dwudziestolecie międzywojenne Flashcards
1
Q
– wyrażenie, poprzez głosowanie, woli ludności w sprawie przyłączenia spornego terytorium do któregoś z istniejących państw lub utworzenia nowego
A
plebiscyt terytorialny
2
Q
– konferencja pokojowa, po zakończeniu I wojny światowej, trwająca od 18 stycznia 1919 do 21 stycznia 1920 roku. Brało w niej udział 27 zwycięskich państw.
A
konferencja paryska
3
Q
postanowienia traktatu wersalskiego
A
Liga Narodów
- Niemcy poniosły znaczne straty terytorialne, zwłaszcza na rzecz Francji, Belgii, Polski, Danii i Czechosłowacji. Gdańsk został ustanowiony Wolnym Miastem, Luksemburg, plebiscyty
-Niemcy zostały również zdemilitaryzowane
-Państwo niemieckie obciążono także koniecznością zapłaty 132 milionów marek w złocie za straty wojenne.
-Niemcy musiały uznać niepodległość Austrii, Polski i Czechosłowacji, jednocześnie ustanowiono w Niemczech trzy strefy okupacyjne, które miały zapewnić przestrzeganie przez nie postanowień traktatu.
3
Q
włoski polityk, premier, profesor prawa, reprezentował Włochy podczas konferencji pokojowej w Wersalu po I wojnie światowej
A
Vittorio Orlando
4
Q
traktat pokojowy podpisany 10 września 1919 roku w podparyskiej pomiędzy państwami Ententy a Austrią; ograniczenie armi, likwdiacha monarchi austro-węgierskiej, tyrol dla włoch, reparacje
A
traktat w Saint German, 10.09. 1919
5
Q
traktat podpisany 4 czerwca 1920 w pałacu w Wersalu między Węgrami a państwami Ententy; pozbawienie terytorium dla rumuni, krolestwa shs, czechosłowacji; ograniczenie armi, reperacji
A
traktat w Trianon 4.06.1920
6
Q
traktat pokojowy po I wojnie światowej pomiędzy krajami Ententy a Bułgarią podpisany 27 listopada 1919 roku; pozbawienie terytroium na rzecz rumuni, shs i grecji; ograniczenie armi, reperacje
A
Traktat w Neuilly 27.11.1919
7
Q
traktat pokojowy podpisany 10 sierpnia 1920 roku pomiędzy Imperium Osmańskim, sojusznikiem Państw Centralnych z czasów I wojny światowej, a państwami Ententy po klęsce Imperium Osmańskiego w tej wojnie., likwidacja i. osmanskiego, oddanie grecji tracji, autonomiczny kurdystan, redukcja armi, demilitaryzacja ciesnin czarnomorskich
A
Traktat w Sevres 10.08 1920
8
Q
organizacja ścisle współpracująca z Ligą Narodów, zajmująca się problemami pracowniczymi, a szczególnie ograniczaniem pracy dzieci, ochroną praw pracowników, polepszaniem warunków do pracy i życia
A
Międzynarodowwa Organizacja Pracy
9
Q
układ sił w Europie, powstały po zakończeniu I wojny światowej, w wyniku podpisania traktatów pokojowych w Wersalu.
A
ład wersalski
10
Q
hasło na wegrzech negujące postanowienia z trianonu, ie nie nigdy
A
nem nem soha
11
Q
– traktat podpisany 28 czerwca 1919 roku przez Polskę po I wojnie światowej łącznie z traktatem wersalskim i jako warunek jego zawarcia; dotyczył on ochrony praw mniejszości. Do jego podpisania zostały zmuszone nowe państwa Europy Środkowo-Wschodniej: Polska, Czechosłowacja, Rumunia, Królestwo SHS i Grecja, które rozszerzyły swój stan posiadania o terytoria byłych państw centralnych
A
mały traktat wersalski (traktaty mniejszościowe)
12
Q
dokemnt składający się z 26 artykułów oraz wstępu, zakładał pokojową współpracę między narodami, jawność stosunków międzynarodowych, oparcie ich na sprawiedliwości i honorze. Podkreślał konieczność przestrzegania przepisów prawa międzynarodowego oraz poszanowania postanowień traktatowych.
A
pakt ligi narodów
13
Q
administracja ligi narodów
A
zgromadzenie ln (wszyscy)
rada ln (12 członków i 4-5 stałych)
Stały Trybunał sprawiedliwości międzynarodowej
sekretatriat ln
14
Q
1921–22, obrady (12 XI 1921–6 II 1922) delegacji: USA, Wielkiej Brytanii, Chin, Japonii, Francji, Włoch, Belgii, Holandii i Portugalii w sprawie sytuacji na Dalekim Wschodzie i wyspach Oceanu Spokojnego oraz ograniczenia zbrojeń morskich i prowadzenia handlu
A
konferencja waszyngtonśka
15
Q
bardzo wysoka inflacja, powodowana zwykle przez całkowite załamanie systemu finansowego kraju oraz ogromny deficyt budżetowy finansowany przez dodruk pieniędzy
A
hiperinflacja
16
Q
włosi byli przeświadczeni, ze ich sytuacja po/ podczas i wojny światowej to
A
okaleczone zwycięstwo
17
Q
założone 23 marca 1919 roku w Mediolanie, przez Benito Mussoliniego. Była to organizacja grupująca weteranów wojennych. W listopadzie 1921 roku Mussolini przekształcił swoją organizację w Narodową Partię Faszystowską (Partito Nazionale Fascita).
A
związki kombatanckie
18
Q
utworzona w listopadzie 1921 roku przez Benito Mussoliniego włoska partia faszystowska.
A
Narodowa Partiua Faszystowska
19
Q
– skrajnie prawicowa doktryna polityczna powstała w okresie międzywojennym we Włoszech, sprzeciwiająca się demokracji parlamentarnej, głosząca kult państwa (statolatrię, totalitarne silne przywództwo, terror państwowy i solidaryzm społeczny)[1 Ideologia podkreślała wrogość wobec zarówno liberalizmu, jak i komunizmu.
