5. ONZ Flashcards
Cele ONZ:
- utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa mdzn jako cel nadrzędny cel (poprzez stosowanie zbiorowych środków likwidowania zagrożeń dla pokoju)
- SYSTEM ZBIOROWEGO BEZPIECZEŃSTWA-odstąpienie od mechanizmu równowagi sił, oznacza akceptację dla zbiorowego wystąpienia przeciwko państwu uznanemu za agresora- agresor ma być osamotniony, nie ma mieć szans w zderzeniu ze społecznością mdzn
- rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami
- rozwiązywanie w drodze współpracy mdzn zagadnień o charakterze społecznym, kulturalnym, humanitarnym, gospodarczym- współpraca w tych dziedzinach jest sposobem zapewniania pokoju
- uznanie że ONZ jest ośrodkiem harmonizowania działań narodów
Geneza ONZ:
- oficjalna nazwa to United Nations- Narody Zjednoczone- pierwszy raz pojawiła się w Deklaracji Narodów Zjednoczonych
- sukcesorka Ligii Narodów, uczyła się na błędach Ligii Narodów
- polityczną decyzję o utworzeniu ONZ podjęto podczas konferencji w Moskwie w październiku 19? (ZSRR, Chiny, USA, Wlk Brytania)
- na konferencji w 1944 ustalono statut ONZ- Kartę Narodów Zjednoczonych
- Jałta 1945-najważniejsze decyzje(ZSRR, USA I Wlk Brytania
- konferencja założycielska w San Francisco- 25 kwietnia- 26 czerwca 1945 roku- 26 państw które podpisały kartę lub wypowiedziały wojnę jednemu z państw osi
- 26 czerwca 1945 roku została podpisana Karta NZ
- Polska mimo że chciała, nie mogł uczestniczyć w konferencji założycielskiej, ale podpisała Kartę 16 października 1945
- 24 października 1945- karta NZ weszła w życie
- Polska jest zaliczana do założycieli ONZ- status członka pierwotnego- 51 państwo założycielskie ONZ
- pierwsza sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ miała miejsce w Londynie 10 stycznia 1946 roku
- siedzibę ONZ stworzono w Nowym Jorku ponieważ USA zaproponowały miejsce, przyznały korzystny kredyt na wybudowanie siedziby
- ONZ tworzyły przede wszystkim państwa koalicji antyfaszystowskiej, te które wygrały wojnę
- ONZ była tworzona w momencie w którym ukształtował się pewien globalny układ sił-
- obecnie ONZ jest niereprezentatywna dla współczesnego układu sił
Zasady ONZ:(7)
- zasada suwerennej równości państw- wszystkie państwa są sobie równe
- zasada wykonywania przez wszystkie państwa członkowskie w dobrej wierze zasad określonych w Karcie Narodów Zjednoczonych i zobowiązań przyjętych zgodnie z Kartą
- załatwiania sporów środkami pokojowymi- jest ważna do tego stopnia że państw nieczłonkowskie mogą uruchomić proces decyzyjny pod warunkiem że przyjmą na siebie zobowiązanie pokojowego rozstrzygania sporów- jest to jedna z fundamentalnych zasad dla systemu ONZ
- członkowie ONZ powstrzymają się w swoich stosunkach od groźby użyzia siły lub jej użycia przeciw integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek państwa w jakikolwiek sposób niezgodny z zasadami ONZ
- pańtwa członkowskie okażą organizacji wszelką pomoc w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych i powstrzymają się od udzielenia pomocy państwu przeciwko któremu ONZ zastosowała środki prewencyjne lub środki przymusu (agresorowi)
- ONZ ma zapewnić aby państwa nie będące jej członkami postępowały zgodnie z zasadami Karty w stopniu koniecznym do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa mdzn- idea powszechności
- nie jest możliwa ingerencja w sprawy należące do wewnętrznej kompetencji państw- jest od tej zasady istotny wyjątek- decyzja Rady Bezpieczeństwa która w wypadku zagrożenia lub naruszenia bezpieczeństwa mdzn może usankcjonować
Członkostwo ONZ
- 193 państwa
- członkami ONZ są wyłącznie państwa
- 51 państw ma status członka pierwotnego- uczestniczyły w konferencji założycielskiej
