Glossarium deel 2

Question 1

Afbeeldingstheorie

Answer 1

De afbeeldingstheorie van Wittgenstein stelt dat taal en wereld dezelfde logische vorm hebben, en dat taal daardoor in staat is de wereld te beschrijven. Taal gaat over de wereld op grond van een identieke logische vorm

Question 2

Aletheia

Answer 2

(Gr waarheid) het begrip aletheia wordt door Heidegger als ‘onverborgenheid’ vertaald en gebruikt om de onthulling aan te duiden van de zinhorizon, die de openheid van de Dasein voor het zijnde en zijn spreken over het zijnde mogelijk maakt.

Question 3

Analytische filosofie:

Answer 3

uit de Wiener Kreis ontstane filosofische richting, die vooral in de Angelsaksische wereld veel aanhang heeft: ontwikkelde zich aanvankelijk vooral in de richting van een taalfilosofie en wordt tegenwoordig geknemerkt door een dicht bij het dagelijks taalgebruik aansluitende wijsgerige analyse van allerlei concrete problemen. Grondleggers zijn G.E. Moore (187301958), Bertrand Russel (1872-1970) en L. Wittgenstein (1889-1951); belangrijke vertegenwoordigers zijn o.a. Ayer en Strawson.

Question 4

Analytisch oordeel (bij kant)

Answer 4

Kenmerkend voor een analytisch oordeel is dat (het begrip van) het predicaat besloten ligt in het begrip van het subject. Een oordeel als “alle broers zijn mannelijk” is analytisch. Omdat analytische oordelen tautologisch zijn, bevatten zij geen nieuwe informatie: dit in tegenstelling tot synthetische oordelen.

Question 5

Antinomie:

Answer 5

Een wet die met zichzelf in tegenspraak is: paradox of contradictie. Kant heeft verschillende antinomieen geanalyseerd

Question 6

Apollinisch

Answer 6

Door Nietzsche aan de naam van de Griekse god Apollo ontleende term voor al wat gekenmerkt wordt door orde, rationaliteit en harmonie: staat tegenover dionysisch

Question 7

Categorische imperatief (Kant)

Answer 7

Een universeel bindend gebod, voor de geldigheid waarvan persoonlijke omstandigheden of verlangens irrelevant zijn. Volgens Kant moet de categorische imperatief zuiver formeel zijn. Hij luidt dan: handel zo dat de overweging die aan je handeling ten grondslag ligt, tot algemene wet gemaakt kan worden.

Question 8

Coherentietheorie van de waarheid

Answer 8

De theorie dat de waarheid van een uitspraak gelegen is in haar samenhang met andere, als waar erkende uitspraken.

Question 9

Communitarisme

Answer 9

Denkrichting die de nadruk legt op ons behoren tot een gemeenschap of communitas. Het communitarisme staat tegenover het liberalisme, dat de nadruk legt op het individu.

Question 10

Constitutieve idealen (taylor)

Answer 10

Door hem ook hyperwaarden genoemd. Constitutieve idealen zijn morele bronnen die ten grondslag liggen aan onze waarden. Het zijn de ultieme drijfveren van ons morele gedrag

Question 11

Cross-pressured self (Taylor)

Answer 11

staat voor de identiteit van de hedendaagse mens, die de simultane druk voelt van allerlei mogelijke levensbeschouwelijke houdingen.

Question 12

Cynische school

Answer 12

(Gr kyoon – hond) Griekse filosofische school: aanhangers van deze school werden honden genoemd vanwege hun onconventionele levenswijze en hun verachting voor de cultuur: honden stonden in de oudheid symbool voor een gebrek aan schaamte: belangrijkste vertegenwoordiger Diogenens (412 -323 v Chr)

Question 13

Dasein

Answer 13

Door Heidegger gebruikte term om de mens aan te duiden in zijn hoedanigheid van existerend, op de zin van ‘zijn’ betrokken, wezen

Question 14

Deconstructie (lat)

Answer 14

kernbegrip uit de hedendaagse (Franse) filosofie, met name van Derrida. Deconstructie staat voor de methode waarmee gelaagdheid aan het licht gebracht wordt van wijsgerige of culturele teksten of tradities, die als monolitisch geheel optredend hun inconsistenties en incoherenties aan het oog onttrekken.