A
faszyzm
20
Q
włoska faszystowska organizacja paramilitarna o charakterze milicji[3], utworzona w 1923 roku przez Benita Mussoliniego, od 1924 roku stanowiąca integralny składnik sił zbrojnych, z zachowanym autonomicznym statusem; celem zwalczanie komunistów
A
czarne koszule
21
Q
faszystowski zamach stanu, przeprowadzonego w dniach 27–29 października 1922 roku, w wyniku którego władzę we Włoszech zdobył Benito Mussolini.
A
marsza na rzym paż 1922
22
Q
– król Włoch z dynastii sabaudzkiej od 29 lipca 1900 do 9 maja 1946, cesarz Etiopii w latach 1936–1941, król Albanii w latach 1939–1943.
A
Wiktor Emanuel III
23
Q
(wł. Gran Consiglio del Fascismo) była głównym organem faszystowskiego rządu Benito Mussoliniego we Włoszech. Ciało to, posiadające niezwykle szeroki zakres władzy, zostało utworzone za pomocą aktu rządowego 12 stycznia 1923 roku
A
Wielka Rad Faszystowska
24
ustawodastwo wyjątkowe po zamachu na zycie mussoliniego w 1926
zakaz strajkow
przymusowa praca
cenzura
terror tajnje policji
scentralizowanie władzy w rękach duce
25
tuł, jaki przyjął w 1925 r. przywódca włoskich faszystów, Benito Mussolini[1] i który podkreślał jego autorytarny, pozakonstytucyjny charakter rządów jako głowy państwa włoskiego w latach 1922-1943
duce
26
tworzenie przymusowych organizacji zrzeszających praowników i pracodawdów poszczegolnych gałęzi gosp, promowany przez włoskich faszystów
korporacjnozim
27
partia niemiecka która zdobyła władzę w Niemczech po obaleniu monrachi, zodmnowana przez socjaldemokratów, liderem kanclkerz Friedrich Ebert
Rada Komisarzy Ludowych
28
niemiecki polityk, socjaldemokrata, ostatni kanclerz Cesarstwa Niemieckiego i pierwszy prezydent Niemiec od 1919 do 1925 r.
Friedrich Ebert
29
ochotnicze, nacjonalistyczne formacje paramilitarne działające w Niemczech w latach 1918–1922, założone przez zdemobilizowanych żołnierzy, uczestniczące w walkach przeciw rozszerzaniu sie bolszewizmu/ rewolucji/ komunizmu w Niemczech
Freikorps
30
marksistowski ruch rewolucyjny, działający w Cesarstwie Niemieckim podczas I wojny światowej i krótko po; rozbity przez freikorpsy.
Związek Spartakusa
31
umowa międzynarodowa zawarta 16 kwietnia 1922 pomiędzy Rzeszą Niemiecką a RFSRR we włoskim mieście, na mocy której zrzekły się wzajemnych roszczeń finansowych.
W lipcu tego roku do umowy dołączono tajny aneks o współpracy wojskowej będący zagrożeniem dla tzw. ładu wersalskiego w Europie
przywrócenie stosunków dyplomatycznych, zacisnienie wsołpracy
układ w rapallo
32
okres w dziejach państwa niemieckiego obejmujący lata 1918–1933. Było to państwo federalne, demokratyczne, z mieszaną prezydencko-parlamentarną formą rządów, ze stolicą w Berlinie, nazwa od miasta w którym obradowano przez zamieszki w stolicy
Republika Weimarska
33
teoria spiskowa rozpowszechniona w niemieckich kręgach narodowych po 1918 roku, głosząca, że winę za przegraną I wojnę światową ponoszą socjaliści, którzy podpisali rozejm w Compiègne kończący wojnę.
legenda o ciosie w plecy
34
szczególne zjawisko ekonomiczne, które polega na prognozowaniu wartości danych instrumentów finansowych w określonej przyszłości. Jest nierozerwalnie związana z akceptacją i zarządzaniem ryzykiem, ponieważ to właśnie czynnik ryzyka odróżnia tę strategię od zwykłych transakcji kupna/sprzedaży
spekulacja
35
dzień, w którym ceny akcji notowanych na Nowojorskiej Giełdzie Papierów Wartościowych gwałtownie spadły, co obecnie uznawane jest za jeden z objawów rozpoczynającego się wielkiego kryzysu.
czarny czwartek
36
amerykański polityk, 31. prezydent Stanów Zjednoczonych, działacz Partii Republikańskiej, pokonany przez roosvelta po wielkim kryzysie
Herbert Hoover
37
relacja cen artykułów sprzedawanych przez dany podmiot (przedsiębiorstwo, kraj, a nawet grupę krajów) do cen towarów kupowanych przez niego (cen środków produkcji).
nożyce cenowe (doszło do ich rozwarcia, czyli znacznego spadku cen produktów rolnych w wielkim kryzysie w Polsce, na Wegrzech czy w Rumuni)
38
sttosunki gospodarczo-polityczne, polegające na bezpośrednich interwencjach państwa na rynku.
interwencjonizm
39
angielski ekonomista, twórca teorii interwencjonizmu państwowego w dziedzinie ekonomii i finansów państwowych.
John Keynes
40
stosowane w celu ochrony produkcji krajowej przed zagraniczną konkurencją; wprowadzone w us podczas kryzysu
cła protekcyjne
41
cena niepokrywająca kosztów produkcji, stosowana w eksporcie w celu zdystansowania konkurentów i opanowania rynku; dopłacana przez państwo by sprzedać np węgiel (kluczowe produkty), jeden z sposóbów walczenia z kryzysem w us
ceny dumpingowe
42
system władzy sprawowanej poza kontrolą społeczną przez jednego człowieka lub wąską grupę;
autokratyzm
43
koncepcja zakładająca podporządkowanie jednostkowych i grupowych interesów społeczeństwa interesowi państwa;
etatyzm
44
amerykański polityk, 32. prezydent Stanów Zjednoczonych, wybierany na ten urząd w latach 1933–1945 czterokrotnie z ramienia Partii Demokratycznej, Nowy Ład
Franklin Delano Roosvelt
45
program reform ekonomiczno-społecznych wprowadzonych w Stanach Zjednoczonych przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta w latach 1933–1939, którego celem było przeciwdziałanie skutkom wielkiego kryzysu lat 1929–1933.