- 16 października 1945- Polska podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych
- 142 państwa przystąpiły do organizacji gdy ta już funkcjonowała poprzez podpisanie KNZ
- KNZ reguluje przyjmowanie nowych członków
- ONZ nie jest organizacja całkowicie otwartą- państwa chcące do niej przystąpić muszą spełnić określone warunki: jakościowy- ma to być państwo „miłujące pokój”; ma to być państwo które przyjęło na siebie wszystkie zobowiązania wynikające z KNZ
- przyjęcie nowego państwa członkowskiego wymaga rekomendacji Rady Bezpieczeństwa która jest decyzją merytoryczną, potrzebna jest większość bezwzględna- 9 głosów; większość kwalifikowana 2/3 głosów Zgromadzenia Ogólnego
- możliwość zawieszenia w prawach członka państwa członkowskiemu (potrzebna merytoryczna decyzja Rady Bezpieczeństwa i decyzja Zgromadzenia Ogólnego 2/3 głosów)- zawieszenie to rodzaj sankcji za naruszenie zasad KNZ jako prawa mdzn
- wykluczenie państwa członkowskiego- „państwo które uporczywie łamie zasady KNZ może zostać wykluczone z ONZ (decyzja merytoryczna Rady Bezpieczeństwa i decyzja Zgromadzenia Ogólnego 2/3 głosów)
- KNZ nie przewiduje wystąpienia państwa z ONZ- jest to rodzaj wniosku jaki wyciągnęła ONZ z działalności Ligii Narodów (z której wystąpiły np. Niemcy)
- jest możliwe wystąpienie z KNZ (jest to umowa mdzn- państwa mogą do umów przystępować i występować z nich jeśli nie jest zastrzeżone inaczej)
- członkostwo wiąże się z określonymi składkami- państwo które nie płaci składek może zostać zawieszone w prawach członka
- 1979- postanowiono wykluczyć RPA sesji Zgromadzenia Ogólnego- rodzaj moralno- politycznej sankcji za politykę apartheidu i politykę wobec Namibii (sesja dotyczyła uznania niepodległości Namibii)
- status obserwatora ma Autonomia Palestyńska i Stolica Apostolska oraz organizacje międzyrządowe
Organy ONZ. Zgromadzenie Ogólne:
- organ plenarny, międzyrządowy- w organie tym reprezentowane są państwa członkowskie przez swoich przedstawicieli
- 3 rodzaje sesji: zwyczajne (obecnie obraduje 66 sesja); nadzwyczajne(do tej por 10); zwoływane w sytuacjach nadzwyczajnych
Sesje zwyczajne:
- rodzaj rytuału
- zawsze 3 wtorek września
- trwa ok pół roku
- zaczyna się od Debaty Generalnej- początkowy etap sesji polegający na tym ze państwa członkowskie prezentują swoje stanowiska odnośnie najważniejszych problemów mdzn; ma umożliwiać lepszą orientację w obecnym stanie środowiska mdzn; póxniej jest głosowanie i wydanie decyzji)
Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego:
- nie mogą się zajmować sprawami którymi zajmuje się Rada Bezpieczeństwa
- nie zajmuje się sprawami które zaliczane są do zakresu wyłącznej kompetencji Ray Bezpieczeństwa
- nadzór nad działalnością innych organów i systemu ONZ (z wyjątkiem MTS który jest niezależnym organem sądowym)
- ocenia sprawozdania innych organów
- może formułować zalecenia dla innych organów
- udział w wyborze niestałych członków innych organów jak np. Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarczo- Społeczna, sędziowie MST, Sekretarz Generalny ONZ
Procedury decyzyjne
- jedno państwo- jeden głos
- decyzje podejmowane zwykłą większością głosów
- są kategorie decyzji które są podejmowane większością kwalifikowaną 2/3- określone w art. 18 KNZ: zalecenia dotyczące utrzymania pokoju i bezpieczeństwa, wybór niestałych członków RB, przyjęcie nowych państw członkowskich, wybór członków Rady Powierniczej, zawieszenie w prawach członka, wykluczenie państwa członkowskiego, uchwalanie budżetu, wybór członków Rady Gospodarczo- Społecznej
- decyzje ZO skierowane do wewnątrz organizacji są wiążącymi; decyzje merytoryczne skierowane do środowiska mdzn (rezolucje) maja tylko charakter zaleceń, sa „miękkim prawem”, tworzą pewne wzorce, rekomendacje postępowania
Sesje nadzwyczajne
