Forvitring/slamsteinar/sandsteinar - Eksamenspørsmål.

Question 1

Kva er kjemisk forvitring?

Answer 1

Det er at minerala i bergarten blir utsatt for reaksjonar med vann og oppløyste gassar i atmosfæra. Dette fører til endringar i mineralsamansettinga i bergarten.

Question 2

Kva er fysisk forvitring?

Answer 2

Det er prosessen der bergartar blir brutt ned til mindre fragmenter på grunn av påverknad frå ulike fysiske faktorar. Dette endrar ikkje den kjemiske eller mineralogiske samansettinga i begarten. Dei fysiske kreftene som kan verke på bergarten er. - Oppvarming og nedkjøling. - Frostsprenging. - Rotsprenging. - Trykkavlasting. - Saltsprenging. - Abrasjon.

Question 3

Korleis er samanhengen mellom kjemisk og fysisk forvitring?

Answer 3

Desse to forvitringsprosessane opptrer som oftast isammen. Fysisk forvitring kan legge til rette for kjemisk forvitring ved at oppsprekking fører til at kjemiske prosessar kan verke på eit større område. Kjemisk forvitring legg til rette for fysisk forvitring ved at det blir danna svakheitar eller spekksjoner i bergarten der fysiske proessar kan kome betre til.

Question 4

Kva er den viktigaste forvitringsagenten på land?

Answer 4

Det er vann. Vann verkar i kjemisk forvitring ved at det løyser opp vannløyselige mineraler, eller ved at det kan frakte syrer som kan erodere meir motstandsdyktige mineraler. Vann er også er viktig agent for fysisk forvitring, forstsprenging, krystallspening og tørkeprosessar.

Question 5

Kjemisk forvitring av ein krystallin bergar gjev typisk tre endeprodukter, beskriv disse og nevn typiske sedimenter/sedimentære bergartar som kan dannast frå dei.

Answer 5

Desse endeprodukta kan delast inn i desse tre gruppene: Resistante mineraler- mineraler som er spesiellt motstandsdyktige mot kjemisk forvitring. Resistante materialer er den mest dominerande bestanddelen i sedimentære bergartar. Nye faste stoffer- Dette er mineraler som blir produsert av forvitringsprosessar. Slike mineraler er leirmineraler, oksider og hydroksider. Dette er dei dominreande bestanddelande i leire, leirsteinar, skifer og residuale avsettingar. Løselige ioner- Dette er ioner som blir fjerna frå kjeldebergarten. Desse produkta kan danne kalksteinar, dolomittar og evaporittar når dei blir tatt ut av løysing.

Question 6

Kva er bauxitt og lateritt?

Answer 6

Dette er residuale avsettingar. Resitudale avsettingar er det ulitmate endeproduktet av kjemisk forvitring. Slike avsettingar er samansatt av dei mest resistente forvitringsprodukta og er vanlegvis dominert av oksider og hydroksider av jern og aluminium. Bauksitt er aluminiumsrike residualer og lateritt er jernrike residualer.

Question 7

Kva består silisiklastiske slamsteinar av?

Answer 7

-Dei består av meir enn 50% silisiklastiske korn som er mindre enn 0.062 mm i størrelse. -Typiske slamsteinar består av leire, kvarts og ein samansetting av andre minraler (for eksempel feltspat, glimmer, karbonatmineraler og pyritt.

Question 8

Kva vil ein gjennomsnittelig slamstein bestå av?

Answer 8

58% leiremineraler 28% kvarts 6% feltspat. 5% kalsium karbonat. 2% jernoksider. 1% organisk materiale.

Question 9

Kva er det som skal til for at ein skal kunne kalle slam for lerie?

Answer 9

Då må slammet bestå av minimum 50% leirepartiklar.

Question 10

Under kva for miljøforhold blir kaolinitt danna?

Answer 10

Det blir danna under varmt og fuktig klima der kjemisk forvitring dominerar, og er vanleg ved ekvator der det er mykje nedbør.

Question 11

Under kva miljøforhold blir montmorillonitt / smektitt danna?

Answer 11

Det blir danna under varmt og tørt klima der fysisk forvitring dominerar, særleg i ørkenområder 30* n og s for ekvator.

Question 12

Kva forvitringsprodukter kan ein forvente å finne i tropene?

