Hoofdstuk 1 Flashcards
1
Q
Utilitarisme
A
- Handeling is goed als deze grootste geluk voor grootste aantal mensen oplevert
- Genot/plezier en pijn
2
Q
Sterke punten utilitarisme
A
- Ethisch progressief (alle wezens geluk/pijn > geen onderscheid genders en dieren)
- Spreekt gezond verstand aan (logisch om te denken: geluk = goed en pijn = slecht)
- Goede basis beleidsvorming (praktische richtlijnen voor nemen beslissingen bv. welke ziektes/onderzoeken investeren)
3
Q
Zwakke punten utilitarisme
A
- Moeilijk om geluk of leiden te meten (geen objectieve maatstaf, moeilijk verschillende vormen te vergelijken, moeilijk om objectief/goed moreel besluit te nemen)
- Speculatief (voorspellen toekomstige gevolgen van handelingen > moeilijk ethisch verantwoorde keuzes)
- Veroorzaakt nadeel of lijden voor minderheden (51%/49% nog moreel juist?, rechten individuele mensen schenden als ten goede komt grootste deel > moorden of slaaf)
- Kan extreme morele eisen stellen (intuitief supererogatorisch: goed/niet noodzakelijk, extreem veeleisend)
4
Q
Handelingsutilitarisme
A
- Volgens handelingsutilitarisme moet elke handeling afzonderlijk beoordeeld worden op basis van de gevolgen die het heeft voor welzijn van mensen
- Geen vaste regels, elke situatie afwegen
VOORBEELD
* Liegen bij bedrog om kwetsen te voorkomen
* Arts vertelt niet de volledige waarheid aan een terminale patiënt om diens welzijn te verbeteren
5
Q
Regelutilitarisme
A
- Morele handelingen worden beoordeeld op basis van algemene regels die op lange termijn het meeste welzijn opleveren
- Niet elke handeling afzonderlijk beoordelen, maar kijken consequenties regels op lange termijn
VOORBEELD
* Lieg niet als algemene regel, zelfs als leugen betere uitkomst zou geven
6
Q
Hedonisme
A
- Stelt dat genot het hoogste goed is en de ultieme maatstaf voor een goed leven
- Pijn en lijden moeten zoveel mogelijk worden vermeden
- Waarde handeling bepaald aan hand van genot
- Kritiek Robert Nozick “Experience Machine”
7
Q
Speciesime
A
- Moreel onderscheid maken tussen dieren en niet-dieren
- Andere diersoorten worden als minderwaardig beschouwd en belangen tellen minder zwaar, puur omdat ze niet tot menselijke ras behoren
- Mensen plaatsen hun belangen boven die van dieren
8
Q
Categorische imperatief
A
- Belangrijk concept deontologie Kant
- Richtlijn voor moreel handelen
- Stelt dat je moet handelen volgens regels waarvan je zou willen dat iedereen ze volgt
- Mensen als doel op zich behandelen, niet als middel
- Geldt altijd, ongeacht doelen of verlangens
VOORBEELD
* Stelen is fout als je niet wilt dat iedereen steelt
9
Q
Deontologische ethiek
A
- Stelt dat morele regels moeten worden gevolgd, ongeacht gevolgen
- Handelingen zijn goed of fout op basis van principes
- Intentie is belangrijk; handelen uit plichtsbesef = verschil regelutilitarsime
- Immanuel Kant (morele principes tot stand vanuit categorische imperatief)
10
Q
Sterke punten deontologie
A
- Benadrukt ideeën zoals respect en autonomie (tegenstelling utilitarisme, mensen niet gebruiken om doel te bereiken maar zien als doel op zichzelf > individuen niet opofferen en rechten niet geschonden > beschermt minderheid tegen onrechtvaardigheid als dat meer geluk zou opleveren)
- Intentie van belang (intentie is belangrijk onderdeel ethisch handelen, vanuit plichtsbesef)
- Voorkomt subjectieve interpretaties (vaste regels altijd toepasbaar, consistent)
11
Q
Zwakke punten deontologie
A
- Kant sluit mensen uit bij interpretatie relationele mens (rationele wezens gelijk behandelen, niet universeel, houdt ongelijkheid in stand)
- Strikt houden regels leidt tot contra-intuïtieve conclusies (onlogisch, geen rekening uitzondering, moordenaar vertellen waar vriend is)
- Moeilijk toe te passen in praktijk en beleidsvorming (te rigide; geen rekening uitzondering > moeilijk ethische keuzes te maken in echte wereld, euthanasie niet toegestaan en journalist altijd waarheid
- Gevoelens worden buiten beschouwing gelaten (intuitief verkeerd om alleen plichtsbesef te zien als voorwaarde moreel handelen > handelen vanuit plichtsgevoel (meest moreel volgens kant) vs. handelen om geven welzijn > tegen intuitie in, gevoel lijkt rol te spelen)
12
Q
Supererogatorisch
A
- Handelingen die moreel goed zijn, maar niet strikt noodzakelijk
- Wordt meer gedaan dan ethisch vereist is
VOORBEELD
* Iemand die bijna volledige loon aan goede doelen schenkt
13
Q
Hypothetische imperatief
A
- Voorwaardelijke regel afhankelijk van specifiek doel of verlangen
- Geeft aan wat je moet doen om bepaald resultaat te berieken
- “Als-dan” structuur (bijv. “Als je gezond wilt blijven, moet je sporten”)
- Tegenovergestelde van categorische imperatief (geldt niet altijd en afhankelijk van doel)
14
Q
Rechtvaardigheid
A
- John Rawls theorie van rechtvaardigheid
- Theorie gebaseerd op gedachte-experiment: “sluier der onwetendheid”
- Voorstellen dat we nog niet weten welke positie we in maatschappij zullen innemen (geslacht, ras, sociale klassen, gezondheid, talenten, etc.)