- zwoływane wtedy gdy nie obraduje sesja zwyczajna
- z reguły mają monotematyczny charakter- są poświęcone określonej sprawie, określonemu problemowi mdzn
- do tej pory- 28 sesji nadzwyczajnych
- ostatnia miała miejsce w styczniu 2005 roku z okazji 60 rocznicy wyzwolenia obozu w Auschwitz
Sesje w sytuacjach nadzwyczajnych
- kiedy Rada Bezpieczeństwa nie jest w stanie wykonywać swoich funkcji
- do tej pory- 10
- ostatnia po inwazji ZSRR na Afganistan w 1979
Organy ONZ. Rada Bezpieczeństwa:
Zakres kompetencji (węższy niż Zgromadzenia Ogólnego):
- utrzymanie mdzn pokoju i bezpieczeństwa zgodnie z celami i zasadami KNZ
- badanie każdego sporu czy sytuacji która może prowadzić do napięć mdzn
- rekomendowanie metod i sposobów rozwiązywania sporów mdzn
- rekomendowanie działań w sytuacji groźby naruszenia pokoju lub naruszenia pokoju
- rekomendowanie państwom członkowskim zastosowania sankcji gospodarczych lub innych środków (sankcji ekonomicznych i innych)
- rekomendowanie na podstawie art. 42 sankcji polegających na zastosowaniu przymusu fizycznego
- rekomendowanie przyjęcia nowych państw członkowskich
- rekomendowanie zawieszenia/wykluczenia państw członkowskich
- rekomendowanie Zgromadzeniu Ogólnemu kandydata na Sekretarza Generalnego
- współudział w wyborze sędziów MTS
- regulowanie sporów mdzn
Skład
- podlegał ewolucji: do 1965- 11 państw(5 stałych i 6 niestałych członków); od 1966- 15 państw (10 niestałych członków)
- niestali członkowie są wybierani na 2letnie kadencje; co roku zmienia się połowa składu
- kryterium określania niestałych członków RB było trudne do określenia- wprowadzono zasadę sprawiedliwej reprezentacji geograficznej: 5 miejsc dla Azji i Afryki, 2 dla Ameryki Południowej, 2 dla Europy Zachodniej i innych (Kanada, Australia, Nowa Zelandia- generalnie państwa rozwinięte), 1 dla Europy Wschodniej
- Polska była niestałym członkiem RB w latach 1996-1997
Procedury decyzyjne
- do wnętrza organizacji- potrzebna większość 9 głosów; decyzje merytoryczne-
- na zewnątrz organizacji- odnośnie bezpieczeństwa i pokoju- 9 głosów ale każdy stały członek może zawetować decyzję
- każdy ze stałych członków RB może zablokować działania innych stałych członków- odpowiedzialność państw za bezpieczeństwo
- jeżeli RB podejmuje decyzję w sprawie sporu w który uwikłany jest jeden ze stałych członków to ten stały członek powinien powstrzymać się od głosu ale jeśli RB chce nałożyć sankcję na tego członka to może on daną decyzje zawetować w obronie własnych interesów- nie decyzyjność RB
- USA zgłosiły projekt rezolucji w 1950 r United for Peace- gdy zaistnieje zagrożenie naruszenia pokoju lub bezpieczeństwa mdzn a Rada nie jest w stanie wykonywać swych funkcji ze względu na weto któregokolwiek ze stałych członków wówczas 7 jakichkolwiek członków RB może zażądać zwołania w ciągu 24 godzin sesji ZO w sytuacji nadzwyczajne- sesja ZO zwołana w takim trybie ma kompetencje takie jak RB
- rezolucja United for Peace –szczególny obszar uprawnień RB to przypadki zagrożenia pokoju i bezpieczeństwa lub ich naruszenia
1. RB może powołać komisję śledczą której rolą jest stwierdzenie przypadku agresji (kto jest agresorem)
2. RB może nałożyć sankcje- ma swobodę decydowania o ich charakterze (art. 41 i art. 42); może formułować zalecenia dotyczące sposobów rozwiązania sporu
Decyzje RB w przypadku naruszenia pokoju i bezpieczeństwa są decyzjami wiążącymi- ich niewykonywanie grozi sankcjami
W sprawach merytorycznych każdy stały członek RB ma prawo weta (wstrzymanie się od głosu nie oznacza zawetowania decyzji)
Radzie Bezpieczeństwa podlegają wszystkie regionalne organizacje bezpieczeństwa
Rada Gospodarczo- Społeczna:
-niezwykle szeroki zakres treści
-kwestie humanitarne, praw człowieka etc.
