Hfst 3: geneesmiddelen die inwerken op het zenuwstelsel Flashcards
Welke soorten medicatie hebben een invloed op het zenuwstelsel?
- hypnotica, sedativa, anxiolytica (= benzodiazepines);
- antipsychotica;
- antidepressiva;
- centrale stimulantia;
- middelen in verband met afhankelijkheid;
- anti-epileptica;
- middelen bij spasticiteit;
- anti-migraine middelen;
- cholinesterase-inhibitoren
Wat valt onder psychotrope of psychoactieve stoffen?
alle middelen die een invloed hebben
op het bewustzijn en dus inwerken op het zenuwstelsel. Wanneer ze dan ook nog eens om die reden gebruikt worden, spreken we van drugs
Hoe kan men psychofarmaca indelen volgens invloed op het zenuwstelsel?
- psycholeptica
- psycho-analeptica
- psychodysleptica
Wat is de functie van psycholeptica?
hebben een dempende werking op bepaalde psychische functies en onderdrukken het zenuwstelsel (dempend);
Wat is de functie van psycho-analeptica?
verhogen de psychische werking (opwekkend)
Wat is de functie van psychodysleptica?
verstoren de psychische functies
Wat zijn voorbeelden van psycholeptica?
- benzodiazepines
- antipsychotica
- opiaten
- narcotische analgetica
- alcohol
- GHB
Wat zijn voorbeelden van psycho-analeptica?
- antidepressiva
- centrale stimulantia
- nicotine
- cocaïne
- amfetamines
- cafeïne
Wat zijn voorbeelden van psychodysleptica?
- cannabis
- LSD
- mescaline
- psylo’s
Waarom kan je niet zomaar medicatie koppelen aan één aandoening?
heel veel medicatie heeft een dubbele werking
Hoe kunnen we medicatie onderverdelen op basis van psychische stoornissen?
- medicatie bij angststoornissen;
- medicatie bij depressieve stoornissen;
- medicatie bij bipolaire stoornissen;
- medicatie bij middelenmisbruik;
- medicatie bij psychose
hoe kunnen we benzodiazepines onderverdelen?
- hypnotica = slaapmiddelen (bv. Loramet®, Temesta®);
- sedativa = kalmeringsmiddelen (bv. Oxazepam®);
- anxiolytica = angstwerende middelen (bv. Tranxene®, Xanax®)
Wat is het verschil tussen de verschillende groepen benzodiazepines?
de duurtijd van de werking:
* kortwerkend: tussen 2 en 6 uur;
* middellang werkend;
* langwerkend: tussen 8 en 12 uur;
* middelen met een verlengde afgifte
Hoe werken benzodiazepines?
- bind met GABA
-> versterkt het effect van GABA -> dempt prikkeloverdracht
Wat gebeurt er als de werking van GABA te sterk of te zwak is?
- te sterk: worden mensen suf, vergeetachtig en is er een verstoord evenwicht
- te zwak: worden mensen rusteloos, angstig, prikkelbaar en treedt er een verstoorde slaap op
Op welke 5 domeinen werken benzodiazepines?
- tegen psychische angstsymptomen;
- tegen somatische angst;
- sedatief, slaapverwekkend;
- spier-relaxerend;
- anti-epileptisch
Wat zijn z-producten?
- middelen verwant aan benzodiazepines
- kortwerkende slaapmiddelen
- werken op dezelfde manier benzodiazepines <-> andere chemische samenstelling
- geen tot weinig anxiolytische, anti-convulsieve of spier-relaxerende eigenschappen
- vb: Zolpidem®, Stilnoct®
Wat zijn de indicaties voor gebruik van benzodiazepines?
- angststoornissen;
- paniekstoornissen;
- depressies: als co-medicatie in de eerste 2 tot 4 weken
- slaapstoornissen;
- katatonie;
- alcoholontwenning: bij optreden van ontwenningsverschijnselen
- epilepsie;
- bij spierspasmen: om de spier te helpen verslappen (bv. bij acute epilepsieaanval);
- operaties: om narcose in te leiden.
