Cluster 5: Andere Disorders: MS, TBI, Epilepsie, Parkinson, Hersentumoren Flashcards
1
Q
Multipele Sclerose (MS)
A
Is een auto-immuun ziekte van witte stof (leidend tot demyelinisatie) en dus belangrijk voor snelheid van denken, tempo van uitvoering en hoeveel iemand aankan.
Je ziet vaak overcompensatie om bij te blijven, maar houdt brein niet vol. Je ziet dus invloed van vermoeidheid en prikkelgevoeligheid op cognitie.
2
Q
MS klachten
A
Zijn afhankelijk van plaats in het zenuwstelsel waar ontsteking optreedt. Myeline ontsteekt en raakt beschadigd, waardoor zenuwen niet goed meer kunnen functioneren of uitvallen.
- Relaps remitting -> opkomen en terugvallen van klachten.
- Secundair progressieve MS -> klachten komen op en vallen terug, later progressief.
- Primair progressief -> geen sprake van terugvallen, progressieve achteruitgang.
3
Q
Lichamelijke en cognitieve klachten MS
A
- Ziekteacceptatie/verwerking/rouw
- Lichamelijk (vermoeidheid, overprikkeling, pijn, afhankelijkheid)
- Emotionele problematiek (stress, direct effect vanuit beschadiging, stemming/depressie, angst)
- Cognitieve belemmeringen
- Sociaal maatschappelijk (verandering van rol in bv gezin/maatschappij, levensfase)
- Omgaan met beperkingen in interactie met elkaar (coping)
4
Q
Oorzaken MS
A
- Geen specifieke oorzaak
- Genetische gevoeligheid, mogelijk versterkt door gebrek aan zonlicht.
- Triggers van buiten (roken, overgewicht)
- Vrouwen > mannen
5
Q
Piramide (cognitie) (MS)
A
Alertheid -> aandacht > geheugen > uitvoerende functies > metacognitie
6
Q
Traumatic brain injury (TBI)
A
- Gesloten hersenletsel
- Open (gepenetreerd) hersenletsel
7
Q
Hoge mortaliteit en morbiditeit (TBI)
A
Eerste jaar na hersenletsel overlijden mensen vaak nog aan beroerte, bloedvergiftiging, pneumonie of digestieve condities vergeleken met niet TBI’ers.
Behandeling is moeilijk omdat letsel vaak diffuus is en de prognose voorspellen is lastig.
8
Q
Gesloten hersenletsel (TBI)
A
Schedel niet doorboord. Meest voorkomende doodsoorzaak <4 jaar, voor fysieke handicap en cognitieve tekorten bij jongeren. Door vallen, verkeer, geweld, sport of anders.
9
Q
- Concussion (hersenschudding)
A
Tijdelijk verslechtering van normaal functioneren. Mild traumatisch door klap op hoofd of whiplash.
Symptomen: hoofdpijn, problemen met concentratie (!), geheugen, balans en coördinatie.
Verspreid/diffuus letsel.
Ernst adhv bewustzijnsverlies, amnesie en verlies balans.
10
Q
- Contusion (hersenkneuzing)
A
Onderhuidse bloeding door trauma, wat zorgt voor pijnlijke plek. Bloeding door lokaal trauma/letsel.
(Let op: bij hersenschudding is er verspreid letsel.)
11
Q
- Coup Contrecoup
A
Contusion/hersenkneuzing aan zowel de kant van het letsel als de andere kant van het brein.
Primaire letsel voor, secundair letsel achter.
12
Q
Whiplash
A
De nek is beschadigd. Je ziet dezelfde soort klachten als bij TBI.
- Acuut: duizelig
- Dagen later: spier- en nekpijn
- Weken later: snel vermoeid, slechte concentratie, makkelijker afgeleid
13
Q
- Diffuse Axonal Injury
A
Een van de meest traumatische vormen. Is permanente schade. De axonen zijn beschadigd (draaien, uitrekken, deels of volledig scheuren).
Ernstige diffusie axonale schade kan leiden tot coma of vegatieve status.