Skład:
-nie wszystkie państwa członkowskie (tylko 54)
-trzyletnia kadencja
-każdego roku odnawiana jest 1/3 składu – 18 państw
specyfika organizacji
-organy pomocnicze:
komisje funkcjonalne -wąskotematyczne
komisje regionalne- repliki RG-S ale w odniesieniu do poszczególnych regionów – szerokotematyczne ale geograficznie ograniczone
Organizacje powiązane z RS-G
- Agencje Programów Specjalnych ONZ- cześć struktury organizacyjnej ONZ; funkcjonują na zasadzie znacznej autonomii np. finansowej np. UNICEF, UNDP, UNEP, UNHCR, Uniwersytet ONZ w Tokio
- Organizacje Wyspecjalizowane- samodzielne, niezależne, funkcjonują poza ONZ na podstawie umów prawnomdzn
- ONZ i Organizacje Wyspecjalizowane tworzą system ONZ połączony umowami prawnomdzn
Powiązania organizacji pozarządowych z ONZ poprzez RG-S
-status konsultacyjny ONZ
-podstawy uzyskania przez organizacje pozarządowe statusu konsultacyjnego tworzy art. 71
KNZ
-kategorie statusu konsultacyjnego: G-general, S- special, R- rouster
-gwałtowny przyrost liczby organizacji pozarządowych o statusie konsultacyjnym
Komisja ds. organizacji pozarządowych decyduje do których decyzji w RS-G są dopuszczane; te decyzje są ostateczne
Konsekwencje statusu:
G:
-te organizacje mają możliwość uczestnictwa w posiedzeniach Rady
-z własnej inicjatywy mogą proponować sprawy do porządku obrad
-Rada z własnej inicjatywy może zasięgać ich opinii
S:
- mogą brać udział w posiedzeniach
- Rada może zasięgać ich opinii
R:
-mogą składać oświadczenia, być wysłuchane ale tylko wtedy gdy zostaną o to poproszone przez Radę
Rada Powiernicza:
- organ główny
- od 1994 RP zawiesiła swoja działalność- formalnie istnieje ale nie funkcjonuje
- kolejny przypadek wyciągania wniosków przez ONZ z funkcjonowania Ligii Narodów i systemu mandatowego
- gdy powstało ONZ – RP obejmowała 11 terytoriów które stopniowo się uniezależniały- ostatnie w 1994 – Palau
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości:
- organ sądowy
- główny organ ONZ
- kontynuator Trybunału Sprawiedliwości Mdzn który funkcjonował w ramach LN
- siedziba w Hadze
- rozstrzyga spory prawne istniejące wyłącznie między państwami
- dokonuje wykładni, interpretacji prawa mdzn i czyni to na zlecenie organizacji wyspecjalizowanych systemu ONZ
- wnoszenie sporu pod jurysdykcję:
- zawarcie przez państwa które chcą wnieść spór pod jurysdykcję MTS oddzielnej umowy- jedno państwo nie może pozwać drugiego bez jego zgody
- zgoda na wniesienie sporu pod jurysdykcję MTS –państwa wyrażają suwerenną wolę „na zaś” i nie potrzeba odrębnej umowy
- art. 36 - klauzula fakultatywna – upoważnia do wniesienia sprawy pod jurysdykcję MTS gdy zaistnieje spór prawny- udzielają go sobie państwa
-do tej pory MTS wydał ok 26 opinii doradczych
skład:
- 15 sędziów
- co trzy lata zmiana 1/3 składu
- kryterium reprezentacji geograficznej
- decyzje podejmowane większością 10 głosów
- sędziowie narodowi- delegują ich państwa- sędziowie ad hoc- nie decydują o werdyktach ale uczestniczą w pracach trybunału
Sekretariat:
- organ administracyjny i główny
- znacząco wykracza poza zwyczajowe kompetencje sekretariatów
- funkcje usługowo techniczne
- 6 języków oficjalnych ONZ—zatrudnia tłumaczy
- przygotowywanie, opracowywanie i dostarczanie informacji o sprawach dotycz acych merytorycznych decyzji ONZ
- polityczno rezpezentacyjna- sekretarz generalny reprezentuje ONZ na zewnątrz i może brać udział w posiedzeniach wszystkich organów ONZ za wyjątkiem MTS