Hoe worden benzodiazepines gebruikt bij depressie?
Antidepressiva werken pas na 2 tot 4 weken. Benzodiazepines helpen goed in het overbruggen van die tijd. Na 4 weken dient men te stoppen met benzodiazepines omdat ze geen effect meer hebben en het risico op afhankelijkheid toeneemt;
Waarvoor wordt diazepam gebruikt?
wordt in een afbouwschema toegediend bij acute lichamelijke ontwenning van alcohol
Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van benzodiazepines? (5-6 kennen)
- slaperigheid;
- paradoxale opwinding, verwardheid;
- misselijkheid en braken;
- ataxie;
- overdreven sedatie;
- orthostatische hypotensie, tachycardie;
- psychische en fysische afhankelijkheid na 1 tot 2 weken inname;
- tolerantie voor de gewenste en ongewenste effecten na 1 tot 2 weken inname;
- concentratiestoornissen, amnesie;
- droge mond;
- afname van het reactievermogen, spierverslapping;
- suf en slaperig overdag;
- ademhalingsdepressie (in combinatie met alcoholgebruik);
- emotionele afvlakking;
- daling van de seksuele potentie
Wat zijn de aandachtspunten bij benzodiazepines?
- strikte indicatiestelling;
- bij herhaald gebruik gedurende enkele weken kan het hypnotisch effect verminderen
- gevaar voor gewenning en verslaving
- dosis zo laag mogelijk houden;
- beperkte behandelingsduur;
- rijvaardigheden kunnen ernstig beïnvloed worden
- gevaar bij gebruik van machines;
- verhoogd valrisico
- bij overdosering: gewoonlijk geen dodelijke afloop
Wanneer neemt de kans op verslaving van benzodiazepines toe?
o hogere doseringen;
o langere gebruiksduur;
o bij alcohol -en drugsmisbruik in de anamnese
Wanneer kan een overdosering met benzodiazepines een dodelijke afloop hebben?
wanneer tegelijkertijd alcohol of centraal-deprimerende farmaca zijn ingenomen of bij bestaan van een onderliggende pathologie
Wat zijn de symptomen van een overdosering met benzodiazepines?
▪ sufheid;
▪ hypotensie;
▪ spierzwakte;
▪ ataxie;
▪ diepe slaap, ademdepressie, coma
=> versterkt door andere middelen vooral alcohol
Waarvoor worden antipsychotica toegediend?
- bij aandoeningen met psychotische syndromen en bij delier.
- helpen de gevoelens en gedachten tegenover de werkelijkheid te verbeteren bij psychotische stoornissen of agitatie
- werken rustgevend met geringe slaapverwekkende eigenschappen
- worden ook (soms ten onrechte) gegeven bij autisme, persoonlijkheidsstoornissen of gedragsstoornissen bij ouderen
Welke groepen van antipsychotica zijn er?
- typische (of oude, klassieke) antipsychotica
- atypische (nieuwe) antipsychotica
Wat zijn voorbeelden van typische antipsychotica?
o fenothiazinen en thioxanthenen;
o butyrofenonen en defenylpiperidinen;
o benzamides
Wat zijn voorbeelden van atypische antipsychotica?
o serotonine antagonisten;
o dopamine antagonisten.
Hoe werken de hersenen anders bij mensen met een psychose?
In bepaalde gebieden in de hersenen is er bij psychose een overactiviteit van dopamine, in andere gebieden daarentegen een te lage activiteit van dopamine
Wat is het gevolg van een over / onder-activiteit van dopamine?
- overactiviteit veroorzaakt positieve symptomen;
- onderactiviteit veroorzaakt negatieve symptomen
Hoe werken typische antipsychotica?
