(Arresten) Rechtsbescherming tegen de overheid

Question 1

(Week 1) HR Landbouwvliegers

Answer 1

Besluit Luchtvaartvoertuigen Bestrijdingsmiddelen (a.v.v.) uitgevaardigd krachtens Bestrijdingsmiddelenwet. Dit besluit zou strijdig zijn met verbod op willekeur (algemeen rechtsbeginsel).

Rechtsvraag:
Kan lagere wetgeving, in deze algemeen verbindende voorschriften, worden getoetst aan algemene rechtsbeginselen?

Rechtsregel:
De Hoge Raad oordeelde dat lagere wetgeving aan algemene rechtsbeginselen mag worden getoetst. Dit moet met enige terughoudendheid, niet naar innerlijke waarde of billijkheid.

Question 2

(Week 1) ABRvS Maxis Praxis

Answer 2

Kwantum wilde pand bouwen. Kreeg een uitzondering van B&W. Maxis en Praxis gingen in beroep.

De rechtbank vernietigde het besluit op grond van art. 3:4 lid 2 Awb. Het is niet de bedoeling dat de rechter beoordeeld welke nadelige gevolgen wel en niet evenredig zijn. Bij een discretionaire bevoegdheid kan hij martingaal toetsen. Het is aan het bestuursorgaan om de belangen af te wegen. De rechter grijpt pas in bij een zodanige onevenwichtigheid in de afweging van de betrokken belangen.

De rechter mag wel vol toetsen aan het evenredigheidsbeginsel als het gaat om bestraffende bestuursrechtelijke sancties.

Question 3

(Week 1) ABRvS Keuringsplaats Scheerwolde

Answer 3

Vergunning ingetrokken op grond Wegenverkeerswet, want niet voldaan aan Erkenningsregeling.

Rechtsregel:
Bestuursrechter moet zich beperken tot de vraag of er sprake is van een zodanige onevenwichtigheid van de afweging van betrokken belangen, dat moet worden geoordeeld dat het bestuursorgaan niet in redelijkheid tot het besluit heeft kunnen komen. Die regel treedt terug als er sprake is van een sanctie waarbij bevordering van naleving van de norm door middel van toezegging van extra leed ter afschrikking voorop staat.

(Uitzondering is dus Keuringsplaats Scheerwolde)

Maxis Praxis: de bestuursrechter mag niet toetsen aan het evenredigheidsbeginsel, gelet op art. 3:4 lid 2 Awb. De evenredigheidsnorm richt zich tot bestuur maar is geen norm waar de rechter aan mag toetsen. Beperking tot aan beginsel van willekeur.

Keuringsplaats Scheerwolde: uitzondering als het gaat om punitieve sancties, dus criminal charges (art. 6 EVRM). De rechter hoeft niet terughoudend te toetsen, maar of er evenredigheid bestaat tussen verweten overtreding en de zwaarte van de sanctie.

Question 4

(Week 1) ABRvS Alcoholslot

Answer 4

CBR kon mensen alcoholslotprogramma opleggen.

Rechtsregel: CBR heeft geen wettelijke mogelijkheid meer om alcoholslotprogramma op te leggen. De Afdeling verklaart de regeling waarin het programma is opgenomen onverbindend wegens strijd met artikel 3:4 lid 2 Awb. Het grote aantal sloten kan onevenredig uitwerken.

Dus: algemeen verbindend voorschrift rechtstreeks toepassen zonder willekeurssluis, namelijk via art. 3:4 lid 2 Awb. Belangrijke stap voor toetsen zonder willekeurssluis.

Question 5

CRvB Verdeelmodel Participatiewet

Answer 5

Rechtsregel:
Bij toetsing van de wijze waarop aan de beslissingsruimte inhoud is gegeven kunnen het beginsel van zorgvuldige besluitvorming (art. 3:2 Awb) en het ongeschreven beginsel van een deugdelijke motivering een rol spelen.

Een algemeen verbindend voorschrift kan buiten toepassing worden gelaten, als de inhoudelijke rechtmatigheid van dat voorschrift door een onzorgvuldige voorbereiding of gebrekkige motivering niet kan worden beoordeeld.

Question 6

(Week 2) ABRvS Gevolgen van enige betekenis

Answer 6

Bewoners hadden gemeente verzocht tot handhavend optreden tegen mestbassin. Hiervoor moet je een belanghebbende zijn in de zin van de Awb.

Onderdelen zijn: afstand, zicht, planologische uitstraling, aard, intensiteit, frequentie van de feitelijke gevolgen.