Nowy Ład
46
skutki wielkiego kryzysu
gwałtowny spadek jakości zycia obywateli
rozniesienie sie na swiat
radykalizacja natsrojow spol
interwencjonizm państwowy
47
polityk niemiecki, kanclerz i minister spraw zagranicznych Republiki Weimarskiej, laureat Pokojowej Nagrody Nobla; skuteczna refomra walutowa i walka z inflacją
Gustav Stressmann
48
historyczny plan gospodarczy rozłożenia na wiele lat niemieckich reparacji wojennych po I wojnie światowej oraz udzielenia Niemcom pożyczek w wysokości 200 mln dolarów na ich spłatę
plan Dawesa
49
na mocy tego planu Niemcy zobowiązały się do spłat reparacji w ciągu 59 lat (do 1988 roku), w ogólnej sumie 115 447 mln RM. Sumą tą objęto odszkodowania wojenne dla Ententy i Stanów Zjednoczonych, koszty odbudowy oraz oprocentowanie i spłatę pożyczki Dawesa.
plan Younga
50
kilka odrębnych układów opracowanych i parafowanych 16 października 1925 roku w szwajcarskiej miejscowości; pozwolił Niemcom na powrót do pozycji mocarstwowej i stanowił dla nich ciche przyzwolenie dla przyszłej rewizji granic z Polską i Czechosłowacją.;
gwarantował nienauszalnosc granic z Francją i Belgią, demilitaryzacje Nadreni
układ w Locarno
51
traktat zawarty przez Francję, Belgię, Wielką Brytanię i Włochy z Niemcami, regulujący kwestie związane z granicami tych państw oraz ich wzajemnymi stosunkami
pakt reński
52
założona 5 stycznia 1919 roku partia polityczna będąca prekursorką NSDAP.
Niemiecka Partia Robotników (DAP)
53
niemiecka partia nazistowska[3][4]. Zastąpiła istniejącą w latach 1919–1920 Niemiecką Partię Robotników (Deutsche Arbeiterpartei, DAP)., kotnrolowana przez Hitlera
Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników (NSDAP)
54
bojówki partyjne NSDAP powstałe w 1920 roku jako gwardia nazistów; i zabezpieczały wiece partyjne hitlerowców oraz ochraniały samych „brunatnych” partyjniaków
SA- oddziały szturmowe
55
inaczej nazizm;
skrajny nacjonalizm, rasizm, walka z marksizmem, likwidacja rządów bogatej elity, rządy silnej ręi, lebensraum
narodowy socjalizm
56
niemieckie określenie wyrażające przekonanie że Niemcy są przeludnione, że Niemcom brakuje niezbędnej do życia przestrzeni, co jakoby usprawiedliwiać miało terytorialną ekspansję.
Lebensraum
57
wojskowy niemiecki, czołowy dowódca w czasie I wojny światowej.; poparł przejęcie rządów przez hitlera w Rzeszy- rozbici, mit założycielski po arestzoowaniu hitlera
Erich Ludendorff
58
niemiecki oficer, czołowy działacz Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników, założyciel i dowódca Sturmabteilung (sa), jeden z najbliższych i najważniejszych współpracowników Adolfa Hitlera.
Ernst Rohm
59
Partia powstała na bazie Związku Spartakusa, początkowo znajdowała się pod ideowym wpływem luksemburgizmu, od którego odstąpiła po śmierci Róży Luksemburg. Stopniowo przechodziła na pozycje leninizmu, a w 1920 r. przyjęła centralizm demokratyczny. ; wpłyywy po wielkim kryzysie
Niemiecka Partia Komunistyczna KPD
60
pożar gmachu parlamentu Rzeszy w Berlinie w nocy z 27 na 28 lutego 1933 roku. Budynek parlamentu Rzeszy został najprawdopodobniej podpalony, co naziści wykorzystali przeciw komunistą by wprowadzić terror i spejclane pełnomocnictwa
pożar w Reichtagu
61
pierwszy niemiecki obóz koncentraycyjny
Dachau
62
niemiecki dowódca, feldmarszałek i polityk, w latach 1925–1934 prezydent Republiki Weimarskiej i III Rzeszy, oddał władze hitlerowi de facto
Paul von Hindenburg
63
tajna policja utworzona w III Rzeszy 26 kwietnia 1933, która w sposób bezwzględny zwalczała wszelkie przejawy oporu,
Tajna Policja Państwowa - Gestapo
64
niemiecki polityk, jeden z głównych przywódców Niemiec nazistowskich, zbrodniarz wojenny, Reichsführer-SS, Komisarz Rzeszy do spraw Umacniania Niemieckości. Szef kolejno: SS, Gestapo, , minister spraw wew.
Heinrich Himmler
65
nieoficjalna nazwa państwa niemieckiego pod rządami Adolfa Hitlera i NSDAP w latach 1933–1945. Oficjalnie państwo nosiło nazwę Rzesza Niemiecka, od 1938 używano także nazwy Rzesza Wielkoniemiecka, a przez Hitlera i propagandę narodowosocjalistyczną państwo często określane było jako Rzesza Tysiącletnia
III Rzesza
66
ustawy rasowe uchwalone przez niemiecki Reichstag 15 września 1935 i w tym samym dniu ogłoszone na zjeździe NSDAP w Norymberdze. Do zestawu ustaw wchodziły: Ustawa o obywatelstwie Rzeszy; Ustawa o ochronie krwi niemieckiej i niemieckiej czci; Ustawa o barwach i fladze Rzeszy.
Ustawy norymberskie
67
pogrom Żydów w nazistowskich Niemczech zainicjowany przez władze państwowe, w nocy z 9 na 10 listopada 1938. Ulice niemieckich miast zostały zasypane odłamkami szkła i kryształów ze zniszczonych żydowskich mieszkań i sklepów, stąd też nazwa pogromu
Noc kryształowa
68
niemiecki oficer i działacz nazistowski, jeden z twórców i głównych postaci hitlerowskiej III Rzeszy, zbrodniarz wojenny. As myśliwski z czasów I wojny światowej, w latach 1933–1945 minister lotnictwa Rzeszy, w latach 1935–1945 dowódca niemieckiego lotnictwa wojskowego.
