvort megi alhæfa niðurstöður

Question 59

Hvað er lýsandi tölfræði (descriptive statistics)?

Answer 59

Sá hluti tölfræðinnar sem fjallar um það hvernig lýsa megi eiginleikum breyta með samantekt á formi talna