14
Q
Intracraniaal hematoom
A
- Subduraal hematoom: bloedvat scheurt en zorgt voor bloed rondom brein.
- Epiduraal hematoom: bloeding tussen hersenen en schedel.
-> Zorgt voor druk op brein en vereist onmiddellijk aandacht! De druk kan namelijk hersencellen beschadigen.
15
Q
Locked in syndrome
A
Schade aan specifieke delen van de lagere hersenen en/of hersenstam, zonder schade aan bovenste hersenen.
Patiënten zijn bewust en wakker, maar kunnen niet bewegen of verbaal communiceren door complete verlamming (behalve de ogen).
Total locked in = complete verlamming, inclusief ogen.
16
Q
Mogelijke oorzaken locked in syndrome
A
ALS, MS, TBI, stroke, etc.
17
Q
Flexor posturing (flexie)
A
Schade boven niveau hersenstam.
Spastische reactie.
18
Q
Extensor posturing
A
Schade op/onder hersenstam.
Rigide reactie.
19
Q
Glasgow Come Scale
A
- Ogen open
- Verbale reactie
- Motorische reactie
Minor brain injury: 13-15p
Moderate brain injury: 9-12p
Severe brain injury: 3-8p
20
Q
Ernst TBI
A
- Glasgow Coma Scale (GCS)
- Post traumatische amnesie (PTA)
- Verlies van bewustzijn
21
Q
Island of memory
A
Retrograde amnesia <- event -> anterograde amnesia
Sommige delen van herinneringen komen terug, andere niet. Veel patiënten weten niet meer wat er precies gebeurd is rondom een ongeluk. Dan komt het nooit meer terug.
22
Q
Veel voorkomende symptomen TBI
A
- Aandachtstekorten (meest voorkomend!)
- Problemen met verbaal ophalen (woorden vinden)
- Sensorisch/perceptuele en motorische stoornis (duizelig, hoofdpijn, motor slowness)
- Andere niet-cognitieve symptomen, zoals depressie, moe, angst, minder libido, apathie, sociaal teruggetrokken
- Executieve dysfunctie
- Geheugenstoornis
23
Q
Primary injury (TBI)
A
Veroorzaakt door mechanische kracht en treedt op ter hoogte van moment blessure.
24
Q
Secondary injury (TBI)
A
Niet-mechanisch veroorzaakt. Kan vertraging oplopen.
25
Focaal letsel (TBI)
Beschadiging hoofdhuid door **direct** trauma.
26
Diffuus letsel (TBI)
Schade aan axonen, mischemie en vasculair letsel.
27
Problemen TBI
Problemen met **emotionele controle** en **sociale interactie**.
28
Epilepsie
Is een verzameling van lange termijn neurologische stoornissen met epileptische **toevallen** en **overmatig abnormale corticale zenuwcel activatie**.
Begint **ALTIJD** in de hersenen. Er zijn veel verschillende soorten epilepsie.
29
Seizure (epilepsie)
Komen **plots**, zonder waarschuwing, duren **kort** (paar sec tot min) en stoppen vanzelf. Seizures kunnen **verschillend** zijn voor ieder persoon.
**Triggers** kunnen ook verschillen tussen personen, maar veel voorkomende triggers zijn: **slaapgebrek, stress, alcohol en flikkerende lichten** (photosensitive epilepsie).
30
Syndromen (epilepsie)
Zijn **NIET** hetzelfde als seizures. Je moet altijd meer dan één aanval hebben voor een epilepsie diagnose. En je moet altijd een **EEG** doen voordat je de **diagnose** kunt stellen.
(Wait and see)
31
Andere condities (epilepsie)
Kunnen veelal dezelfde soort symptomen geven, zoals syncope, hyperventilatie, migraine, narcolepsie, paniekaanvallen en psychogene non-epileptische seizures (PNES).
32
Psychogenic non-epileptic seizures (PNES)
Lijkt erg op een seizure, maar is geen epilepsie. Je hebt **geen EEG die epilepsie aangeeft**. Er ligt vaak iets psychiatrisch onder, vaak psychologisch overprikkeld.
1 op de 5 in epilepsie klinieken heeft PNES en van die mensen heeft 10% epilepsie daarnaast.