Hermann Göring
69
niemiecki polityk, gauleiter Berlina, członek ścisłego kierownictwa partii narodowosocjalistycznej, minister propagandy i oświecenia publicznego w latach 1933–1945, zbrodniarz wojenny, w ostatnich godzinach życia kanclerz Rzeszy.
Joseph Goebbels
70
twory państwowe odwołujące się do ideologii leninizmu, powoływane w końcu pierwszej wojny światowej i wkrótce po jej zakończeniu. Republiki powstawały samorzutnie, lub jako państwa marionetkowe, z inspiracji Rosyjskiej Partii Komunistycznej, lub w konsekwencji agresji Armii Czerwonej.
socjalistyczne republiki swoeickie
71
potoczne określenie dzieci ulicy w Rosji, najczęściej pozostających w konflikcie z prawem
bezprizorni
72
pierwsze państwo komunistyczne na świecie, położone częściowo w Europie wschodniej i północno-wschodniej, a częściowo w Azji, ze stolicą w Moskwie, istniejące w latach 1922–1991
Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
73
określenie doktryny polityki gospodarczej w RFSRR a później w ZSRR w latach 1921–1928. Określana jest ona jako rodzaj gospodarki mieszanej lub kapitalistycznej[1][2].
Nowa Polityka Ekomoniczna, NEP
74
byli biznesmenami we wczesnym Związku Radzieckim, którzy skorzystali z możliwości handlu prywatnego i niewielkiej produkcji dostarczonej w ramach nowej polityki gospodarczej (NEP, 1921–1928)
NEP-mani
75
scentralizowany system organizacyjny, w którym władza powiązana jest z urzędem. Pojęcie to oznacza oderwanie władzy od obywateli, a wręcz podejmowanie przez urzędników decyzji szkodliwych dla społeczeństwa.
biurokracja
76
rewolucjonista rosyjski pochodzenia żydowskiego, socjaldemokrata i komunista. Jeden z twórców i przywódców RFSRR, ZSRR oraz Armii Czerwonej, przeciwnik nepu, chciał rozszerzać rewolucje na świat
Lew Trocki
77
czołowy działacz ruchu bolszewickiego żydowskiego pochodzenia, pierwszy Przewodniczący Centralnego Komitetu Wykonawczego RFSRR, kontnuator polityki lenina
Lew Kamieniew
78
rosyjski socjaldemokrata i komunista pochodzenia żydowskiego, czołowy działacz ruchu bolszewickiego, Sądzony w pokazowym pierwszym procesie moskiewskim u progu wielkiego terroru w ZSRR, stracony.
Grigorij Zinowiew
79
nazwa planów gospodarczych ZSRR począwszy od roku 1928. Pierwsze miała na celu zlikwidowanie własności prywatnej oraz rozwój przemysłu ciężkiego i rolniczego.
plany pięcioletnie (pięciolatki)
80
wywołana sztucznie przez komunistyczne władze ZSRR klęska głodu w latach 1932–1933, która szczególne nasilenie przybrała na terytorium ówczesnej Ukraińskiej SRR
Wielki Głód, Holodomor
81
proces łączenia gruntów chłopskich w gospodarstwa będące własnością grupową (spółdzielczą).
kolektywizacja
82
państwowe gospodarstwo rolne, charakterystyczne dla gospodarki ZSRR. Nazwa jest skrótem od sowietskoje choziajstwo, gospodarstwo radzieckie.
sowchoz
83
wielkie spółdzielcze gospodarstwo rolne w ZSRR
kołchoz
84
rolnicy z zsrr
robotnicy rolni
85
w latach 1917–1922 niepodległe państwo; w latach 1922–1991 jedna z republik Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, największa powierzchniowo i ludnościowo
Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka, RFSRR
86
ukształtowany w latach 30. XX wieku w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich pod dyktatorskimi rządami Józefa Stalina system poglądów ideologicznych i sposób kierowania partią i państwem komunistycznym oraz jego gospodarką. Sprowadzał się do rządów jednej partii za pomocą przymusu (terroru) i propagandy oraz centralnie sterowanej gospodarki planowej.
stalinizm
87
centralny organ państwowy wchodzący w skład Rady Komisarzy Ludowych – rządu ZSRR, istniejący pod tą nazwą w latach 1917–1946; tajna policja czuwała nad wiernościa obywateli
NKWD, Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych
88
komisje powołane na mocy rozkazu NKWD nr 00447 z 30 lipca 1937 roku w celu szybkiego rozpatrywania spraw sądowych związanych z „elementami antyradzieckimi” i „antykomunistycznymi”. Aktywne w okresie wielkiego terroru.
trójki
89
wymierzona przede wszystkim w Polaków tzw. operacja narodowościowa NKWD, 1937, przeprowadzona na terytorium ZSRR w latach 1937–1938 w okresie wielkiego terroru.
Według dokumentów NKWD skazano 139 835 osób, z tego zamordowano strzałem w tył głowy nie mniej niż 111 091 Polaków – obywateli ZSRR, a 28 744 skazano na pobyt w łagrach.
operacja polska NKWD
90
układ rozejmowy kończący działania wojenne I wojny światowej pomiędzy Imperium Osmańskim a Ententą, podpisany 30 października 1918 na pokładzie okrętu liniowego Royal Navy HMS Agamemnon,
rozejm w mudros
91
turecki polityk, wojskowy, Mareşal, mąż stanu, współtwórca i pierwszy prezydent Republiki Turcji od roku 1923 do śmierci w 1938 roku. W trakcie I wojny światowej był jednym z ważniejszych dowódców armii Imperium Osmańskiego.
Mustafa Kemal Pasza
92
traktat pokojowy zawarty 24 lipca 1923 w Szwajcarii pomiędzy przedstawicielami Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch, Japonii, Rumunii, Królestwa SHS, Bułgarii, Grecji i Turcji. Zakończył on wojnę grecko-turecką oraz zrewidował postanowienia traktatu z Sèvres z 1920 roku.