- Vanuit deze originele positie moeten we nadenken over hoe rechtvaardige samenleving eruit moet zien
- Volgens hem moeten we handelen vanuit de principes en regels die we bedenken vanuit de originele positie om voor rechtvaardigheid te kunnen zorgen
- Deze principes vormen het sociaal contract dat de basis vormt voor een rechtvaardige samenleving
15
Q
Sterke punten theorie van rechtvaardigheid
A
- Geloofwaardige argumentatie voor gelijke verdeling bronnen (ontwerpen samenleving achter sluier > objectieve/onpartijdige benadering van rechtvaardigheid > persoonlijke belangen geen rol; sterk argument gelijke rechten)
- Ook praktisch toepasbaar op wetten en instellingen (richtlijnen voor rechtvaardigheid; relevant beleidsmakers)
16
Q
Zwakke punten theorie van rechtvaardigheid
A
- Te veel nadruk op geld en materiele bronnen (niet voldoende om over rechtvaardige maatschappij te spreken > alternatief capaciteitenbenadering; rechtvaardigheid gaat ook om mogelijkheden om zichzelf te ontwikkelen en goed leven te leiden; toegang onderwijs en vriendschap > Rawls behandelt bredere aspecten welzijn voldoende)
- Ideaal theorie (geidealiseerde veronderstellingen voor beschrijving ideale samenleving; weinig rekening met bestaande ongelijkheden > theorie niet volledig rechtvaardig)
17
Q
Sluier der onwetendheid
A
- Gedachte-experiment van Rawls om na te denken hoe rechtvaardige maatschappij er uit zou zien
- Idee is dat mensen zich een situatie voorstellen waarin ze niet weten welke positie ze in de maatschappij zouden hebben
- Achter sluier van onwetendheid (in orginele positie) kiezen mensen voor een samenleving die voor iedereen eerlijk en gelijk is
- Ongelijkheden alleen als ze de minst bevoordeelden helpen (difference principle)
- Dit laat mensen onpartijdig en rationeel na denken over rechtvaardigheid, zonder beïnvloed te worden door hun eigen belangen of privileges
18
Q
Ideaaltheorie
A
- Beschrijft visie op perfecte samenleving
- Maakt gebruik van geidealiseerde veronderstellingen
- Ongelijkheden die in de samenleving aanwezig zijn worden genegeerd
- Vaak beinvloed door bevoorrechte perspectieven filosofen
19
Q
Niet-ideale theorie
A
- Erkent onrechtvaardigheden in de huidige samenleving
- Beste manier om een ideale samenleving tot stand te brengen is door te erkennen op welke manieren die samenleving momenteel niet ideaal is
- Moeten starten met aanpakken van onrechtvaardigheden en van daaruit weken naar verbeteringen
- Praktische veranderingen ipv streven perfecte samenleving
- Charles Mills en Iris Marion Young
20
Q
Deugdethiek
A
- Ontwikkelt door Aristoteles
- Focust op ontwikkelen van deugdzaam karakter om moreel te handelen
- Moreel gedrag komt voort uit deugden
- Toepassen van deugden vereist praktische wijsheid (phronesis)
- Deugdzaam leven leidt tot eudaimonia
21
Q
Sterke punten deugdethiek
A
- Minder formalistisch dan andere theorieën (niet regels/principes > meer flexibiliteit en rekening met specifieke situatie, focus op ontwikkeling moreel karakter = belangrijker dan volgen regels)
- Brede moraal (niet alleen regels of principes; meer invulling van wat het goede is; meedere aspecten meegenomen zoals moed en bescheidenheid > hoe we moreel leven leiden > flexibel maar brede manier om te bepalen wat moreel is)
22
Q
Zwakke punten deugethiek
A
- Te naief om denken dat deugdzaam leven altijd tot geluk leidt en het uiterste doel is
- Deugdzaam handelen is afhankelijk van juiste opvoeding en opleiding (kan iemand met slechte opvoeding/omgeving moreel handelen? > deels geluk)