33
Epilepsie over de lifespan
Begint vaak in de **kindertijd**. En ook bij **ouderdom** neemt het toe.
34
Epilepsie bij ouderen
Komt veel meer voor dan bij kinderen.
**Cerebrovasculaire ziekte** is een veelvoorkomende oorzaak. Maar ook **vallen**, **infecties**, **dementie** en **hersentumoren** zijn veel voorkomende oorzaken.
35
Diagnose epilepsie bij ouderen
Is nog **moeilijker** bij ouderen. Bij ouderen zie je **minder vaak epileptische activiteit tussen de seizures in**. Je moet echt de **hot-spot** raken met de EEG.
Ook nemen ouderen vaak **medicatie**. Dit maakt het lastiger, want je hebt interacties tussen medicatie.
36
Gevolgen seizures (epilepsie)
Kunnen zorgen voor verwarring, geheugenverlies, syncope...
Veel symptomen die door seizures komen kunnen ook **verkeerd geïnterpreteerd worden en toegeschreven worden aan comorbide aandoeningen**, zoals hartziekten, hypertensie, transient inschemic attacks.
37
Soorten epilepsie
**Idiopatisch** (geen duidelijk identificeerbare oorzaak) of **symptomatisch** (identificeerbare oorzaak, zoals hersenletsel, infecties, tumoren etc).
- **Partial**/focal seizure -> één hemisfeer (**simple partial** en **complex partial**)
- **Generalized** seizure -> beide hemisferen (**absence**, **tonic-clonic** en **myoclonic**)
38
Simple Partial Seizures
Deze aanvallen zijn beperkt tot een klein gebied in **één hemisfeer** van de hersenen en de patiënt blijft **volledig bewust**.
39
Complex Partial Seizures
Deze aanvallen beginnen ook in een **beperkt gebied** van de hersenen, maar gaan gepaard met veranderingen in het bewustzijn of **bewustzijnsverlies**.
40
Absence Seizures (Petit Mal)
Korte periodes van bewustzijnsverlies zonder convulsies.
Komt vaker voor bij kinderen en kan vaak gebeuren. Iemand verliest **kort** (paar sec) het bewustzijn, kunnen **staren** en **oogleden** kunnen **trillen**. **Geen reactie op omgeving**. Als ze lopen kunnen ze doorgaan, maar het niet doorhebben.
EEG: kort veel hoge spikes.
41
Tonic-Clonic Seizures (Grand Mal)
Deze aanvallen hebben een tonische fase (**verstijving van spieren**) gevolgd door een clonische fase (**ritmische spiertrekkingen**).
Schreeuwen, tong bijten, ritmisch ont- en aanspannen spieren. Ademhaling en doorbloeding kan veranderen en mogelijk verlies controle blaas/darmen.
EEG:
1. **Tonische fase**: bewustzijnsverlies, stijf worden, achterover vallen.
2. **Clonische fase**: schudden en shaken.
3. **Post-convulsie coma**: moe, verward, hoofdpijn.
42
Myoclonic Seizures
Korte, plotselinge spiersamentrekkingen.
43
Mediaal Temporale Lobe Epilepsie (MRLE)
Meest voorkomende vorm.
Belangrijkste symptomen: **specifieke/niet specifieke episodisch geheugen beperkingen**.
Als links gefocust -> problemen rondom woord vinden. Vaak geassocieerd met gemiddelde beperkingen in intelligentie, academische prestaties, taal & visuospatiële functies.
44
Cognitieve problemen (epilepsie)
Komen vaak voor bij epilepsie patiënten. Belangrijk om te bepalen: **wat is de behoefte vd patiënt, wat heeft hij en wat kunnen wij doen?**
Meest voorkomende cognitieve stoornis: **ADHD**.
45
EEG epilepsie
**Upregulation excitatoire neuronen**: te veel gevuurd!
46
Eerste hulp epilepsie
1. **Bescherm** tegen verwondingen en bescherm het hoofd.
2. Leg mensen **op hun zij**.
3. **Praat zachtjes** tegen ze op een kalmerende manier.