Traktat w Lozannie
93
ludobójstwo popełnione na ludności ormiańskiej w Imperium Osmańskim w czasie I wojny światowej, w latach 1915–1917.
ludobójstwo Ormian
94
świadczenie rządu brytyjskiego z 2 XI 1917 w sprawie żydowskiej siedziby narodowej w Palestynie
deklaracja Balfoura
95
oficjalny dokument przyjęty 3 czerwca 1922 przez Izbę Lordów, wyjaśniający w jaki sposób Wielka Brytania rozumie obietnicę deklaracji Balfoura utworzenia w Palestynie „żydowskiej siedziby narodowej”. Dokument został opracowany przez sekretarza kolonii Winstona Churchilla., okresłał limit osadników przybywających do Palestyny
Biała Księga
96
ostatni cesarz Etiopii
Hajle Sellasje
97
doktryna polityczna głosząca zjednoczenie wszystkich ludów arabskojęzycznych.
panarabizm
98
szarif Mekki oraz emir Mekki od roku 1908 do roku 1917, następnie król Hidżazu – państwa będącego kontynuacją emiratu Mekki. Przyjęcie tytułu królewskiego zostało uznane przez społeczność międzynarodową
Husajn Ibn Ali
99
twórca państwa saudyjskiego i król Arabii Saudyjskiej w latach 1932–1953, zjednoczył Hidżazu z innymi terenami
Abd al-Azis ibn Saud
100
pierwszy król niepodległego, nowożytnego Egiptu.
Fuad I
101
największa partia polityczna Indii, składająca się najpierw hinduskiej inteligencji, licząca na uzyskanie autonomii
Indysjki Kongres Narodowy IKN
102
ugrupowanie polityczno-religijne założone w 1906 roku jako odpowiedź na powstanie Indyjskiego Kongresu Narodowego (1885 r.) i reprezentujące interesy muzułmanów na terenie całych Indii.
Liga Muzełmańska
103
indyjski prawnik, filozof, polityk i mąż stanu, jeden z twórców współczesnej państwowości indyjskiej i propagator pacyfizmu jako środka nacisku politycznego
Mohandas Gandhi
104
sprzeciw bez używania siły fizycznej lub bez większej aktywności. Pojęcie to jest związane z obywatelskim nieposłuszeństwem , prowadzącym często do paraliu administracji
bierny opór
105
indyjski polityk, przywódca socjalistycznego skrzydła Indyjskiego Kongresu Narodowego w okresie walki o niepodległość przeciwko dominacji brytyjskiej. 15 sierpnia 1947 został pierwszym premierem Indii, piastując tę funkcję aż do śmierci; przywódca IKN po Gandhim
Jawaharlal Nehru
106
polityk indyjski i pakistański, z zawodu adwokat. Znany jest także jako Wielki Prowadzący lub Ojciec Narodu; żadał budowy odebnego państwa dla islamistów
Mohammad Jinnah
107
chiński generał i polityk. Odegrał ważną rolę zarówno w obaleniu dynastii Qing, jak i będąc prezydentem w pierwszych latach istnienia Republiki Chińskiej. Uważany za postać kontrowersyjną, przede wszystkim z powodu dążenia do dyktatury i próby przywrócenia monarchii w 1916
Yuan Shikai
108
partia utworzona w Chinach w 1912 przez Sun Jat-sena i oddana w sprawowanie przez Song Jiaorena. Partia rządząca w Republice Chińskiej w latach 1928–2000 i 2008–2016. Pierwotnie reprezentowała tzw. chiński socjalizm, lecz z czasem przeszła na pozycje prawicowe
Kuomintang, Partia Narodowa
109
filozofia polityczna wykreowana przez Sun Jat-sena, aby Chińczycy byli wolnym, silnym i prosperującym narodem.
trzy zasady ludowe
-jednosc narodu, demokracja, dobrobyt
110
chiński polityk i rewolucjonista, przywódca i twórca Kuomintangu. Teoretyk chińskiego socjalizmu. Uznawany za twórcę nowoczesnych i demokratycznych Chin. Odegrał znaczącą rolę w obaleniu rządów mandżurskiej dynastii Qing.
Sun Jat-Sen
111
chiński polityk i wojskowy, wieloletni przywódca Kuomintangu po śmierci Sun Jat-sena w 1925 roku.
Czang Kaj Szek
112
chiński polityk, dyktator, przywódca Chińskiej Republiki Ludowej w latach 1949–1976, szef chińskich komunistów
Mao Zedong
113
system, opierający siłę państwa na stałej i możliwie licznej armi; japonia w XIX w
militaryzm
114
japońska prowokacja, będąca pretekstem dla aneksji chińskiej Mandżurii przez Japonię.
incydent mukdeński
115
marionetkowe państwo utworzone w 1932 r. przez Japonię na okupowanych przez nią obszarach Mandżurii
Mandżukuo
116
układ podpisany 25 listopada 1936 roku w Berlinie przez przedstawicieli rządów Niemiec i Japonii.Celem zawarcia paktu była koordynacja działań przeciwko Międzynarodówce Komunistycznej.
pakt antykomiternowski
117
szkocki inżynier, wynalazca pierwszego działającego systemu telewizyjnego. Pionier techniki telewizyjnej. W 1924 skonstruował telewizor monochromatyczny, w 1928 przesłał transmisję telewizyjną z Europy do Ameryki Północnej, jak i Południowej, a także stworzył pierwszy system telewizji kolorowej.
John Baird
118
auto, symbol ameryki, miał być dostepny dla przecietnej rodziny
Ford T
119
amerykański pionier lotnictwa, wsławiony pierwszym samolotowym samotnym przelotem między lądem Ameryki Północnej a Europą bez międzylądowań w 1927,
Charles Lindenbergh
120
aerostat, od balonu różniący się posiadaniem steru i napędu, dzięki którym może się samodzielnie poruszać, niezależnie od otaczającego go powietrza
sterowiec
121
statki obsługujące połączenia pomiędzy USA i Europą, przemierzających Ocean Atlantycki.
transatlantyki
122
duński fizyk, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 1922 za badania struktury atomu i promieniowania emitowanego przez nie. Jego prace naukowe przyczyniły się do zrozumienia budowy atomu oraz rozwoju mechaniki kwantowej.
Niels Bohr
123
niemiecki fizyk, teolog luterański, autor prac z zakresu termodynamiki, promieniowania cieplnego, energii, dyspersji, optyki, teorii względności, a przede wszystkim teorii kwantów. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki z 1918 roku.
