hoofdstuk 5: de delende cel

Question 1

wat zijn niet-gedifferentieerde cellen?

Answer 1

niet-gedifferentieerde cellen blijven delen. Ze zorgen ervoor dat de voorraad cellen voortdurend wordt aangevuld.

Question 2

wat zijn gedifferentieerde cellen?

Answer 2

Gedifferentieerde cellen, zijn cellen die ophouden met delen en een concrete functie gaan uitoefenen in het lichaam. Die cellen sterven vroeg of laat en moeten dan vervangen worden door nieuwe gedifferentieerde cellen.

Question 3

uit welke 2 delen bestaat de celcyclus van een eukaryote cel?

Answer 3

de interfase en de mitose.

Question 4

met welke fase begint de celcyclus?

Answer 4

met de interfase.

Question 5

uit hoeveel deelfasen bestaat de interfase?

Answer 5

uit 3 duidelijke deelfasen.

Question 6

wat zijn de 3 deelfasen van de interfase?

Answer 6

1)de eerste groeifase
2)de synthesefase
3)de tweede groeifase

Question 7

hoe verloopt de eerste groeifase?

Answer 7

De cel groeit en de organellen worden verdubbeld. De omvang van de cel neemt sterk toe tot het maximum bereikt wordt. Dit maximum hangt af van de verhouding tussen het volume en de oppervlakte van de cel. Vanaf een bepaalde verhouding, kan het transport van voedings- en afvalstoffen niet goed meer verlopen en kan de cel ook niet verder groeien.

Question 8

hoe verloopt de synthesefase?

Answer 8

De inhoud van de celkern wordt verdubbeld. Op het einde van deze fase bevat de celkern twee identieke sets DNA.

Question 9

hoe verloopt de tweede groeifase?

Answer 9

Eiwitten die noodzakelijk zijn voor de mitose worden geproduceerd. De cel groeit nog meer vlak voor de deling

Question 10

wat komt er na de interfase?

Answer 10

de mitose.

Question 11

wat is de mitose?

Answer 11

de cel dat deelt is de mitose.

Question 12

wat gebeurt er na de mitose?

Answer 12

Na de mitose zijn er twee nieuwe cellen. Wat er daarna
gebeurt, hangt af van het type cel.

Question 13

na de mitose zijn er voor de lichaamscellen 2 mogelijkheden voor wat er daarna gebeurt?

Answer 13

1) ze beginnen aan een nieuwe celcyclus.
2) Ze komen in een rustfase terecht (G0). De cellen worden nu weefselcellen met een specifieke functie (= differentiatie van de cel).

Question 14

na de mitose zijn er voor de geslachtcellen (kiemcellen) 2 mogelijkheden voor wat er daarna gebeurt?

Answer 14

1)Ze beginnen aan een nieuwe celcyclus.
2)Ze bereiden zich voor op en ondergaan een andere type deling, de meiose.

Question 15

waar is de eerste checkpoint en wat doet die?

Answer 15

Eerste checkpoint: Op het einde van de G1-fase.
Is het DNA van deze cel vrij van fouten?
Is de cel groot genoeg om te delen?
Is er voldoende energie om te delen?

Question 16

waar is de tweede checkpoint en wat doet die?

Answer 16

Tweede checkpoint: op het einde van de G2-fase.
Is al het DNA gekopieerd?
Zijn beide kopieën van het DNA vrij van fouten?

Question 17

waar is de derde checkpoint en wat doet die?

Answer 17

Derde checkpoint: tijdens de mitose. (zie 4.)
Is het DNA correct verdeeld?

Question 18

wat is de eerste stap van het verloop van de DNA-replicatie?

Answer 18

Het enzym DNA-helicase zorgt ervoor dat de dubbele helix gedeeltelijk wordt afgewikkeld en breekt de waterstofbruggen. Dat gebeurt gewoonlijk het eerst op plaatsen met veel A-T-bindingen omdat twee waterstofbruggen iets makkelijker te breken zijn dan drie.