Question 15

Deïsme (lat)

Answer 15

Een in de verlichting sterk verbreide vorm van godsgeloof waarin het bestaan van God op redelijke gronden (en niet op grond van de bijbelse openbaring) aangenomen werd. De idee dat God in zou grijpen in de gang van zaken in de wereld werd door het merendeel van de deisten verworpen

Question 16

Ding an Sich /Ding op zich (Kant

Answer 16

Term voor de noumenale werkelijkheid. Dwz de werkelijkheid zoals die onafhankelijk van het subject, los van de structurerende werking van de vromen van de aanschouwing en het verstand bestaat; volgens Kant kan het ding op zich wel zonder tegenspraak gedacht , maar niet gekend worden: staat tegenover Erscheinung/verscheining

Question 17

Dionysisch

Answer 17

Door Nietzsche aan de naam van de Griekse God Dionysus ontleende term voor al wat gekenmerkt wordt door uitzinnige geestdrift en vervoering: staat tegenover apollinisch.

Question 18

Dionysisch

Answer 18

Door Nietzsche aan de naam van de Griekse God Dionysus ontleende term voor al wat gekenmerkt wordt door uitzinnige geestdrift en vervoering: staat tegenover apollinisch.

Question 19

Discursief (lat)

Answer 19

Wijze van kennen die stap voor stap, door middel van redeneringen tot inzicht in de waarheid van iets komt: staat tegenover intuitief

Question 20

Dogma

Answer 20

Leerstelling of geloofsartikel waarvan de waarheid onaantastbaar is. Dogma heeft in de middeleeuwen, nog een positieve, maar sinds Kants criticisme een negatieve bijklank

Question 21

Emanatie (Lat)

Answer 21

Opwellen, uitstromen. Voortbrenging van het lagere uit het hogere. Volgens het neoplatonisme komt door emanatie uit het onveranderlijke en goddelijke Ene het denken en de wereld voort

Question 22

Eschatologie

Answer 22

leer of beschouwing omtrent het (al dan niet spoedig naderende) einde der tijden, waarop de van God verwachte vervolmaking van mens ende wereld intreden zal.

Question 23

Fenomeen (Gr)

Answer 23

Phainomenon, verschijnsel – Dat wat zich toont of manifesteert. De term ‘fenomeen’ verwijst bij Kant naar objecten of gebeurtenissen zoals deze zich aan ons in de ervaring voordoen. De ruimte tijdelijke en transcendentaallogische ordening, waarmee objecten of gebeurtenissen aan ons verschijnen, is volgens Kant door de structuur van ons kenvermogen bepaald. Tegenover het begrip ‘fenomeen’; staat bij hem het noumenon, het Ding an Sich, dat niet door ons kenvermogen gestructureerd en derhalve onkenbaar is. In de fenomenologie van Husserl staat fenomeen voor de zaak zelf, zoals die zich toont voor enig vooroordeel de waarneming heeft kunnen beïnvloeden.

Question 24

Fenomenologie ( Gr)

Answer 24

Leer van de verschijningsvorm, met name door Edmund Husserl (1859-1938) ontwikkelde wijsgerige methode die zich concentreert op de beschrijving van de wijze waarop dingen aan ons bewustzijn verschijnen onder uitdrukkelijk voorbehoud van alle vragen over het al dan niet bestaan van die dingen

Question 25

Genealogie

Answer 25

Letterlijk: stamboomonderzoek. Door Nietzsche gebruikt als naam voor zijn onderzoek naar vooronderstellingen en machtseffecten van morele stelsels.

Question 26

Gnosis (ook gnosticisme)

Answer 26

een samenvoeging van zowel heidense als christelijke leerstellingen omtrent God en zijn schepping, door aanvaarding waarvan de ingewijden verlossing of heil deelachtig werden

Question 27

Hermeneutiek (Gr hermèneutès, uitlegger, tolk)

Answer 27

De leer van de regels en hulpmiddelen die bij het uitleggen gebruikt worden. Bij heidegger en Gadamer in algemene zin gebruikt als de uitleg van een menselijke bestaan en het filosofische onderzoek naar de vooronderstellingen van een dergelijke uitleg.