Max Planck
124
francuski fizyk, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii, wraz żoną, rozszczepianie jądra atomu
Jean Fredric Joliot-Curie i Irene Joliot-Curie
125
włoski fizyk teoretyczny i doświadczalny, laureat Nagrody Nobla z dziedziny fizyki w roku 1938, za wytworzenie w reakcjach z neutronami nowych pierwiastków promieniotwórczych[2].
Frederico Fermi
126
penicylina
Alexander Fleming
127
psychoanaliza
Zygmunt Freud
128
kierunek w sztukach plastycznych odrzucający wierne kopiowanie przedmiotów i zjawisk.
abstrakcjonizm
129
kierunek w sztuce, skupiał się przede wszystkim na elementach nierealnych, stojąc głównie w kontrze do nurtu, jakim było wierne odzwierciedlanie rzeczywistości
surrealizm
130
międzynarodowy ruch artystyczno-literacki w sztuce XX wieku, którego głównymi hasłami były dowolność wyrazu artystycznego, zerwanie z wszelką tradycją i swoboda twórcza odrzucająca istniejące kanony
dadaizm (Picasso, Dali)
131
architekturę tą odbiera się jako nowoczesną, bo dostosowaną do potrzeb jej użytkowników. Charakteryzują ją proste, pozbawione dekoracji, geometryczne bryły – „domy-pudełka” i „domy-okręty”, o płaskich dachach i dużych, pasmowych oknach.; uproszczone formy, funcjkonalność
modernizm
132
polska aktorka teatralna i filmowa, międzynarodowa gwiazda kina niemego
Pola Negri
133
określa kino i film. Starożytni grecy czcili IX muz patronek różnych sztuk. W dzisiejszych czasach muzę traktuje się na równi z teatrem lub śpiewem.
X muza
134
dekoracyjny i pełen stylowych ozdób. Znajdziesz tutaj liczne antyki, łączone z luksusowymi błyskotkami. Królują różne tekstury, materiały oraz odcienie, a także figury geometryczne. Wszystko to, połączone jest w stylowy sposób, tworząc piękne i ponadczasowe aranżacje.
styl w sztuce: architekturze, malarstwie, grafice oraz w architekturze wnętrz, rozpowszechniony w latach 1919–1939. Nazwa wywodzi się od francuskiego art – sztuka i décoratif – dekoracyjny,
art deco
135
Zakładał, że dzieło sztuki powinno posiadać realistyczną formę i socjalistyczną treść, zgodną z ideami marksizmu i leninizmu.
realizm socjalistyczny
136
stalinizm cechy
kult jednstki
propaganda
terror państwowy
kontrola
kolektywizacja i industrializacja
137
Sowiecko-niemiecki układ "O granicach i wspołpracy" 1935
układ przyjaźni
138
dążenie do zmiany określonego stanu rzeczy, poglądów. Ponowne rozpatrywanie ustalonych wniosków, ocenianie faktów według innych kryteriów.
rewizjonizm
139
międzynarodowy traktat ustanawiający wyrzeczenie się wojny jako instrumentu polityki narodowej. 1928
pakt Brianda Kelloga
140
konferencja rozbrojeniowa, której skutkiem było opracowanie różnego rodzaju inicjatyw oraz planów zgłaszanych przez przedstawicieli poszczególnych krajów. Podpisana podczas konferencji (11 grudnia 1932 roku) uchwała pięciu mocarstw (Anglia, Włochy, USA, Francja, Niemcy) była punktem wyjścia do rewizjonistycznej polityki Niemiec w stosunku do Polski.
Konferencja rozbrojeniowa w Genewie
141
zaproponowany i przygotowany przez Benito Mussoliniego układ dotyczący współpracy pomiędzy Włochami, Francją, Niemcami i Wielką Brytanią.; równowaga sił i koncert mocarstw europesjskich, nie weszło w życie
pakt czterech
142
całość sił zbrojnych III Rzeszy z wyłączeniem Waffen-SS, utworzona 16 marca 1935 roku, ustawą o powszechnym obowiązku służby wojskowej, która stanowiła jednostronne zerwanie klauzul militarnych traktatu wersalskiego.
Wermacht
143
porozumienie utworzone przez Czechosłowację, Jugosławię i Rumunię, którego celem było utrwalenie w tej części Europy układu polit., powstałego w wyniku traktatów pokojowych z Węgrami i Bułgarią po I wojnie świat; 1921
Mała Ententa
144
porozumienie zawarte w Atenach 9 lutego 1934 r. i obejmujące Grecję, Jugosławię, Rumunię i Turcję. 1 października 1934 zarejestrowane w Sekretariacie Ligi Narodów zgodnie z art. 18 Traktatu Wersalskiego.
ententa bałkańska
145
zajęcie przez siły nowo utworzonego Wehrmachtu terenu Nadrenii, obszaru tzw. strefy zdemilitaryzowanej, 7 marca 1936 roku. Strefa powstała w wyniku ustaleń traktatu wersalskiego z 1919 roku, kończącego I wojnę światową
remilitaryzacja Nadrenii
146
siły lewicowe, utworzona w roku 1935 z partii politycznych - Republikańska Lewica Katalonii, Unia Republikańska, Lewica Republikańska, Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza, Komunistyczna Partia Hiszpanii i Partia Robotnicza Zjednoczenia Marksistowskiego.
Front Ludowy
147
system sprawowania władzy państwowej, poprzez radę wojskową ustanawianą zwykle w wyniku przeprowadzonego wojskowego zamachu stanu, w którym wojskowi łączą funkcje dowódcze z głównymi funkcjami w aparacie państwowym, rządzą opierając się na armii i z wykorzystaniem wojskowych metod działania.