Het is aan de bestuursrechter om te oordelen wie de belanghebbende zijn.

Question 7

(Week 2) ABRvS Brummense Elzenbos

Answer 7

Plan van gemeente Brummen om een nieuwe wijk te bouwen. Appellant en andere omwonende van het gebied betogen dat het plan ten onrechte is vastgesteld. De gemeente zou geen rekening gehouden hebben met de zogenoemde milieuzone.

Rechtsregel:
De bestuursrechter dient een besluit te vernietigen op grond dat het in strijd is met een geschreven of ongeschreven rechtsregel of een algemeen rechtsbeginsel, indien deze regel of dat beginsel kennelijk niet strekt tot bescherming van de belangen van degene die zich daarop beroept.

Er moet een verband zijn met beroepsgrond en de reden om bij de bestuursrechter in beroep te gaan tegen een besluit.

Question 8

(Week 2) ABRvS Tuibrug

Answer 8

Eiser woonden in directe nabijheid van natura-2000 gebied. Niet genoeg rekening gehouden met de aanleg van wegen en bebouwing. Eiser was het Guldenbos en is blijkens feitelijke werkzaamheden niet belanghebbende.

Rechtsregel:
Art. 1:2 lid 1 Awb onder belanghebbende wordt verstaan: degene wiens belang rechtstreeks bij dat besluit is betrokken. Rechtspersonen worden ook beschouwd als belanghebbende als algemene en collectieve belangen krachtens hun doelstellingen en blijkens hun feitelijke werkzaamheden in het bijzonder behartigen.

Question 9

(Week 2) Inrijverbod Hattem

Answer 9

B&W heeft besloten een inrijverbod in te stellen voor vrachtverkeer.

Rechtsregel:
Als een besluit wordt vernietig, dan dient de rechtbank de mogelijkheden van finale geschilbeslechting te onderzoeken. Dit wordt meestal gedaan als er nog maar een mogelijkheid is tot het oplossen van het geschil. Soms kunnen rechtsgevolgen in stand worden gelaten, besluit in stand worden gelaten of een nieuwe belangenafweging worden gedaan.

In stand laten van de rechtsgevolgen is mogelijk als het bestuursorgaan nog beslisvrijheid heeft. Dit kan vaak ook met de bestuurlijke lus.

Question 10

(Week 3) HvJ EU Oftalma Hospital Srl. v. CIOV

Answer 10

CIOV heft Oftalma opdracht gegeven om gespecialiseerde gezondheidsdiensten op gebied van oogheelkunde te verstrekken.

Rechtsregel:
Om te bepalen of er sprake is van een duidelijk grensoverschrijdend belang is relevant of ten tijde van de vergunning al soortgelijke activiteiten worden ontplooid door ondernemers uit andere lidstaten. Omstandigheid of op datum spelen ook een rol.
Opdrachten buiten het formele bereik van de aanbestedingsrichtlijn kunnen worden onderworpen aan de regels van het VWEU of de algemene beginselen.

Duidelijk grensoverschrijdend belang voorkomt dat elke opdracht (hoe gering ook) transparant moet worden gegund. Het discriminatoir gedachtegoed licht ten grondslag. Het gaat om een concrete beoordeling van de opdracht.

Question 11

(Week 3) HvJ Engelmann

Answer 11

Niet-inachtneming van de Oostenrijkse wettelijke regeling inzake het exploiteren van casino’s.

Rechtsregel:
In Nederland geldt de rechtsnorm die strekt dat bij verdeling van schaarse vergunningen door het bestuur op enigerlei wijze aan (potentiële) gegadigden ruimte moet worden geboden om naar de beschikbare vergunningen mee te dingen –> gebaseerd op het gelijkheidsbeginsel.

Schaarse vergunningen kunnen tijdelijk worden verleend en niet voor onbepaalde tijd. Bepaald moet worden wat een redelijke termijn is voor een vergunning. Vergunningsduur moet redelijk zijn ten opzichte van jouw economische omstandigheid.

Question 12

(Week 3) HvJ Betfair

Answer 12

Exploitatie van kansspelen via internet. Sprake van nationale regeling die verbidt om zonder vergunning sportprijsvragen en gokspellen te organiseren.

Rechtsregel:
Transparantieverplichting geldt niet in geval van een openbare exploitant wiens beheer onder rechtstreeks toezicht staat van de Staat of een particuliere exploitant op wiens activiteit de overheid een strenge controle kan uitoefenen.