Question 28

Hermeneutische cirkel:

Answer 28

De beweging die het proces van interpretatie doormaakt doordat een onderdeel (van bijvoorbeeld een tekst) alleen begrepen kan worden in het licht van het geheel, terwijl het begrip van het geheel op zijn beurt weer het verstaan van dat onderdeel veronderstelt

Question 29

Hermeneutische criteria

Answer 29

maatstaven waaraan een geslaagde interpretatie dient te voldoen. Gadamer noemt als criteria: de eenheid van een interpretatie. Haar historische duurzaamheid en vruchtbaarheid

Question 30

Heteronomie:

Answer 30

Het bepaald-worden door of afhankelijk-zijn van buitenaf opgelegde regels of voorschriften. Staat tegenover autonomie, zelfbestuur. Kant verwerpt iedere heteronomie op ethisch gebied: aan de zedelijkheid ligt de categorische imperatief ten grondslag, die de rede zichzelf gesteld heeft

Question 31

Historisch materialisme:

Answer 31

Door Marx ontwikkelde theorie, die de maatschappij begrijpt als een zich dialectisch ontwikkeld geheel, dat vanuit de materiele levensomstandigheden, waarin de productiewijze het meest bepalend is, voortgestuwd wordt.

Question 32

Holisme: (Gr. Holos, heel)

Answer 32

Iedere leer die de primordialiteit van het geheel boven de delen benadrukt. In de taalfilosofie kan dit tot de claim leiden dat de betekenis van een afzonderlijk woord alleen begrepen kan worden in het licht van de gehele tekst c.q . de samenleving waarin die tekst is ontstaan.

Question 33

Horizonversmelting (gadamer)

Answer 33

Het in elkaar opgaan van de ‘horizon’ van vooronderstellingen die de interpreet en het geïnterpreteerde elk met zich meedragen.

Question 34

Hypothetische imperatief (Kant)

Answer 34

Een voorschrift dat niet onvoorwaardelijk bindend is, maar slechts onder bepaalde individuafhankelijke voorwaarden van kracht is: staat tegenover categorische imperatief.

Question 35

Ideologie: (Gr. Ideeenleer),

Answer 35

Wereldbeschouwing, vaak een politieke aard. Volgens Marx het geheel van klassengeboden denkbeelden, gewoontes en overtuigingen dat de mens verhindert een juiste kijk op zijn (maatschappelijke) omgeving te krijgen en daarom een vorm van vervreemding is: tegenwoordig wordt het begrip ‘ideologie’ ook vaak gebruikt in een neutrale betekenis als stelsel van overtuigingen en gewoontes

Question 36

Klassenstrijd

Answer 36

Kernelement van Marx historisch materialisme in de loop van de geschiedenis vormen zich groepen mensen met tegengestelde sociaal-economische belangen; naarmate het kapitalisme gestalte krijgt, worden deze tegenstellingen steeds scherper en monden uit in een strijd.

Question 37

Kritische filosofie

Answer 37

Aanduiding die aan de filosofie van Kant gegeven wordt, waarin de rede door kritische zelfreflectie de structuur en grenzen van haar eigen vermogen vaststelt.

Question 38

Leefwereld

Answer 38

In de fenomenologie van Husserl; het geheel van vanzelfsprekende vooronderstellingen van de ervaring

Question 39

Levensvorm (Wittgenstein).

Answer 39

Menselijke levensvormen bestaan uit feiten die het natuurlijke en culturele geraamte vormen waarbinnen wij onze taalspelen spelen

Question 40

Links-hegelianen

Answer 40

Aanduiding voor een groep filosofen die vertrekkend vanuit de filosofie van Hegel kritiek uitoefenden op de godsdienst en politiek van hun tijd; belangrijkste vertegenwoordiger Feuerbach

Question 41

Manicheïsme

Answer 41

Religieuze esoterische sekte, gesticht door de Perzische profeet Mani 216-277) volgens welke de werkelijkheid niet door een hoogste zijnde beheerst wordt, maar door een goede en een kwade macht, die eeuwig met elkaar in een strijd verwikkeld zijn, die zich tot in de mens zelf, als dualiteit van lichaam en ziel voortzet. Augustinus was eerst een aanhanger, later een bestrijder van het manicheïsme