junta (obrony narodowej)
148
hiszpański dyktator wojskowy., zwolennicy frankiści
Francisco Franco
149
formacje zbrojne ochotników reprezentujących 54 narodowości, zorganizowane w 6 brygad walczących po stronie Republiki Hiszpańskiej przeciwko oddziałom gen. Francisco Franco w czasie wojny domowej w Hiszpanii, w latach 1936–1939; powoływane przez Komitern
Brygady Międzynarodowe
150
austriacki polityk, jeden z przywódców Partii Chrześcijańsko-Społecznej; 1932–1934 kanclerz i minister spraw zagranicznych., orędownik niepodległości państwa
Engelbert Dolfuss
151
hitlerowski polityk, namiestnik Rzeszy w Austrii, a później komisarz Rzeszy w Holandii w okresie II wojny światowej, parł na anszlus
Arthur Seyss- Inquart
152
po wkroczeniu do austrii jej terytoria przekształcono w
Marchię Wschodnią (Ostmark), potem Rzesza Wielkoniemiecka
153
organizacja międzynarodowa zrzeszająca 56 niepodległych państw, której celem jest współpraca na rzecz rozwoju, demokracji i pokoju., zrzeszjąca dotychczasowe dominia
Brytyjska Wspólnota Narodów
154
polityka ustępstw prowadzona przez rząd Wielkiej Brytanii premiera Neville’a Chamberlaina, a później także rząd francuski premiera Édouarda Daladiera w latach 1935–1939 wobec państw Osi: III Rzeszy i faszystowskich Włoch.
appeasment
155
brrytyjski polityk, torysowski premier Wielkiej Brytanii w latach 1937–1940.; pollityka appeasmentu
Neville Chamberlain
156
francuskim radykalnym socjalistą (centrolewicowym) politykiem i premierem Francji, który przed wybuchem II wojny światowej podpisał układ monachijski.
Edouard Daladier
157
kryzys międzynar. 1938 wywołany żądaniami III Rzeszy wobec Czechosłowacji w kwestii Kraju Sudeckiego;
powołując się na obronę interesów Niemców sudeckich, A. Hitler początkowo żądał autonomii dla tego obszaru, potem przekazania go III Rzeszy, grożąc wojną; po uzyskaniu zgody mocarstw zachodnich (układ monachijski) Niemcy X 1938 anektowały Kraj Sudecki; kryzys wykorzystała Polska (do zajęcia Zaolzia) i Węgry (otrzymały południową Słowację i Ruś Zakarpacką).
kryzys sudecki
158
porozumienie zawarte podczas konferencji w Monachium w dniach 29–30 września 1938 dotyczące przyłączenia części terytoriów Czechosłowacji do Rzeszy Niemieckiej.
układ Moonachijski
159
autonomiczna jednostka administracyjna utworzona 16 marca 1939 przez niemiecką Rzeszę z okupowanych od 15 marca 1939 Czech, Moraw i Śląska Czeskiego, nieprzyłączonych w konsekwencji układu monachijskiego do III Rzeszy 30 września 1938 jako Kraj Sudetów.
Protektorat Czech i Moraw
160
niezrealizowany pakt bezpieczeństwa zbiorowego w Europie Środkowej i Wschodniej, skierowany faktycznie przeciw III Rzeszy, zaproponowany wiosną 1934 przez ministra spraw zagranicznych Francji Louisa Barthou
pakt wschodni
161
umowa międzynarodowa z 23 sierpnia 1939 roku, będąca formalnie paktem o nieagresji pomiędzy III Rzeszą i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, która zgodnie z tajnym protokołem dodatkowym, stanowiącym załącznik do oficjalnego dokumentu umowy, dotyczyła rozbioru terytoriów lub rozporządzenia niepodległością suwerennych państw: Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii i Rumunii. Bywa także określany jako IV rozbiór Polski[5].
pakt Ribbentrop- Mołotow (Joahim von Ribbentrop i Wiaczesław Mołotow- ministrowie spraw zagranicznych)
162
francuski polityk socjalistyczny, wielokrotny premier Francji i minister w latach 1909–1929, zwolennik rozdziału Kościoła od państwa.
Aristide Briand
163
amerykański polityk, dyplomata, sekretarz stanu. Kellogg jest twórcą paktu Brianda-Kellogga, w którym określa się agresję wojenną jako sprzeczną z prawem międzynarodowym.
Frank Kellog
164
chłopiec, który po swojej śmierci został przez stalinowską propagandę wykreowany na patrona ruchu pionierskiego i wzór do naśladowania dla dzieci w ZSRR.
Pawlik Morozow
165
samowystarczalność gospodarcza. Cecha gospodarki lub cel polityki gospodarczej, prowadzonej przez państwo lub grupę państw, dążące do zaspokojenia wszelkich potrzeb gospodarki, zarówno konsumpcyjnych, jak i produkcyjnych, w ramach własnych możliwości i niebrania udziału w handlu zagranicznym.
auatarkia
166
głównonurtowa szkoła makroekonomiczna, której inicjatorem był John Maynard Keynes. Teoria, w której nawoływał do zwiększania wydatków rządowych
keynesizm
167
włoski polityk socjalistyczny, zamordowany przez bojówkarzy faszystowskich.
Giacomo Matteotti
168
grupa trzech traktatów wyodrębniających politycznie i terytorialnie państwo Watykan, uznających jego niezależność i niepodległość, 1929
traktaty laterańskie
169
papiez co podpisał traktaty laterańskie
Pius XI
170
zwany też puczem piwiarnianym – nieudana próba przeprowadzenia zamachu stanu w Republice Weimarskiej przez Adolfa Hitlera i gen. w 1921
pucz monachijski
171
zakład karny Hitlera
więzienie w Landsberg
172
emiecki żołnierz, następnie działacz partyjny, jeden z przywódców nazistowskiej III Rzeszy. Był jednym z najbliższych współpracowników Adolfa Hitlera i do zakończenia swej kariery politycznej w maju 1941 zastępcą Hitlera i formalnie trzecią, po Hermannie Göringu, osobą w państwie
Rudolf Hess
173
polityk Republiki Weimarskiej i początków III Rzeszy, niemiecki dyplomata
Franz von Papen
174
przeprowadzona w nocy z 29 na 30 czerwca 1934 akcja schwytania i wymordowania przeciwników Adolfa Hitlera, przede wszystkim wewnątrz ruchu narodowosocjalistycznego; tej nocy SS z pomocą wojska zajęły główną siedzibę dowództwa SA i aresztowały jego dowódcę Ernsta Röhma.
noc długich noży
175
paramilitarna i początkowo elitarna niemiecka formacja nazistowska, podległa Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników, załoona w 25
SS
176
niemiecka organizacja młodzieżowa NSDAP zorganizowana na wzór paramilitarny w 1922 roku jako przybudówka Oddziałów Szturmowych.
