Ethische geschiedenis Flashcards
Hoe is men tijdens de middeleeuwen in aanraking gekomen met de Aristotelische filosofie?
Aristoteles kwam in het begin van de middeleeuwen in vergetelheid. Eerst was Plato erg belangrijk. Dat veranderde toen men in de 12e/13e eeuw Aristoteles herontdekte. De werken werden in het Latijn vertaald. Dat was een hele uitdaging, omdat Aristoteles’ filosofie een groot wetenschappelijk geheel vormt. Vandaar dat zijn filosofie beter aansloot bij het curriculum van universiteiten dan Plato’s filosofie. Alles wat men kon weten werd in Aristoteles’ filosofie afgedekt. In het westen kwam men in aanraking met een groot wetenschapsideaal wat de wereld in haar totaliteit beschreef. Kennis over de mens, dieren en de kosmos werd mogelijk. De deugdethiek bleef er belangrijk.
Wat probeerde men met de teksten van Aristoteles tijdens de middeleeuwen?
Christelijke theologen probeerden het christelijke geloof in het kader van aristotelische wetenschapsideaal te formuleren. Vandaar dat in de Summa theologiae gaat over de ethiek en daar wordt de hele ethiek aan de hand van de deugden geherformuleerd. Het doel dat we in dit leven bereiken, is ondergeschikt aan het bovennatuurlijke doel (God). Echter ontdekt men dat het gedachtegoed van Aristoteles moeilijk te rijmen valt met de christelijke geloofsinhouden.
Wat zijn de twee belangrijkste gevolgen van de nominalistische revolutie?
1) De schepping werd niet meer gezien als een afspiegeling van het goddelijk intellect. Het werd een resultaat van goddelijke wilsbesluit (voluntarisme). Dat impliceert dat God ook anders had kunnen willen.
2) De schepping werd niet meer gezien als een geheel van algemene wezenheden (universalia) gezien maar als een verzameling van afzonderlijke entiteiten (nominalisme). Men dacht eerst dat God de menselijke natuur had geschapen. En individuele mensen zijn een concretisering van die algemene wezenheden. Je hebt algemene wezenheden, bijv. de natuur van de mens. Het is een zelfstandig ontologisch iets dat bestaat, dat wordt geconcretiseerd door planten en dieren en dat wordt steeds geconcretiseerd totdat we bij het individu zijn.
Wat had het voluntarisme als gevolg?
De wereld werd als contingent beschouwd. De wereld komt voort uit goddelijk wilsbesluit. God had anders kunnen willen en had de wereld dus anders kunnen scheppen. Het betekent dat het niet noodzakelijk is, hoe de wereld nu is. Er komt een gevoel van onzekerheid tot stand. Als de wereld als afspiegeling van het intellect is, dan is de wereld zoals ze is en dan kan ze ook niet anders zijn. Als God anders had gekund, dan is er onzekerheid.
Wat is een gevolg van het nominalisme?
kennis van de wereld nu via een bestudering van het individuele en concrete verworven moest worden.
Vertel iets over Descartes.
Descartes is de stichter van de moderne filosofie. Ik kan aan alles twijfelen. Maar hij kan niet in twijfel trekken dat hij denkt en dat hij bestaat. Het andere wat Descartes vond was dat in mijn bewustzijn kennis heb van de mathematische figuren en dat we de wereld zoals we die ervaren moeten beschrijven in wiskundige figuren. Het vindt een afsluiting in het denken van Descartes die het denkende subject als fundament ziet en dan ook de mathematische omgang van de wereld als een toegang tot de wereld beschouwd.
Welke religieuze veranderingen zien we rondom 1500?
- Er komt nadruk op het individu.
- Nadruk op de menselijke vermogens.
- Waardering van de menselijke arbeid. (modern kapitalisme komt hieruit voort)
Welke wetenschappelijke veranderingen zien we rondom 1500?
- Mathematisering.
- Instrumentalisering: als je weet hoe dingen werken, kun je er technisch gebruik van maken.
- Atomisering: we kijken naar de individuele dingen.
- Mechanisering: het gaat om de wisselwerking tussen atomen.
Welke veranderingen zien we in de menselijke leefwereld rondom 1500?
- Atomisering van het menselijk leven: de gemeenschap is een doel op zich.
- Teloorgang van het algemeen belang: als de gemeenschap geen entiteit op zichzelf is, dan is algemeen belang niet meer van belang. Dan wordt je teruggedrongen tot eigen belang.
- Economisering: het economische leven richt zich op het idee van de vrije markt. Kopers en verkopers werken samen.
- Liberalisering.
Wat is niet meer aanwezig in de moderniteit?
Het teleologische denken is niet meer aanwezig in de moderniteit. Vandaar dat een ethiek anders moet worden opgebouwd binnen dit denkkader.
Wat wordt bedoeld met de beroemde uitspraak “De rede is de slaaf van de passies” van Hume?
De doelen van het menselijk streven worden alleen door subjectieve gevoelens vastgelegd. De rede zoekt naar middelen om die passies zo goed mogelijk te bevredigen. Het is het idee van de instrumentele rede. Hume denkt dit nog in individuele termen: de rede reikt de nodige middelen aan om dit doel te bereiken. De rede is niets meer dan een instrument dat de doelen kan vastleggen. De rede is slechts het instrument, om doelen te bereiken die de passies worden gelegd. Dat is dus aan het individu gebonden.