Question 42

Marxisme

Answer 42

De filosofie van het historisch materialisme is met name ontwikkeld door Karl Marx (1818-1883) en Friedrick Engels (1820-1895) het marxisme beschouwt de geschiedenis als een door economische tegenstellingen beheerst proces. Het verdeelt de maatschappij in twee klassen: die van de bezitters der productiemiddelen en die van de bezitloze arbeiders. De klassenstrijd tussen kapitaal en arbeid zal uiteindelijk in een utopische, communistische staat resulteren. Het marxisme heeft grote invloed gehad op de arbeidersbeweging, op het communisme en de sociaal-democratie. Het marxisme kent vele varianten, zowel totalitaire (Lenin) als kritische (oa. De Frankfurter Schule)

Question 43

Metafoor

Answer 43

Stijlfiguur, overdrachtelijk gebruikt woord, vaak een beeldspraak: te beschouwen als een verkorte vergelijking. In de filosofie is de metafoor niet alleen negatief gewaardeerd, maar ook positief (o.a. door Nietzsche en Gadamer)

Question 44

Neothomisme

Answer 44

Heropleving van de filosofie van Thomas van Acquino. Zowel de zestiende als de 19de en 20ste eeuw hebben neothomistische stromingen gekend. De encycliek Aeterni Patris van Paus Leo XIII uit 1879 vormde het hoogtepunt in de renaissance van het thomisme

Question 45

Nihilisme (Lat nihil niets)

Answer 45

De absolute ontkenning van iedere (kentheoretische of ethische) waarheid. Sleutelterm in de filosofie van Nietzsche voor de totale leegte die door de ineenstorting van d platonische-christelijke traditie ontstaat

Question 46

Noumenon (GR)

Answer 46

het zuiver gedachte ding of intelligibele object: datgene wat alleen in het denken en niet in de zintuiglijke ervaring gegeven kan zijn. De term ‘noumenon’ wordt door Kant gebruikt voor dat wat onafhankelijk van de structurering door onze kenvermogens is. Noumenon of ding op zich staat bij Kant tegenover het fenomeen, de wijze waarop iets aan ons in de waarneming is gegeven

Question 47

Ontologische differentie:

Answer 47

Door Heidegger geintroduceerde term voor de nivellering waaraan de westerse metafysica zich zijns inziens schuldig gemaakt heeft door de vraag naar de zin van zijn tot een vraag naar een goddelijk zijnde te reduceren.

Question 48

Onto-theologie

Answer 48

Volgens Kant: Het vermogen om het algemene en het bijzondere op elkaar te betrekken.

Question 49

Opheffen

Answer 49

Kernbegrip uit Hegels dialectische methode: in de term liggen de connotaties besloten van tenietdoen, op een hoger niveau brengen en bewaren. De dialectische ontwikkeling wordt volgens Hegel voortgestuwd doordat de spanning tussen de these, door middel waarvan het afzonderlijke bepaald wordt, en de door die bepaling opgeroepen antithese, naar een synthese verwijst, waarin de eerdere negaties als moment bewaard blijven

Question 50

Perspectivisme

Answer 50

De opvatting dat alle waarheid gerelateerd is aan het ingenomen perspectief. Dat perspectief kan op verschillende manieren opgevat worden. Het kan puur individueel zijn, maar ook cultureel of historisch van aard, klasse- of taalgebonden. Volgens Nietzsche wordt het perspectief door de belangen, behoeften en gesteldheden van het individu bepaald: objectieve waarheid is volgens hem onmogelijk

Question 51

Phantasma

Answer 51

Beeld dat door het voorstellingsvermogen is gevormd op basis van zintuiglijke indrukken: volgens Thomas van Acquino de tussenstap van zintuiglijke indruk naar begrip.

Question 52

Positivisme

Answer 52

Stroming in de filosofie en wetenschap die stelt dat alleen de beschrijving van zintuiglijk waarneembare feiten betrouwbare en ware kennis oplevert. Grondlegger is August Comte (1798-1857)

Question 53

Postmodernisme

Answer 53

Filosofische en culturele stroming die zich afzet tegen de aan de (modernistische) filosofie toegeschreven veronderstellingen aangaande de mogelijkheid van waarheid, objectieve kennis of wetenschappelijke vooruitgang: deze vooronderstellingen worden net als het streven naar een systematische en overkoepelende beschrijving van mens en samenleving verworpen als “grote verhalen’ Nietzsche geldt als wegbereider van het postmodernisme: met zijn theorie van het perspectivisme heeft hij de aanzet gegeven tot ondermijning van de voorondersteling als zou objectieve kennis mogelijk zijn.