Answer 12

I tropene der det er høg temperatur og mykje nedbør, vil kjemisk forvitring være den dominerande forvitringstypen. Dette vil gje oss forvitringsprodukt som er assosiert med kjemisk forvitring, og da små kornstørrelsar i leirestørrelse. Ein kan forvente å finne leiremineralet kaolinitt, oksidmineraler og oppløyste ioner som forvitringsprodukt i tropene.

Question 13

Under kva for forhold (klima og relieff) kan ein forvente å ha størst produksjon av silisiklastisk mud?

Answer 13

Produksjonen av silisiklastisk mud vil bære størst i eit varmt og fuktig klima med høgt relieff. Her skjer det mykje kjemisk forvitring i tilegg vil erosjonsraten være høg pga høgt relieff, der ein ikkje”går tom” for bergart. Det fuktige tropiske høglandet vil være den største produsenten av mud sediment.

Question 14

Kva er Terra Rossa og korleis blir det danna?

Answer 14

Terra rossa er raudbrun forvitringsjord, og er ein blanding av leire og Fe-oksider, som har blitt igjen som uløyselige rester frå forvitring av kalkstein. Desse dannast i områder med kalksteinbergrunn og klima av middelhavstype. Når jordsmonnet ligger over vannspeilet blir jernet oksidert, og jordsmonnet får ein rødleg farge. Terra rossa tyder rød jord på italiensk.

Question 15

Kva for type sedimenter har høgst potensiale til å bli kjeldebergart?

Answer 15

Det er finkorna sedimenter med høgt organisk materiale som har høgast potensiale til å bli kjeldebergart. For eksempel alunskifer eller svartsifer.

Question 16

Kva for avsettingsforhold er mest gunstig for å få oppbevart organisk materiale som ved begravning kan gje opphav til olje og gass?

Answer 16

Det er mest gunstig med eit minljø som har lav energi og anoksiske forhold. Det vil seie at det er eit aneaerobt miljø og nedbrytingsorganismar ikkje kan bryte ned døde plante og dyrerestar. Slike anoksiske forhold kan dannast som gøkgje av temperaturskiller, saltinnhaldskiller og i oppvellingsoner langs ekvator. I tilegg er det viktig at sedimentasjonsraten av ikkje organiske materiale er riktig. Er raten for høg, kan det organiske materialet tynnast ut slik at det ikkje kan generere petroleum. Er raten for lav, kan det organiske materialet bli brutt ned.

Question 17

Kva er dei vanlegaste komponentane som sandsteinar består av?

Answer 17

Sandsteinar består vanlegvis av kvarts, feldtpat og bergartsfragmetner. Kvarts er det aller vanlegaste mineralet, bestanddelen av kvarts i ein sedimentær bergart er vanlegvis rundt 65%. Feltspat er det nest vanlegaste mineralet, og det er vanlegvis rundt 10-15% innhald av feltspat. Andre vanlege mineraler er glimmer, tungmetaller og karbonater.

Question 18

Kva er årsaken til at kvarts og feltspat opptar i så stor del av det totale volumet i ein sandstein?

Answer 18

Årsaken til dette er at dette er mineraler som er relativt motstandsdyktige mot erosjon, då er det mest naturleg at det er desse det er mest av og som det vil samle seg mest av for så å bli kompaktert til bergartar.

Question 19

Kva faktorar er det som påverkar den mineralogiske samansettinga til sandsteinar?

Answer 19

Desse faktorane er:
Samansetninga til kildebergarten.
Klima.
Lengda på transporten.
Tektoniske settingar.
Avsettingsmiljø.
Diagenetisk hisore.

Question 20

Korleis klassifiserar ein sandsteinar?

Answer 20

Dei vanlegaste korna i ein sandstein er kvarts, feltspat og bergartsfragmenter. Det relative forholdet mellom desse dannar basisen for eit klassifikasjonsystem som er basert på ein trekant der dei tre ytterpunkta er representert som kvart sitt hjørne. Dei prinsippielle sandsteinstypane basert på desse klassifikasjon systemet er:
- Kvarts arenitt. Meir enn 95% kvarts. Produkt som har blitt resirkulert flerie gangar, lang transport.
- Arkose. Meir enn 35% feltspat, i hovedsak k-feldspat. Kan bli danna frå granitt eller gneis.
- Litharenitt.
Meir bergartsfragmenter enn feltspat.