Question 19

wat is de lagging strand?

Answer 19

De sensestreng is een mal voor een nieuwe antisensestreng. Deze streng wordt “lagging strand” of volgende streng genoemd.

Question 20

wat is de leading strand?

Answer 20

De antisensestreng is een mal voor een nieuwe sensestreng. Deze streng wordt “leading strand” of leidende streng genoemd.

Question 21

wat is de tweede stap van het verloop van de DNA-replicatie?

Answer 21

Binnen elke replicatielus zorgt het enzym primase ervoor dat speciale stukjes RNA (primer-RNA) binden met elke streng. Op de leidende streng gebeurt dat op 1 plaats. Op de volgende streng gebeurt dat op verschillende plaatsen. Het primer-RNA vertelt het enzym DNA-polymerase waar het moet beginnen.

Question 22

wat is de derde stap van het verloop van de DNA-replicatie?

Answer 22

Het enzym DNA-polymerase gaat aan de slag. Aan beide stukken streng hangen “vrije” basen. DNA-polymerase koppelt aan elke vrije base een nucleotide met een complementaire base. DNA-polymerase kan maar in 1 richting werken, nl. van 3’ naar 5’.

Question 23

wat zijn okazakifragmenten?

Answer 23

Een Okazaki-fragment is een relatief kort DNA-fragment op de lagging strand van een dubbele helix tijdens de replicatie.

Question 24

wat is de vierde stap van het verloop van de DNA-replicatie?

Answer 24

In de laatste stap wordt er afgewerkt en opgeruimd.
– DNA-polymerase vervangt primer-RNA door DNA.
– Ligase verbindt de verschillende losse stukjes DNA tot een ononderbroken keten.

Question 25

wat is een ander woord voor mitose?

Answer 25

somatische kerndeling.

Question 26

uit welke fasen bestaat de mitose?

Answer 26

de profase, de metafase, de anafase, de telofase, de cytokinese

Question 27

welke drie dingen gebeuren er in de vroege profase van een dierlijke cel?

Answer 27

• De chromatine in de kern begint te verdichten en er worden duidelijk draadvormige structuren zichtbaar.
• Begin van de vorming van de spoelfiguur vanuit de centrosomen. De spoelfiguur is een verzameling draden (spoeldraden) die bestaat uit microtubuli.
• De nucleolus verdwijnt.

Question 28

wat gebeurt er in de late profase van een dierlijke cel?

Answer 28

de centrosomen beginnen zich te verplaatsen. hierdoor groeit de spoelfiguur. de chromatine is helemaal verdicht tot chromosomen. het kernmembraan verdwijnt, waardoor de chromosomen vrij in het cytoplasma liggen. de spoeldraden worden langer en sommige maken contact met de chromosomen.

Question 29

wat gebeurt er in de metafase van een dierlijke cel?

Answer 29

De chromosomen liggen vrij in het cytoplasma.
De chromosomen rangschikken zich in het equatoriaal vlak of evenaarsvlak. Per centromeer zijn er twee kinetochoren.
Elk daarvan is nu verbonden met een kinetochore spoeldraad.

Question 30

wat gebeurt er voor de start van de anafase van een dierlijke cel?

Answer 30

Voor de start van de volgende fase wordt er een controle uitgevoerd. De cel gaat na of alle chromosomen aanwezig zijn in het equatoriaal vlak en of de kinetochore spoeldraden correct verbonden zijn met de kinetochoren. De bedoeling van deze controle is verzekeren dat de zusterchromatiden correct uit elkaar zullen gaan in de volgende stap. Als er hier fouten worden ontdekt, valt de mitose stil tot het probleem is opgelost

Question 31

wat gebeurt er in de anafase van een dierlijke cel?