Question 54

Poststructuralisme

Answer 54

Anti-essentialistische stroming in de Franse filosofie vanaf 1970, die goeddeels samenvalt met het filosofisch postmodernisme

Question 55

Postulaat

Answer 55

Een stelling die theoretisch onbewijsbaar is, maar noodzakelijk moet worden aangenomen om bepaalde feiten te kunnen begrijpen: Bij Kant is vrijheid een postulaat van de praktische rede omdat (het bestaan van) Vrijheid dat door de theoretische rede niet vastgesteld kan worden, noodzakelijkerwijze aangenomen moet worden ten behoeve van de zedelijkheid.

Question 56

Pragmatisme (Gr)

Answer 56

Pragma = handeling. Filosofische stroming die kennis, waarheid en normen in nauw verband met het praktisch handelen beschouwt: waar is wat werkt. C.S. Pierce (1839-1914), de grondlegger van het pragmatisme, stelt het begrip van een object gelijk aan het begrip van alle mogelijke praktische gevolgen van dat object.

Question 57

Praktische filosofie

Answer 57

Groep wijsgerige disciplines die de principes van het menselijk handelen bestuderen: de ethiek, de sociale en politieke filosofie en de rechtsfilosofie behoren hiertoe.

Question 58

Reductionisme

Answer 58

Een manier van denken die alles verklaart in termen van een enkele oorzaak. Bijv. sociaal economische factoren, genetische eigenschappen, onderbewuste instincten of neurologische kenmerken

Question 59

Romantiek

Answer 59

De romantiek is een rond 1800 in heel Europa en vooral in Duitsland opgekomen beweging in kunst, literatuur en filosofie, die aan gevoel en fantasie in al hun individuele en historische verschijningsvormen een centrale rol toekent. De romantiek wordt vaak tegenover de rationalistische verlichting geplaatst. De romantici ontleenden aan de filosofie van Kant de nadruk op de vrijheid van de wil alsmede de leer dat de werkelijkheid in laatste instantie spiritueel van aard is.

Question 60

Sciëntisme (lat)

Answer 60

Scientia = wetenschap. De overtuiging dat het natuurwetenschappelijk verklaringsmodel op ieder gebied van toepassing is, met uitsluiting van andere benaderingen. Meestal kritisch gebruikt in de zin van overwaardering van de wetenschap.

Question 61

Sociale filosofie

Answer 61

Onderzoek naar de aard van de maatschappij en naar de vooronderstellingen van de sociale wetenschappen

Question 62

Structuralisme

Answer 62

De filosofie van het structuralisme wijst op de manier waarop menselijk gedrag bepaald wordt door de verschillende ‘structuren’ waarin we zijn opgenomen. Het gaat daarbij zowel om mentale ‘inwendige’ structuren alsook om sociale, economische en maatschappelijke ‘uitwendige’ structuren.

Question 63

Subject

Answer 63

In de kentheorie: het waarnemende, ervarende en denkende individu. In de kantiaanse kennisleer wort een onderscheid gemaakt tussen empirisch en transcendentaal subject. Het empirische subject is in het zelfbewustzijn gegeven. Het transcendentale is niet gegeven, maar moet verondersteld worden als grondslag voor de eenheid die onze ervaring moet hebben, wil ze überhaupt ervaring kunnen zijn. In de logica: de zaak waaraan in een uitspraak een predicaat wordt toegekend. In de grammatica: het onderwerp van een volzin.

Question 64

Subtraction Stories

Answer 64

Begrip uit de filosofie van Taylor, de overtuiging dat, wanneer men alle bijgeloof en religie wegneemt, de mensheid vanzelf tot een en dezelfde liberale, moderne cultuur komt. Taylor hekelt deze overtuiging.