- funkca operacyjna- operacje ONZ jak np. pomoc humanitarna sa organizowane prezz sekretariat
- funkcja formalno-prawna – dokonuje rejestracji umów mdzn
Siedziba ONZ:
-w KNZ nie określono mkiejsca siedzby
-Kongres USA w 1945 roku przyjął uchwale która zaprosila ONZ do zalozenia siedziby w Stanach- inicjatywa polityczna
-multimilioner Rockefeller zasponsorowal parcele i siedzibę ONZ- stworzono dogodne warunki które zaakceptowala ONZ
*miejsce
*pożyczka na dobrych warunkach na wybudowanie budynku
-kwestia statusu OM- regulowany na podstawie umów mdzn ; organizacja zawiera ją z państwem na terenie którego ma być siedziba
1947- ONZ zawarło z USA umowę dot siedziby, która określa:
-granice okręgu administracyjnego- eksterytorialny, wyłączony spod jurysdykcji USA (nie mogą prowadzić żadnych działań chyba, że Sekretarz Generalny o to nie poprosi)
- gwarantuje nietykalność okręgu ONZ
-obowiązki i ograniczenia ONZ i USA, np. nieudzielanie azylu przez ONZ(prerogatywa tylko państw)
-kwestię dostępu do siedziby (prawo dostępu mają przedstawiciele państw członkowskich, funkcjonariusze i ich rodziny, przedstawiciele mediów zaproszei przez ONZ, eksperci, przedstawiciele organizacji pozarządowychmający status konsultacyjny, osoby zaproszone przez ONZ)
- regulacja statusu stałych przedstawicielstw przy organizacji państw członkowskich
FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI ONZ:
Komponenty składające się na budżet ONZ:
1) budżet zwyczajny
2) budżet operacji pokojowych
3) budżet programów agencji specjalnych
Sudżet Zwyczajny:
Źródła zasilania
1.Składki członkowskie(ustalany jest budżet na cały rok, na jego podstawie określa się dla państw ich procentowy udział który jest certyfikowany co 3 lata, uwzględniając realny ekonomiczny potencjał państw)
-największy dłużnik- USA
USA-22%
Japonia-12,3%(tendencja spadkowa- wcześniej do 19%)
Niemcy- 8,01%
Francja-6,12%
Chiny- 3,16%
Polska-0,83%
Rosja- 1,6%
Wielka Brytania-6,6%
*najmniejszy udział to 0,01%- ok 83 państw
*wpłaty tylko w dolarach
2.działalność gospodarcza(restauracje, sklepy z pamiątkami, wydawnictwa)
3.dobrowolne składki- dodatkowe wpłaty państw członkowskich
Problem to niepłacenie składek przez państwa członkowskie, w KNZ napisane jest że państwo zalegające z wpłatami za 2 lata może być zawieszona w funkcji państwa członkowskiego
Problemy reform ONZ:
- ONZ trzeba zaadoptować do nowej rzeczywistości sm
- największym problemem jest to że reforma ONZ nie jest obojętna dla interesów politycznych państw członkowskich
- funkcjonariusze ONZ, kręgi intelektualne, organizacje pozarządowe, ,,think tank’’ prą do reformy ONZ
GENEZA REFORMY ONZ:
- pojawił się po zimnej wojnie w latach ‘90 (ONZ od początku funkcjonowała w rzeczywistości zimnowojennej)
- początek lat ’90-utworzenie Komisji Globalnego Zarządzania, wydała raport „Nasze Globalne Podwórko” w którym wskazała na reformę ONZ i jej polityczną akceptacje
- Kofi Annan-Sekretarz Generalny ONZ który przed swoja kadencją sformułował linię reform ONZ-ONZ mniej trawiąca pieniądze, lepiej zarządzająca
- Szczyt Milenijny
- przyjęto Deklarację Milenijną ONZ w której określono kierunki adaptacji ONZ w XXIw:
1. adaptacja do nowego śm
2. multilateralizm
3. unikanie nakładania się funkcji ONZ
4. podniesienie efektywności wykorzystania srodków finansowych- bezpieczeństwo, sprawy humanitarne, sprawy społ ekonomiczne, sprawy kultury