Answer 31

In de anafase komen de chromatiden van elk chromosoom los van elkaar en bewegen ze langs de spoeldraden naar de polen. De chromatiden worden vanaf nu beschouwd als aparte chromosomen. Na de anafase liggen er dus twee groepen chromosomen aan de polen van de cel. De niet-kinetochore spoeldraden worden langer en duwen de polen uit elkaar. De cel begint hierdoor langer te worden.

Question 32

wat gebeurt er in de telofase van een dierlijke cel?

Answer 32

Na de anafase begint de telofase. Tijdens deze fase verdwijnt de spoelfiguur en worden de chromosomen minder goed zichtbaar. Er ontstaan twee kernen. Rond elke kern wordt een kernmembraan gevormd en in elke kern verschijnt een
nucleolus. Ten slotte zijn er twee normale kernen aanwezig.

Question 33

wat gebeurt er in de cytokinese van een dierlijke cel?

Answer 33

Op het einde van de telofase hebben we 1 grote cel met twee celkernen. Die splitst nu in 2, waardoor er 2 dochtercellen met elk 1 kern ontstaan. De scheiding gebeurt door insnoering van het celmembraan. Een speciaal eiwit (actine) zit als een ring rond de cel en spant aan. Hierdoor wordt de cel ingesnoerd.
Het resultaat is twee identieke dochtercellen.

Question 34

wat gebeurt er in de profase van een plantencel?

Answer 34

De profase verloopt zoals bij de dierlijke cel, met dit verschil dat de plantencel geen centrosomen heeft. De spoelfiguur komt bij planten op diverse andere manieren tot stand.

Question 35

wat gebeurt er in de metafase van een plantencel?

Answer 35

Exact zoals bij de dierlijke cel.

Question 36

wat gebeurt er in de anafase van een plantencel?

Answer 36

Exact zoals bij de dierlijke cel.

Question 37

wat gebeurt er in de telofase van een plantencel?

Answer 37

Exact zoals bij de dierlijke cel.

Question 38

wat gebeurt er in d ecytokinese van een plantencel?

Answer 38

Bij plantencellen gaan er tijdens de telofase al speciaal vesikels naar de ruimte tussen de twee ‘kernen’. Die vesikels bevatten elementen om een celwand te bouwen. Ze versmelten en beginnen een celplaat (= nieuwe celwand) te vormen. De celplaat wordt uiteindelijk een afgewerkte celwand die de cel in 2 deelt, waardoor er ook hier 2 aparte cellen ontstaan.

Question 39

wat zijn diploïde cellen?

Answer 39

dat zijn cellen met 2 chromosomen.

Question 40

wat zijn haploïde cellen?

Answer 40

dat zijn cellen die maar 1 chromosoom hebben.

Question 41

hoe wordt het aantal chromosomen van een diploïde cel gehalveert?

Answer 41

door een speciale deling: de meiose.

Question 42

wat gebeurt er met de kiemcellen voor de meiose?

Answer 42

Voor de meiose start, gaat de kiemcel door de interfase. De cel groeit tijdens de G1-fase; kopieert alle chromosomen tijdens de S-fase en bereidt de celdeling voor tijdens de G2-fase.

Question 43

welke fasen zijn er in de eerste meiotische rijpingsdeling?

Answer 43

profase, metafase, anafase, telofase, cytokinese.

Question 44

wat gebeurt er in de profase van de eerste meiotische rijpingsdeling?

Answer 44

Net als bij de mitose condenseert het chromatine zich tijdens de eerste fase tot chromosomen.Elk chromosoom bestaat (door de DNA-replicatie) uit twee identieke chromatiden.Van elk chromosoom zijn er twee versies (een van de vader en een van de moeder). De twee versie vormen samen een homoloog paar.Tijdens profase I zoeken de homologe partners elkaar op. De 2 kopieën van eenzelfde chromosoom gaan dicht bij elkaar liggen en worden omgeven door een kleverige eiwitrijke stof. Ze vormen een tetrade. Het kan dan gebeuren dat chromatiden daarbij wat over elkaar komen te liggen. De plaats waar dat gebeurt (het kruispunt) is het chiasma. Daar breken de chromatiden af en wisselen de afgebroken stukjes
van plaats. Het gevolg hiervan is dat de chromatiden van 1 chromosoom niet langer identiek zijn.
Dit fenomeen heet “crossing over”.