Question 65

Synthetisch oordeel

Answer 65

De tegenstelling tussen analytische en synthetische oordelen is van Kant afkomstig. In een synthetisch oordeel wordt het begrip van het predicaat aan dat van het subject toegevoegd: synthetische oordelen zijn informatief. Kant onderscheidt twee klassen van synthetische oordelen. Synthetische a-posteriori oordelen, die in de ervaring gefundeerd zijn, en synthetische a-priori oordelen die universeel en noodzakelijk gelden en op de structuur van ons kenvermogen betrekking hebben. Volgens Kant is bijvoorbeeld de uitspraak ‘alles wat gebeurt, heeft een oorzaak’ een synthetische a-piori-oordeel

Question 66

Taalspel (Wittgenstein).

Answer 66

Een taalspel is het geheel van de taal zelf, plus de activiteiten die met de taal zijn verweven. Tussen taal en menselijk handelen bestaat een onlosmakelijke band. Wittgenstein benadrukt daarbij het feit dat taal een instrument is. Een bepaald taalspel is het gebruik van taal voor een bepaald doel.

Question 67

Traditie

Answer 67

(Lat traditio = overdracht) Overlevering. De overdracht van de cultuur van de ene generatie op de volgende. Dit vormt de voorwaarde van al onze kennis, zoals met name Gadamer heeft benadrukt: aan de andere kant vormt de traditie ook vaak een hindernis voor het ontwikkelen van nieuwe inzichten, wat in de verlichting (zelf ook een traditie!) is gethematiseerd

Question 68

Traducianisme

Answer 68

het traducianisme is een van de mogelijke antwoorden op de vraag naar oorsprong van het kwade in de mens. De verbinding die in de gnosis en het manicheïsme tussen kwaad en de materie c.q. de lichamelijkheid van de mens gelegd werd, werd door Augustinus doorbroken. Zijn stelling luidde dat het kwaad zijn oorsprong had in een verkeerde gerichtheid van de ziel. Nu riep deze stelling de vraag op of de mens zijn ziel en de daaraan inherente zonde van zijn ouders en voorouders erfde (traducianisme) dan wel dat iedere mensenziel individueel door de Schepper geschapen werd (creationisme)

Question 69

Tragisch

Answer 69

(lat tragicus, op de wijze van het treurspel) De term tragisch gaat terug op het Griekse noodlotsdrama, de tragedie. Tragisch betekent noodlottig, treurig, ten ondergang gedoemd. In de tragedie, de kunst van de oude Grieken, lag volgens Nietzsche de sleutel verborgen voor een uitweg uit de omvattende intellectuele en culturele crisis, die met de dood van God en de opkomst van het nihilisme ingetreden was. In de tragedie, in de vereniging van het apollinische met het dionysische, krijgt de levensbevestiging, die Nietzsche zocht, gestalte.

Question 70

Transcendentaal idealisme

Answer 70

Een term die Kant gebruikt ter karakterisering van zijn positie, waarin empirisch realisme en idealisme gecombineerd worden. Hij stelt dat objecten onafhankelijk van het kennend subject bestaan, maar dat de wijze waarop zij gegeven zijn (in ruimte, in tijd, in causale relaties etc) bepaald is door het kenvermogen van het subject, dat deze structuren aan het aanschouwelijk gegeven materiaal opgelegd heeft.

Question 71

Transformatieve methode

Answer 71

Door Feuerbach ontwikkelde methode om de godsdienst als vorm van projectie te verklaren en op te heffen. In de religie worden subject en object, zelfstandig zijnde en eigenschap omgekeerd: deze methode wordt door Marx overgenomen, maar door hem ook toegepast op andere gebieden, met name op de politiek

Question 72

Tweewereldenleer:

Answer 72

Benaming voor de dualitische leer van Plato, waarin naast de wereld van de verschijnselen ook een wereld van ideeën aangenomen wordt. Ook Kants poging om de natuurnoodzakelijkheid (determinisme) en morele vrijheid met elkaar te verzoenen door te verklaren dat de mens een burger van twee werelden is, behelst een vorm van tweewereldenleer

Question 73

Übermensch

Answer 73

(hogere mens) De mens van grote vitaliteit en levenskracht, die sociale conventies negeert en tot een onvoorwaardelijke aanvaarding van het leven en het kosmische spel der krachten in staat is. Het begrip heeft een lange geschiedenis maar is door Nietzsche bekend geworden.

Question 74

Verstehen

Answer 74

Verstaan: het van binnenuit, in zijn innerlijke samenhang begrijpen van een geestesuitdrukking, zoals een handeling, een waardering, een geloof, een traditie etc. Dilthey stelde dat de mens- en cultuurwetenschappen een geheel eigen benadering vereisen, die wezenlijk verschilt van de verklarende natuurwetenschappelijke methode.