Hitlerjugend
177
niemiecka reżyserka, scenarzystka i producentka filmowa znana z propagndowego filmu prohitlerowskiego Triumf Woli
Leni Riefenstahl
178
niemiecki polityk i architekt, jeden z przywódców nazistowskich Niemiec, zbrodniarz wojenny. Jako architekt należał do silnie antymodernistycznych tradycjonalistów. Jego styl można określić jako uproszczony klasycyzm; aushwtiz
Albert Speer
179
awangardowy kierunek w sztuce, który narodził się we Włoszech na początku XX wieku. Jego założeniem było „patrzenie w przyszłość i nowoczesność”, odrzucanie przeszłości i tradycji.
futuryzm
180
przywódca hiszpańskiej prawicowej opozycji parlamentarnej w 1936. Z wykształcenia ekonomista i doktor praw; jego śmierć była powodem wybuchu wojny
Jose Calvo Sotelo
181
masakra ludności chińskiej w Nankinie w grudniu 1937 i styczniu 1938. Masakry dopuściła się Cesarska Armia Japońska, pod dowództwem generała Iwane Matsui. Była to jedna z największych zbrodni ludobójstwa, dokonanych przez wojska japońskie
masakra nankińska
182
świadomy i systematyczny proces, którego celem jest wpojenie człowiekowi określonych ideologii i doktryn
indoktrynacja
183
system obozów, głony zarząd obozów a obozy
system Gułag, obozy Łagry
184
amerykański twórca filmowy, teatralny oraz radiowy. Jeden z najbardziej wpływowych twórców tych dziedzin kultury, mars
Orson Welles
185
francuski dowódca i teoretyk wojskowy, dowódca wyższych związków taktycznych armii francuskiej, marszałek Francji, marszałek polny Wielkiej Brytanii i marszałek Polski,, przewidywał ze bedzie II wojna
Ferdynand Foch
186
słowacki ksiądz katolicki, doktor teologii, polityk i lider Słowackiej Partii Ludowej, prezydent Słowacji w latach 1939–1945, państwa-satelity nazistowskich Niemiec.
józef Tiso
187
hiszpański komunista, morderca Lwa Trockiego.
Ramon Mercader
188
generał pułkownik Wehrmachtu, Generalny Inspektor Wojsk Pancernych, szef sztabu Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych, teoretyk wojskowości, autor sformułowanej w książce Achtung – Panzer!
Heinz Guderian
189
Wzięło w niej udział 29 państw europejskich i pięć zamorskich dominiów brytyjskich. Stany Zjednoczone wobec zaproszenia nieuznawanej przez nie Rosji Sowieckiej, odmówiły udziału w obradach., Rosjanie nie będą płacić długów!
konferencja w genui
190
– ideologia zakładająca przewagę interwencjonizmu gospodarczego nad innymi mechanizmami rynkowymi, zapewniającej państwu niezależność.
nacjonalizm gospodarczy
191
prohibicja
szlachetny eksperyment
192
amerykański gangster
Al Capone
193
włoski lotnik wojskowy, poeta, dramaturg, prozaik oraz polityk, opanował tereny fume
Gabriel D Annuzio
194
symbol mussolinistow
rozgi liptorskie
195
włoska faszystowska tajna policja polityczna, utworzona w 1927 r. na polecenie Benito Mussoliniego, w celu zwalczania przeciwników politycznych i ochrony swojego reżimu.
OVRA
196
bułgarski działacz komunistyczny, w latach 1934–1943 sekretarz generalny Międzynarodówki Komunistyczne, oskarżony o Pożar Reichtagu
Georgi Dymitrow
197
niemiecki oficer wywiadu, nazista, esesman w stopniu Obergruppenführera, oficer policji w stopniu generała; szef Służby Bezpieczeństwa w latach 1932–1939, Gestapo w latach 1934–1939, Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy w latach 1939–1942, prezydent Interpolu w latach 1940–1942, zastępca protektora Czech i Moraw w latach 1941–1942
Reichard Heydrich
198
przychylny, korzystny, wygodny) – postawa moralna charakteryzująca się rezygnacją ze stałych zasad moralnych lub przekonań dla osiągnięcia doraźnych korzyści, wybieranie zawsze tego, co jest w danej sytuacji korzystne
oportunizm
199
druga najsilniejsza partia w parlamencie; inspirowana z Berlina, organizowała sabotaż i dywersję; pomagała Hitlerowi w anektowaniu 1938 Sudetów przez Niemcy; XI 1938 wcielona do NSDAP.
Partia Niemców Sudeckich
200
niemiecki działacz hitlerowski w Czechosłowacji, Obergruppenführer SS
Konrad Heinlen
201
traktat z 2 listopada 1938 roku, w wyniku którego Węgrom przyznano terytorium o powierzchni 11 927 km², zamieszkane przez 852 tys. osób. Na tym obszarze 59% ludności (502 680) stanowili obywatele narodowości węgierskiej, 100 tys. osób narodowości słowackiej przekroczyło granicę, wyjeżdżając na Słowację.
pierwszy arbitraż wiedenski
202
umowa sojusznicza (polityczna i wojskowa) zawarta między Włochami a Niemcami 22 maja 1939 roku w Berlinie, wymierzona przeciw państwom zachodnim
pakt stalowy
203
– hiszpański termin oznaczający przywódcę politycznego (z reguły wojskowego
caudillo
204
dekadencka postawa wyrażająca przeświadczenie o nieuniknionej, gwałtownej zagładzie obecnej formy świata i cywilizacji
katastrofizm
205
węgierski polityk i wojskowy. Przed 1914 adiutant przyboczny cesarza Franciszka Józefa I.
Miklos Horthy
206
wielostronny układ międzynarodowy o charakterze paktu o nieagresji, podpisany 9 lutego 1929 roku w Moskwie przez Polskę, ZSRR, Rumunię, Estonię i Łotwę, nazwany od nazwiska inicjatora dokumentu, ówczesnego zastępcy ludowego komisar
pakt litwinowa
207
niemiecki feldmarszałek z czasów II wojny światowej, zbrodniarz wojenny. Wermacht
Wilhelm Keitel
208
marynarka miemiecka
Kriegsmarine