- werken op het dopamine-slot en blokkeren daardoor de overdracht van de prikkels die binnenkomen in de neuronen
=> blokkeren de werking van dopamine
Wat is het nadeel van het blokkeren van de werking van dopamine?
- dopamine speelt in andere hersengebieden een belangrijke rol bij de spierwerking -> blokkeren van die dopamine => bijwerkingen in spieren
- Hoe sterker een middel de dopamine blokkeert, hoe sterker de antipsychotische werking, maar hoe groter de kans ook op bijwerkingen in de spieren
Wat wordt er soms gedaan bij zv die typische antipsychotica nemen?
soms anticholinergica toegediend
Welke typische medicatie heeft de bijwerking op de spieren niet?
- vb: Clozapine® (Leponex®)
Wat is het nadeel van Clozapine® (Leponex®)?
- agranulocutose is een beperking
Wat is het voordeel van de atypische antipsychotica?
- dezelfde werking als clozapine, zonder agranulocytose als bijwerking
- bv. Zyprexa®, Seroquel®
Hoe werken atypische antipsychotica?
werken niet in op de dopamine, waardoor er geen bijwerkingen ontstaan die invloed hebben op de spieren, maar ze blokkeren de serotonine-receptoren
Wat zijn de mogelijke gevolgen van atypische antipsychotica?
- vooral een effect op de positieve symptomen van schizofrenie en psychose -> vooral toegepast in acute fase
- het optreden van metabole effecten
Wat zijn de indicaties voor antipsychotica?
- bij schizofrenie, tijdens de acute fase
- bij psychotische symptomen bij verschillende psychiatrische stoornissen
- psychotische symptomen bij andere ziektebeelden
- psychotische symptomen na operaties
- bij agressiviteit en ernstige agitatie
Wat zijn de functies van antipsychotica bij schizofrenie?
- Onderhoudsbehandeling vermindert kans op herval.
- Alle antipsychotica zijn werkzaam op de positieve symptomen van schizofrenie.
Bij welke andere stoornissen die een psychotische symptomen kunnen uitlokken kunnen antipsychotica worden voorgeschreven?
o hoge koorts (ijlen);
o bepaalde hormoonafwijkingen;
o dementie;
o ernstige verstandelijke beperkingen
bij welke psychotische stoornissen kunnen antipsychotica worden voorgeschreven?
o schizoaffectieve stoornis;
o manische episodes bij bipolaire stoornis;
o ernstige depressie;
o borderline persoonlijkheidsstoornis;
o middelenmisbruik (alcohol, drugs)
Wat wordt er soms toegediend in crisismomenten met agressie als laatste redmiddel?
“cocktails” in de vorm van een intramusculaire inspuiting (bv. DHBP®, Valium®, Etumine® …)
Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van antipsychotica?
- extrapiramidale symptomen (EPS)
- tardieve dyskinesieën
- sedatie, orthostatische hypotensie, vallen
- dysfore reactie
- metabool syndroom
- maligne neuroleptisch syndroom (MNS) of maligne antipsychoticasyndroom (MAS)
- seksuele bijwerkingen
- verstoorde hormonale functies
- agranulocytose
- overige lichamelijke bijwerkingen
Wat zijn extrapiramidale symptomen (EPS)?
- onnatuurlijke bewegingen die voorkomen bij gebruik van typische antipsychotica
- vb:
o spierstijfheid, moeilijk op gang komen na stilstaan of stilzitten;
o acathisie: bewegingsdrang;
o acute dystonie: plotse kramp in een spier of spiergroep in de nek;
o tremor
= “parkinsonisme-bijwerkingen”
Wat zijn tardieve dyskinesieën?
-> kunnen ontstaan na langdurig gebruik van klassieke antipsychotica
o grimassen;
o kauwbewegingen;
o voortdurende draaiende bewegingen met de tong;
o smakken;
o ongecontroleerde bewegingen van de armen, benen en romp
Wat is een dysfore reactie?
vooral bij aanvang gebruik hebben zorgvragers het gevoel
o dat hun denken tegengehouden wordt;
o dat hun bewegingen vertraagd zijn;
o angstgevoelens
Wat is het metabool syndroom?!!