Regeling wordt gerechtvaardigd door het belang: gokken kan gezondheidsproblemen meebrengen. Het gaat bovendien om de ethische norm.

Question 13

(Week 3) HvJ Teckal

Answer 13

Gaat over het quasi-inbesteden; het toezicht criterium en merendeelcriterium.

Rechtsregel:
Gemeente is in beginsel niet verplicht om een opdracht uit te besteden als deze intern uitgevoerd kan worden. De vraag is dus waar de grens licht tussen interne en externe dienstverlening.

Quasi-inbesteden:
1. Territoriale lichaam op de betrokken persoon toezicht uitoefent zoals op eigen dienst.
2. Tegelijkertijd het merendeel van zijn werkzaamheden verricht ten behoeve van het lichaam die hem beheerst.

Question 14

(Week 3) Conclusie AG- Widdershoven

Answer 14

Vergunning niet lang gelden –> niet automatisch verlengen of voordeel toekennen –> vrije mededinging mag niet worden belemmerd
- passende mate van openbaarheid (tijd en plaats)
- adequaat bekendgemaakt
- duidelijk, precies en ondubbelzinnig
- niet in detail, richtinggevend

Bestuur niet wisselen procedure

Question 15

(Week 3) ABRvS Vlaardingen

Answer 15

Gaat om een exploitatie- en aanwezigheidsvergunning. Gemeente liet maar een bedrijf toe. Andere bedrijf gaat in beroep.

Rechtsregel:
Het moet een transparante procedure hebben waarbij partijen de kans hebben om mee te dingen.

Art. 12 Dienstenrichtlijn
1. Ruimte bieden om mee te dingen.
2. Vooraf kenbaar door een passende mate van openbaarheid dat er vergunningen beschikbaar zijn, en in welk tijdvak.
3. Duur van een vergunning mag niet onbeperkt zijn en niet van zodanige duur dat de vergunninghouder onevenredig wordt bevoordeeld.

Question 16

(Week 5) HR Amsterdam / IKON

Answer 16

Gemeente Amsterdam heeft percelen afgegeven in erfpacht. Een van de percelen wordt aan IKON uitgegeven. IKON maakt in strijd met het bestemmingsplan van enkele panden bedrijfspanden. Gemeente Amsterdam is er niet mee eens.

Rechtsvraag:
Kan de burgerlijke rechter rechtstreeks toetsen aan het gelijkheidsbeginsel?

Rechtsregel:
Een overheidslichaam moet ook bij uitoefening van zijn privaatrechtelijke bevoegdheden de algemene beginselen van behoorlijk bestuur in acht nemen. De burgerlijke rechter moet het optreden rechtstreeks toetsen en niet slechts indirect aan het willekeursverbod of gelijkheidsbeginsel. Dit is gecodificeerd in art. 3:14 BW jo. 3:1 lid 2 Awb.

Question 17

(Week 5) HR Windmill

Answer 17

Windmill loost afvalgips in de rivier. Dit is geregeld in vergunning (publiekrechtelijk). De overheid (eigenaar rivier) wilde een vergoeding hiervoor.

Rechtsvraag:
Is de overheid ingeval haar bij een publiekrechtelijke regeling ter behartiging van zekere belangen bepaalde bevoegdheden zijn toegekend, die belangen ook mag behartigen door gebruik te maken van haar in beginsel krachtens het privaatrecht toekomende bevoegdheden.

Rechtsregel:
Als een publiekrechtelijke regeling het volgen van de privaatrechtelijke weg niet expliciet uitsluit, dan is de vraag bepalend of het gebruiken van deze weg publiekrechtelijke regeling onaanvaardbaar doorkruist.

1. De inhoud en strekking van de publiekrechtelijke regeling;
2. De wijze waarop en de mate waarin, in het kader van die regeling, de belangen vna de burgers zijn beschermd. Dit moet worden afgemeten tegen de achtergrond van overige geschreven en ongeschreven regels;
3. Daarnaast is het van belang of de overheid hetzelfde of een vergelijkbaar resultaat kan bereiken met gebruik van de publiekrechtelijke weg als door middel van de privaatrechtelijke weg. Is dat zo, dan is dat een teken dat de privaatrechtelijke weg niet mag worden gebruikt.

Question 18

(Week 5) Kunst- en antiekstudio Lelystad

Answer 18

Gemeente handteren zowel publiekrechtelijk als privaatrechtelijk bevoegdheden om het grondgebruik te reguleren. Verkoop van grond door gemeente onder voorwaarden die de koper beperken in de gebruiksmogelijkheden van de grond.