47
Fases seizure
- **Pre-ictal** -> soms aura's/geur/kleur en soms uit het niets (emotioneel instabiel, prikkelbaar, agressie, depressie).
- **Ictus** -> aanval zelf (erg angstig, déjà vu, verward, hallucinaties, agressie).
- **Post-ictal** -> normale level bewustzijn keert terug (vermoeidheid, hoofdpijn, moeite met spreken, abnormaal gedrag, verward, gelokaliseerde verlamming)
- **Inter-ictal** -> depressie, angst psychose.
48
Behandeling epilepsie
- **Medicatie**
- **Keto dieet** helpt bij kinderen
- **Stimulatie** van de **nervus vagus**
- **Operatie**
- **Psychologische therapie**
Eerst **mono therapie**. Medicatie kan zijn **werking verliezen** waardoor opnieuw mono therapie met ander medicijn.
In 30-40% vd gevallen werkt deze uit, dan kom je in de refractaire periode. Je kunt **duotherapie** gaan geven (medicijnen combineren) of mogelijk **opereren**.
Let op: Er zijn veel bijwerkingen van medicatie.
49
Rol neuropsycholoog bij epilepsie
- Diagnosis of cognitive impairment (strengths & weaknesses)
- Impact daily life functioning & QoL
- Suggesting useful treatments
- Rehabilitation (memory training)
50
(Mogelijke) gevolgen epilepsie
- **IQ omlaag**
- **Geheugenproblemen**
- **Taalproblemen**
- **Aandacht en concentratieproblemen**
- **Persoonlijkheidsproblemen**
- **Stemmingsproblemen**
(Angst, depressie, laag zelfbeeld, slechte coming, beperkt in sociale activiteiten (auto rijden, zwemmen).)
51
Parkinson
Is een neurodegeneratieve aandoening die voornamelijk het **motorische systeem** van het lichaam aantast. Wordt veroorzaakt door **verlies** van **dopamine**. (En is chronisch-progressief.)
De eerste symptomen (**paralyses agitans**) worden vaak niet opgemerkt, waardoor diagnose niet zo makkelijk is.
Oorzaak is onbekend.
52
Diagnose Parkinson
Vaak door **uitsluiting andere ziekten**.
Rekening houdend met:
1. **Tekenen en symptomen**
2. **Respons op behandeling**
3. **Progressie**
Hierdoor volgt diagnose: **mogelijk, waarschijnlijk of zeker**.
Let op: **bevestiging alleen met autopsie**!
53
Vroege cognitieve tekorten (Parkinson)
Lijken op **schade in frontaalkwab**.
Let op: door motorische traagheid sowieso slecht op alle getimede taken.
54
Kernsymptomen (Parkinson)
1. **Tremor**: onvrijwillige beving (vaak beginnend met handen)
2. **Bradykinesie**: vertraagde beweging
3. **Rigiditeit**: stijfheid van spieren
4. **Posturale instabiliteit**: problemen met balans/coordinatie
55
Vroege symptomen (Parkinson)
- Tremor
- Vaag, verdoofd gevoel
- Problemen met schrijven
- Moeite herhaaldelijke taken (tandenpoetsen)
- Geen armzwaai bij lopen
56
Latere symptomen (Parkinson)
- Cognitieve problemen (met geheugen en denken)
- Depressie, angst
- Slaapstoornissen
- Autonome disfuncties (bloeddrukregulatie, darm- en blaasfunctie)
- Dementie
IQ redelijk intact
57
Algemene symptomen (Parkinson)
- Tremor: vaak 1e signaal
- Voorovergebogen houding
- Balansproblemen
- Kleine schuifelende pasjes
- Klein en kriebelig schrijven
- Trage bewegingen
- Starre gezichtsuitdrukking
- Spraakstoornis
58
Progressie Parkinson
**Grillig** beloop. Vandaar ook lastig qua acceptatie, emoties, onzekerheid, dingen niet meer kunnen.
59
Huntington
Is een **erfelijke hersenaandoening**, waarbij klachten steeds erger worden.
- Je lichaam maakt bewegingen terwijl je dat niet wilt.