- Culturele verschillen in wat als deugdzaam wordt beschouwd (euthanasie = respect vs. = moord > universele deugden moeilijk)
- Moeilijk toe te passen in concrete ethische dilemma’s (welke deugden je moet ontwikkelen maar geen richtlijnen > deugdzame journalist altijd feiten onthullen of ook weten wanneer je moet zwijgen? > miss utilitarisme en deontologie nodig voor concrete antwoorden)
23
Q
Eudaimonia
A
- Geluk of goede leven
- Ultiem menselijk doel
- Bereikt door deugdzaam leven (en zelfontplooiing)
- Morele deugden volledig ontwikkeld en consistente toepassing
24
Q
Phronesis
A
- Praktische wijsheid
- Het vermogen om in specifieke situaties het juiste te doen (deugden toepassen)
- Stelt ons in staat om juiste middenweg te kiezen en deugden toe te passen
25
Smalle moraal
* Ethische theorieën die zich richten op beperkt aantal vaak abstracte morele principes of regels
* Geven richtlijnen om moreel te handelen, maar definieren niet wat het goede verder kan zijn
* Voorbeelden: utilitarisme (moreel is wat voordeel oplevert) en deontologische ethiek (moreel is wat gewild kan worden als universele wet)
26
Brede moraal
* Meer omvattende benadering van ethiek
* Niet alleen kijken naar regels of principes, maar naar bredere vraag hoe we goed of moreel leven leiden
* Geven meer invulling aan wat het goede is (denk aan verschillende deugden)
* Het is een flexibelere maar brede manier om te bepalen wat moreel goed is
* Voorbeeld: deugdethiek
27
Zorgethiek
* Focus op interpersoonlijke relaties en zorg voor anderen
* Plaatst vrouwelijke manieren van moreel handelen op de voorgrond zoals empathie en zorg voor naasten
* Moreel handelen draait om vervullen van behoeften
* Niet regels maar zorg als basis voor moraliteit
* Gezien als vorm van deugdethiek
28
Sterke punten zorgethiek
* Geen vaste regels: houdt rekening met context (morele beslissingen vinden plaats binnen specifieke relaties en contexten > unieke behoeften en omstandigheden)
* Belangeloos (handelen met zorg zonder iets terug te verwachten)
* Voorkeursbehandeling toegestaan (rekening met interpersoonlijke relaties)
29
Zwakke punten zorgethiek
* flexibiliteit kan ook nadeel zijn (geen duidelijke richtlijnen > moeilijk om in complexe situatie moreel te handelen)
* Associeert vrouwen met zorgen: stereotypes duwt mannen en vrouwen in bepaalde rollen (feit dat vrouwen meer verzorgende rol hebben wil niet zeggen dat ze meer zorgende moraal hebben > benadering van ethiek moet los worden gezien van gender, maar als een complementair aspect van menselijke moraliteit)
30
Perspectief Thomas Hobbes vs. Frans de Waal over ontstaan moraliteit
Thomas Hobbes
* Geloofde dat moraliteit voortkomt uit de strijd om te bestaan en ethiek vooral van toepassing is op mensen en gemeenschap
* Groei bevolking > onvoldoende bronnen en voedsel > competitie
* Vanuit egoistiscche voorzichtigheid ontstonden er afspraken (sociaal contract)
* Moraliteit werd gezien als iets wat mensen uit eigen belang nodig hadden om te overleven door samenwerken en voorkomen conflicten
Frans de Waal
* Moraliteit komt ook bij dieren voor
* Heeft aangetoond dat eerlijkheid en atruisme ook bij dieren voorkomen
* Stelt dat moraliteit voortkomt uit evolutie of al van nature aanwezig is (dus niet vanuit strijd)
Conclusie
* Hobbes ziet het als een sociaal contract dat ontstaat uit de noodzaak van overleving en dus niet per se uit de wens om anderen te helpen
* Volgens de Waal is moraliteit evolutionair, zelfs bij dieren, zonder dat hierbij onderliggende egoïstische motivaties een rol spelen
* Dit benadrukt dat moraliteit mogelijk zowel biologische als culturele elementen bevat