Rechtsregel:
Het is een tientallen jaren oud gebruik, waarbij in privaatrechtelijke overeenkomsten voorwaarden omtrent grondgebruik worden opgenomen, maar zich nooit over de toelaatbaarheid ervan heeft uitgesproken, moet worden aanvaard dat de wet deze in de praktijk niet in de weg staat.

Algemeen gebruik na tientallen jaren zou ineens ontoelaatbaar zijn en dat kan niet.

Question 19

(Week 5) HR Brandweerkosten

Answer 19

Gemeente Vlissingen wil nabluskosten via privaatrechtelijke weg verhalen.

Rechtsregel:
Hierbij moet worden gekeken of de regeling op onaanvaardbare wijze wordt doorkruist. Daarbij moet worden gekeken naar de inhoud en strekking van de regeling. Van belang is dat het verhaal van de kosten publiekrechtelijk is uitgesloten, dus ook privaatrechtelijk.

Zuivere en onzuivere tweewegen situaties:

(Pina Helmond) Zuiver: als er een volwaardig publiekrechtelijk alternatief bestaat waarbij een vergelijkbaar resultaat wordt geboden, dan publiekrecht volgen.

(Brandweerkosten Vlissingen) Onzuiver: Als privaatrechtelijk geen vergelijkbaar resultaat langs de publiekrechtelijke weg kan worden bereikt.

Uitzondering HR Kunst- en Antiekstudio Lelystad, omdat anders een algemeen gebruik (tientallen jaren oud) ineens als ontoelaatbaar wordt beschouwd.

Question 20

(Week 5) HR Rasti Rostelli

Answer 20

Gemeente Rijssen zorgt voor een Multifunctioneel Centrum. Algemene voorwaarden waarin staat dat activiteiten niet godslasterlijk, zedenbedervend of provocerend mogen zijn en geen liederlijke taal/uitbeelding mogen bevatten en niet beledigend mogen zijn tegen het Koninklijk Huis. Rasti Rostelli wil een hypnose act doen, deze wordt geweigerd.

Rechtsvraag:
Is er sprake van schending vaan vrijheid van meningsuiting (art. 7 lid 3 Awb)?

Rechtsregel:
Het gaat in deze om een censuurverbod, want meningen mogen niet worden geuit. In de wet staat onder welke omstandigheden mogen worden ingeperkt. De gemeente behandeld geen van die omstandigheden.

In de doctrine is het idee dat dit wel mag en dat er een redelijke uitleg van dat grondrecht moet worden uitgelegd. De kern van het grondrecht mogen niet worden geraakt, maar er mogen wel eisen aan worden gesteld.
De gemeente had in deze de grondrechten niet gerespecteerd en de algemene beginselen van behoorlijk bestuur.

Question 21

(Week 5) HR Frauderende belastingadviseur

Answer 21

Verweerder heeft opzettelijk groot aantal onjuiste aangiften gedaan. Dit heeft geleid op teruggaven waar de klanten geen recht op hadden. De staat vordert een schadevergoeding op grond van onrechtmatige daad.

Rechtsregel: De overheid kan voor de kosten die zij maakt bij uitvoering van publieke taak verhaal nemen op de privaatrechtelijke grondslag. Tenzij dit het publiekrecht onaanvaardbaar doorkruist. De AWR sluit in deze verhaal van de kosten niet uit. De vraag is of deze wetgeving onaanvaardbaar zou worden doorkruist bij een zodanig verhaal.

Controle en correctie horen tot normale kosten van belastingheffing. Dit kan soms hoger uitvallen. De staat moet hier rekening mee houden. De wetgever had een regeling getroffen als hij dit nodig acht. Vanuit het oogpunt op rechtsgelijkheid en rechtszekerheid kan een dergelijke regeling niet worden gesteld. Dus een onaanvaardbare doorkruising van het publiekrecht.

Question 22

(Week 6) ABRvS AERIUS I

Answer 22

AERIUS is een hulpmiddel om geautomatiseerd besluiten te nemen op basis van berekeningen, in deze over stikstof.