- Praten en slikken wordt lastig.
- Gedragsveranderingen.
60
Hersentumoren
1. **Gliomen** (primaire hersentumor)
2. **Metastasen** (secundaire hersentumor)
61
Gliomen (primaire hersentumor)
- Locale destructie
- Compressie omliggend weefsel
- Verplaatsing structuren
- Ischemie & oedeem
- > Intracraniële druk
62
Metastasen (secundaire hersentumor)
Meestal van mamma, long of melanoom.
Symptomen: vergelijkbaar met snelgroeiende gliomen.
63
Meningeomen
Zijn een **ontsteking** van het hersenvlies (dus geen tumor).
64
Impact groeiende tumoren
Al met al zorgt het voor **verstoring van structurele en functionele connectivitiet**, zowel **lokaal** als op afstand/**regionaal**.
**Snelgroeiende tumoren** richten meer schade aan omdat het brein minder tijd heeft zich aan te passen (plastcitieit). De **groeisnelheid** is dan ook bepalender voor de impact en klachten dan de **grootte** van een tumor. Bij langzaamgroeiende tumoren is er minder impact.
**Glioblastoom** één vd meest agressieve!
65
Algemene symptomen hersentumor
* Klachten door **verhoogde intracraniële druk**: hoofdpijn, braken, verwardheid.
* **Epilepsie** (vaak lokale epileptische symptomen vanwege kleine storingen in het brein).
* **Cognitieve stoornissen**
66
Cognitieve stoornissen (hersentumor)
A. **Aandacht- en informatieverwerking**: concentratiestoornissen, traagheid
B. **Executief functioneren**: chaotisch, initiatiefverlies, moeite met tijdsdruk
C. **Geheugen**: vergeetachtigheid
67
Impact cognitieve stoornissen (hersentumor)
- dagelijks functioneren, functionele onafhankelijkheid
- productieverlies
- zorgkosten
- gezinskosten
- druk op naasten
- QoL
**Opleiding** werkt beschermend tegen cogn. stoornissen door > **cognitieve reserve**. Verder is het afhankelijk van de kenmerken van de tumor, gradiëring, groeisnelheid, volume, lokalisatie en recidief tumorgroei
68
Diagnose hersentumor
- **MRI**
- Pathologisch onderzoek weefsel
69
Behandeling hersentumor
- **Neurochirurgie** -> voorkeur.
- **Radiotherapie** -> bijwerkingen latere negatieve effecten op cognitief functioneren.
- **Chemotherapie** -> zeer beperkte opties door BBB, neuropathie zorgt vaak voor staken behandeling, bijwerkingen.
- **Nabehandeling**
70
Nabehandeling hersentumor
- Bij snelgroeiende gliomen na resectie
- Bij negatieve prognostische factoren (>leeftijd, grote tumor, snelle groei)
- Bestraling + chemo = verdere cogn. achteruitgang
Keuze voor nabehandeling altijd afhankelijk van **onco-functionele balans**.
71
Behandeling cognitieve stoornissen (hersentumor)
- **Psycho-educatie** -> uitleg hersenfuncties & cognitieve problemen.
- **Strategie- of compensatietraining** -> strategieën om te compenseren voor cognitieve problemen voor dagelijks functioneren.
- **Hertraining** -> verbetering van aangedane cognitieve vaardigheden door veelvuldig oefenen.
72
Onco-functionele balans (hersentumor)
Balans
- oncology (survival)
- functioning in work and family life
Balans tussen **effectief behandelen** en **behoud van de functionele capaciteiten**.
-> **Is behandeling in belang van patiënt?**
73
Take home: cognitief functioneren bij hersentumoren
● zonder NPO vaak onopgemerkt
● relatief jonge groep
● belangrijk voor socioprofessioneel functioneren
● globaal beeld
● langzame (versus snellere) groei: meer (of minder) ruimte voor aanpassing
● beperkende factor oncologische behandeling
● bestraling + chemo: verdere cognitieve achteruitgang
● groepsresultaten ≠ individuele resultaten
● predictief voor ziekteprogressie/survival