Question 75

Verschijning / Erscheinung (Kant)

Answer 75

term voor de werkelijkheid zoals die in de ervaring gegeven is (=de fenomenale orde): staat tegenover Ding op zich (Ding an sich)

Question 76

Vervallenheid

Answer 76

Term van Heidegger voor die existentiewijze van de mens waarin deze zich niet in vrijheid zelf bepaalt, maar zijn mogelijkheden en wat hem te doen staat, laat dicteren door de anderen en/of gebeurtenissen

Question 77

Vervreemding

Answer 77

Cruciaal begrip in de geschriften van Hegel, Feuerbach, Marx en de marxistische traditie. Volgens Hegel voltrekt zich in het proces van zelfbewustwording van de geest een opheffing van de vervreemding. Vervreemding staat bij Hegel voor het moment van negativiteit, dat dialectisch, in een hogere synthese wordt opgeheven en dus uiteindelijk een positieve betekenis heeft. Marx spreekt van vervreemding wanneer de oorspronkelijke relaties van de mens tot zijn medemens en de natuur teloorgegaan is. Vervreemding heeft bij hem een negatieve betekenis: het is een toestand waaruit de mens gered moet worden

Question 78

Waarheidscriteria

Answer 78

Een bekend waarheidscriterium is geformuleerd door Thomas van Acquino: waarheid is de overeenstemming van zaak en het intellect. De waarheidscriteria van Descartes zijn: evidentie, helderheid, welonderscheidenheid en onbetwijfelbaarheid.

Question 79

Werkingsgeschiedenis (Wirkungsgeschichte)

Answer 79

De zich ontwikkelde samenhang van vooronderstellingen waarin iedere hermeneutische interpretatie zich volgens Gadamer altijd bevindt.

Question 80

Wiener Kreis:

Answer 80

Door Mach en Wittgenstein beïnvloede filosofische school die een logisch empiristische wetenschapsleer voorstond en elke vorm van metafysica afwees.

Question 81

Wil tot macht

Answer 81

Grondthema uit Nietzsches filosofie: de machtswil is overal in de natuur aanwezig als een chaotische veelheid aan krachten, die zich alle proberen door te zetten

Question 82

Ziel

Answer 82

Volgens Plato en Socrates is de ziel het onsterfelijke wezen van de mens, dat door de dood gescheiden wordt van het lichaam. In de Phaedrus en de Timeaus beschrijft Plato de ziel ook als een kosmisch principe. Volgens Aristoteles is de ziel de levensfunctie of eerste entelechie die niet te scheiden valt van het lichaam. Bij Augustinus wordt de nadruk gelegd op het vermogen van de ziel zich van de zintuigelijke wereld af te keren en zich op God te richten. Descartes verwerpt Aristoteles’ opvatting van de ziel als het vermogen tot de voeding, beweging en waarneming van het organisme. Hij verstaat onder ziel veeleer het vermogen tot denken. Zo komt hij ook tot het standpunt dat niet alle levende wezens, maar alleen de mens bezield is. In de “kritiek der reinen Vernunft” verwerpt Kant de pretentie van de dogmatische metafysica dat zij uitspraken over de onsterfelijkheid van de ziel zou kunnen doen. Voor zover echter alle ervaring en kennis op het vermogen berust zich van de voltrokken synthesen als zodanig bewust te zijn, is er ook bij Kant sprake van een ziel, namelijk in de vorm van de transcendentale subjectiviteit, die evenwel nooit object van ervaring kan zijn.

Question 83

Zin van zijn/ zijnsvraag

Answer 83

Centrale thematiek van Martin Heidegger (1889-1976): Beïnvloed door de fenomenologische methode van Husserl poogt Heidegger een antwoord te geven op de vraag naar de zin van het zijn: aanvankelijk benadert hij deze kwestie langs een analyse van de mens (Dasein) als het enige wezen dat de zijnsvraag stelt: nadien stelt hij deze vraag rechtstreeks aan de orde via een deconstructie van de geschiedenis van de (westerse) metafysica. Belangrijkste werken Sein und Zeit, Grondprobleme der Phanomenologie en Holzwege