Rechtsregel:
De afdeling heeft een toetsingskader geformuleerd:
Ter voorkoming van een ongelijkwaardige procespositie rust in dit geval een verplichting om de gemaakte keuzes en aannames volledig, tijdig en uit eigen beweging openbaar te maken op een passende wijze zodat deze keuzes, gegevens en aannames voor derden toegankelijk zijn.
Deze volledige, tijdige en adequate beschikbaarstelling moet het mogelijk maken de keuzes en de gebruikte gegevens en aannames te beoordelen of te laten beoordelen en zo nodig gemotiveerd te betwisten, zodat reëel rechtsbescherming tegen besluiten die op keuzes, gegevens en aannames zijn gebaseerd mogelijk is, waarbij de rechter aan de hand hiervan in staat is de rechtmatigheid te toetsen.

Belangrijke beginselen: motivering, zorgvuldigheid

Question 23

(Week 6) ABRvS AERIUS II

Answer 23

In casu verzoeken Natuurmonumenten en anderen om de volledige ‘maatwerk’ invoergegevens.

Art. 8:42 Awb strekt zich niet alleen naar schriftelijke gegevens maar ook elektronische gegevens. Dit betekent niet dat alle kaarten en tabellen met gegevens moeten worden overlegd of ter beschikking moeten worden gesteld. Het is voldoende dat in of met besluit duidelijk is gemaakt welke keuzes bij de invoer zijn gemaakt ten aanzien van de maatwerk invoergegevens.

Question 24

(Week 1) HR Harmonisatie

Answer 24

Essentie:
De Landelijke Studenten Vakbond (LSVb) verzet zich tegen de onverkorte toepassing van de nieuwe bepalingen in de Harmonisatiewet door de Staat, welke voor de student een achteruitgang in rechtspositie inhoudt. De Hoge Raad geeft uitleg aan artikel 120 van de Grondwet, wat betekent dat de rechter niet de vrijheid heeft om een wet in formele zin te toetsen aan fundamentele rechtsbeginselen. Althans, er zal geen toetsing plaatsvinden aan fundamentele rechtsbeginselen van de Nederlandse rechtsorde die nog geen uitdrukking hebben gevonden in enige, een ieder verbindende verdragsbepaling. Ook artikel 6 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens verplicht niet tot een toetsing aan ongeschreven fundamentele rechtsbeginselen. De Hoge Raad geeft tevens uitleg aan artikel 49 van het Statuut voor het Koninkrijk, wat inhoudt dat de rechter een wet in informele zin ook niet mag toetsen aan het Statuut voor het Koninkrijk.

Rechtsregel:
In dit arrest komt een tweetal vragen naar voren:
- Mag de rechter een wet in formele zin toetsen aan fundamentele rechtsbeginselen?
- Mag de rechter een wet in formele zin toetsen aan het Statuut voor het Koninkrijk?
Beide vragen worden door de Hoge Raad ontkennend beantwoord. Wel merkt de Hoge Raad op dat hij de Harmonisatiewet in strijd acht met het rechtszekerheidsbeginsel. Daarop is bij wet van 10 juli 1989 de Harmonisatiewet aangepast.

Question 25

(Week 2) HvJ Varkens in nood

Answer 25

Het Europese Hof heeft niet eenduidig bepaald of een niet-belanghebbende bij de bestuursrechter alleen over de procedure kan klagen of ook over de inhoud van het besluit. De Afdeling bestuursrechtspraak is van oordeel dat een te beperkte uitleg niet strookt met de achtergrond van het oordeel van het Hof. Bovendien is het onderscheid tussen procedurele en inhoudelijke bezwaren niet altijd gemakkelijk te maken. Concreet betekent dit dat een niet-belanghebbende die eerder een zienswijze indiende, zowel over de procedure als over de inhoud van het besluit bezwaren mag indienen bij de bestuursrechter.

Question 26

(Week 3) ABRvS Doorn

Answer 26

Vergunning voor onbepaalde tijd –> in beginsel niet –> materiele gelijkheidsbeginsel –> sommige gevallen afwijking, wegens rechtszekerheid –> appellant heeft met succes betoogd dat een vergunning voor onbepaalde tijd is verleend en dat dit onrechtmatig is.

Question 27

(Week 6) EHRM Stichting Landgoed Steenbergen e.a. t. Nederland

Answer 27

Ging om een kennisgeving via een online portal. Appelanten vonden dat dit niet mocht en dat het strijdig was met het eerlijke proces. Daarvan is geen sprake volgens het EHRM.

Question 28

ABRvS 24-12-2019, ECLI:NL:RVS:2019:4434, m.nt. A. Drahmann en F. Çapkurt

Answer 28

Digitale toegang tot overheidsdiensten moet worden aangemerkt als een noodzakelijke voorwaarde om aanspraak te kunnen maken op informatie en bepaalde rechten en voorzieningen.