Question 45

wat gebeurt er in de metafase van de eerste meiotische rijpingsdeling?

Answer 45

Het kernmembraan verdwijnt, de centriolenparen wijken uiteen, de spoelfiguur wordt gevormd en de chromosomenparen rangschikken zich, zij aan zij, in het evenaarsvlak van de cel aan weerskanten van het evenaarsvlak. Voor elke centromeer is er 1 kinetochoor die bindt met een spoeldraad.

Question 46

wat gebeurt er in de anafase van de eerste meiotische rijpingsdeling?

Answer 46

De kinetochore spoeldraden worden korter en trekken het chromosoom waarmee ze verbonden zijn met zich mee. De homologe chromosomenparen gaan uit elkaar. Elke “partner” gaat naar zijn eigen pool. De zusterchromatiden blijven wel bij elkaar (ze blijven verbonden door de centromeer).

Question 47

wat gebeurt er in de telofase van de eerste meiotische rijpingsdeling?

Answer 47

Vervolgens wordt er bij sommige organismen een nieuw kernmembraan gevormd (bij andere gebeurt dit gewoon niet omdat de cel toch nog eens gaat delen) en beginnen de chromosomen weer chromatinedraden te worden.

Question 48

wat gebeurt er in de cytokinese van de eerste meiotische rijpingsdeling?

Answer 48

Het plasmamembraan snoert in en er ontstaan 2 cellen. Door de splitsing van de chromosomenparen tijdens de anafase hebben de 2 nieuwe cellen maar de helft van het oorspronkelijke aantal chromosomen: ze zijn haploïd. Daarom wordt de eerste meiotische deling ook wel reductiedeling genoemd.

Question 49

wat gebeurt er in de tweede meiotische deling?

Answer 49

De tweede deling volgt onmiddellijk op de eerste. Ze verloopt volledig zoals de mitose. De fases krijgen de naam profase II, metafase II, anafase II, telofase II en cytokinese II. De cellen die aan meiose II beginnen zijn haploïd, maar hebben chromosomen die bestaan uit twee zusterchromatiden. Na meiose II zijn de dochtercellen nog altijd haploïd, maar worden de zusterchromatiden van elkaar gescheiden. Wanneer de meiose volledig rond is, zijn uit 1 diploïde cel, vier volledig verschillende haploïde dochtercellen ontstaan.

Question 50

in welke cellen gebeuren mitose en meiose?

Answer 50

mitose in alle lichaamscellen en meiose alleen in geslachtscellen.

Question 51

door welke externe factoren wordt de celcyclus rechtstreeks verstoord?

Answer 51

Door blootstelling aan mutagene stoffen en virussen kunnen de regelgenen beschadigd worden. Ze werken dan ofwel niet meer of gaan anders werken.

Question 52

door welke externe factoren wordt de celcyclud onrechtstreeks verstoord?

Answer 52

e regelgenen zijn voor hun werking afhankelijk van signaalstoffen (hormonen). Door voeding en stress kan de concentratie signaalstoffen onnatuurlijk hoog of laag zijn. De
regelgenen worden dan niet of niet op het juiste moment aan- of uitgezet, waardoor de celdeling ongecoördineerd en ongecontroleerd verloop

Question 53

welke gevolgen kan een verstoring van de celcyclus voor zorgen?

Answer 53

• Te veel ongedifferentieerde cellen (kanker).
• Abnormale embryonale ontwikkeling.
• Neurodegeneratieve ziekten (bv. ziekte van Parkinson, ziekte van Huntington, ziekte van Alzheimer) die zich kenmerken door de abnormale sterfte van zenuwcellen.