-> vooral bij atypische psychofarmaca
o abdominale obesitas;
o verhoogde drang naar zoetigheid;
o verlaagde HDL-cholesterol;
o hypertensie;
o stijging van nuchtere glycemie
Wat is het gevolg van het metabool syndroom?
verhoogd risico op ontwikkelen van hart- en vaatziekten en diabetes
Wat is het maligne neuroleptisch syndroom (MNS)?
= een zeer zeldzame, levensbedreigende bijwerking
-> Kan uiteindelijk leiden tot een comateuze toestand.
-> Vaak bij toedienen van meerdere soorten antipsychotica of bij overschakelen naar
een ander antipsychoticum.
-> Start vaak eerste twee weken na opstarten medicatie.
-> Jonge mannen en gedehydrateerde zorgvragers lopen een verhoogd risico
Wat zijn de symptomen van het maligne neuroleptisch syndroom (MNS)?
o hoge koorts;
o hevig transpireren;
o ernstige spierstijfheid, verkramping;
o tachycardie;
o tachypneu;
o speekselvloed;
o tremor;
o insulten
Wat zijn de mogelijke seksuele bijwerkingen van antipsychotica?
o seksuele functies remmen;
o seksuele drift remmen;
o erecties remmen;
o zorgen voor dehydratatie van de vaginale slijmvliezen;
o orgasmes remmen
Hoe kunnen antipsychotica de hormonale functies verstoren?
o bij vrouwen:
▪ verstoring van de menstruatie;
▪ melkafscheiding ter hoogte van de borsten;
o bij mannen:
▪ pijnlijke tepels;
▪ borstontwikkeling
Wat is agranulocytose?
inname van Clozapine® kan ernstige afname van leukocyten in het bloed veroorzaken met als gevolg een verminderde weerstand, dus meer kans op infectie
=> Regelmatig bloedonderzoek vereist
Wat zijn mogelijke andere lichamelijke symptomen van antipsychotica?
o hartritmestoornissen;
o misselijkheid;
o hoofdpijn;
o obstipatie;
o wazig zicht;
o sufheid
Wat zijn anticholenergica?
- correctoren die de bijwerkingen van antipsychotica onderdrukken
- acetylcholine wordt in de hersenen afgeremd -> dopamine en acetylcholine terug met elkaar in evenwicht -> spieren terug soepel bewegen
- bv: Artane® en Akineton®
Wat zijn depotpreparaten?
- preparaten die na toediening een langdurig effect hebben -> moeten minder frequent toegediend worden (om de 1 à 4 weken)
- speciale bereidingsvormen die ook oraal toegediend kunnen worden
- meestal in een spier geïnjecteerd
- bv: ZypAdhera®
Wanneer worden depotpreparaten gebruikt?
- Vooral wanneer het voor zv moeilijk is dagelijks medicatie te nemen
- voorwaarde: zv moet goed reageren op de orale vorm
Wat is een aandachtspunt bij het toedienen van depotmedicatie?
- aspireren volgens techniek -> toediening in bloed vermijden
Wat is een mogelijk gevolg van het accidenteel toedienen van depotmedicatie in de bloedbaan?
- risico op het post-injectiesyndroom ten gevolge van een plotse concentratiestijging van olanzapinepamoaat in de bloedbaan = toxische overdosis olanzapine
-> na toediening van inspuiting minstens 3 uur zv observeren op eventuele bijwerkingen
Wat zijn de symptomen van het post-injectiesyndroom?
- sufheid
- verwardheid
- onrust
- uitgesproken angsten;
- transpiratie, tachycardie, hypertensie of hypotensie, mydriase, gevoel van onwel zijn;
- plots overlijden na toediening (zeldzaam)