Question 21

Kva for komonentar er mest sannsynleg i eit miljø der har eit varmt og fuktig miljø med fjellkjeder og lavlandsflater? (sjå bilde på spørsmål)

Answer 21

Sansteinane som er avsatt nærmast fjellkjeda vil være litharenittiske. Disse vil for det meste bestå av bergartsfragmenter. Dei har mindre enn 90% kvarts og inneheld fleire ustabile bergartsfragmenter enn feltspat.

Question 22

Kva for kompnentar er vanleg i eit temperert arktisk eller tørrt område, der ein har eit område med fjellkjede og eit område med lavlandslette?

Answer 22

Både nært fjellkjeda og på det flate lavlandet vil sandsteinane som avsettast bære litharenitter, som for det meste består av bergartsfragmenter.

Question 23

Korleis dannast modne sandsteinar?

Answer 23

Ein har mineralogisk og tekstrurell modenheit. Mineralogisk modenheit er rundheitsgraden på korna. Teksturell modenheit går på sorteringa til ein sandstein. Desse heng som regel saman.
Modne sandsteinar består av korn som er kjemisk og fysisk motstandsdyktige. Korna er godt runda og godt sortert. Desse sandsteinane blir danna ved lang transport og/eller ved sterk forvitring.

Question 24

Kva type sandstein (basert på klassifikasjonsdiagrammet) er moden og kva type er umoden?

Answer 24

Kvarts arenitt er mineralogisk moden.
Ein litharenitt inneheld korn av ustabile bergartsfragmenter og er derfor umoden.

Question 25

Kva for mineraler kan ein forvente å finne i typiske sandsteinar avsatt i riftbassenger? Anta at forkastingsblokkene er eksponerte og granittiske.

Answer 25

Slike sandsteinar vil være rike på kvarts og feltspat. Årsaken til dette er ato slike rift basseng eksponerarst kystalline bergartar. Som for eksempel granitt, som er rik på kvars og feltspat. I slike miljøer er det også kort stronspart, dette fører til at vi vil finne bergartsfragmenter. Avsettingane vil framstå som ikkje resirkulerte.

Question 26

Kva betyr begrepet unroofing trend?

Answer 26

Unroofing trend vil seie forandring i sandsamansettinga med tid. Den typiske unroofing trenden er at sedimenter i begynnelsen vil være rike på sedimentære korn som stammar frå bergartar i dei øvre skorpelaga. Etterkvart som ei fjellkjede blir erodert ned, blir bergartar som låg djupare ned i skorpa erodert, og sandsamansettinga vil forandre seg frå å være korn med opphav i lavgrads metamorfose til høggradsmetamorfose som stammar frå djupare delar av fjellkjeda.

Question 27

Beskriv kort kva for prosessar som kan føre til litifisering av sandsteinar.

Answer 27

For at sand skal kunne litifiserast til sandstein må det som regel bære enten matriks eller sement i poreromma mellom korna. Den vanlegaste prosessen som fører til litifisering, er at sement fellast ut i porerom som tidlegare var fyllt med porevatn eller luft. Sementen bindar dei lause korna saman.
Den andre prosessen er at poreroma er fyllt med matriks som er av finkorna materiale. Matriksen kan være primær, altså at den er av sedimentær opprinnelse, eller den kan bære danna av nedbrytinga av silikatmineraler. Den vanlegaste matriksen er diagenetiske leirmineraler. Matriksen binder sandkorna saman.

Question 28

Kva betyr begrepet cement, og kva for cement typar er vanlegast i sandsteinar?

Answer 28

Cement er vanlegvis eit krystallinsk mineral som fellast ut frå ei vannhaldig løysing og opptar poreromma mellom og inne i korn der det tidlegare var porevann. Cementen bindar dei lause korna saman. Dei vanlegaste cement typane i sandtein er:

• Kvarts cement
• Karbonat cement.
• Jernoksid cement.
• Evaporitt cement

Question 29

Viser til bilde av ein kalsitt nodul i ein sedimentær bergart. Korleis kan denne nodulen ha blitt danna, er den danna tidlig diagenetisk eller seint?

Answer 29

Kalsittnodulen har blitt danna tidlig diagenetisk (før kompaksjon) då sediment laminaet under kompaksjonen har blit bøgd rundt den harde konkresjonen.